Giê-rê-mi-a đã qua đời như thế nào?

Trong hàng ngũ các tiên tri của Đức Chúa Trời, Giê-rê-mi-a nổi bật với biệt danh “tiên tri khóc lóc”. Sứ vụ của ông trải dài qua những ngày tháng đen tối nhất của vương quốc Giu-đa, chứng kiến sự sụp đổ của Giê-ru-sa-lem và đền thờ. Tuy nhiên, một câu hỏi thường được đặt ra là: Giê-rê-mi-a đã qua đời như thế nào? Kinh Thánh không ghi lại một cách minh nhiên về thời điểm, địa điểm và hoàn cảnh về cái chết của vị tiên tri trung tín này. Việc tìm hiểu vấn đề này đòi hỏi chúng ta phải xem xét kỹ lưỡng những manh mối cuối cùng trong Kinh Thánh, kết hợp với các nguồn sử liệu ngoài Kinh Thánh có độ tin cậy tương đối, và quan trọng hơn hết là rút ra những bài học thuộc linh sâu sắc từ cuộc đời và sứ vụ đầy gian khổ nhưng bất khuất của ông.

Bối Cảnh Lịch Sử Và Sứ Vụ Của Giê-rê-mi-a

Để hiểu về những ngày cuối đời của Giê-rê-mi-a, chúng ta cần đặt ông vào đúng bối cảnh lịch sử đầy biến động. Giê-rê-mi-a được Chúa gọi làm tiên tri vào khoảng năm 626 TCN, đời vua Giô-si-a (Giê-rê-mi 1:2). Sứ vụ của ông kéo dài qua triều đại của bốn vị vua cuối cùng của Giu-đa: Giô-si-a, Giô-a-cha, Giê-hô-gia-kim, và Sê-đê-kia, cho đến sau khi Giê-ru-sa-lem sụp đổ vào năm 586 TCN. Thông điệp chính của ông là lời cảnh báo về sự phán xét không thể tránh khỏi từ Đức Giê-hô-va do tội thờ hình tượng và bất trung của dân sự, đồng thời loan báo về một giao ước mới trong tương lai (Giê-rê-mi 31:31-34).

Cuộc đời ông là một chuỗi dài những chống đối, bắt bớ, nhục nhã và đau khổ. Ông bị tố cáo, bị đánh đập, bị bỏ vào hố bùn (Giê-rê-mi 37-38), và cuối cùng bị buộc phải đến Ai Cập cùng với nhóm người Giu-đa còn sót lại sau cuộc tàn phá. Sự bất tuân của nhóm người này đối với lời Chúa phán qua Giê-rê-mi-a đã đóng khung cho những ghi chép cuối cùng về cuộc đời ông.

Những Manh Mối Cuối Cùng Trong Kinh Thánh

Sách Giê-rê-mi-a cho chúng ta biết số phận của tiên tri sau khi thành Giê-ru-sa-lem thất thủ. Sau khi thành bị phá hủy, người Ba-by-lôn để lại một số ít người nghèo khổ trong xứ và lập Ghê-đa-lia, con A-hi-cam, làm tổng đốc (Giê-rê-mi 40:5-6). Tiên tri Giê-rê-mi-a được cho phép lựa chọn ở lại với Ghê-đa-lia hoặc sang Ba-by-lôn. Ông đã chọn ở lại cùng dân sót tại Giu-đa (Giê-rê-mi 40:6).

Tuy nhiên, hòa bình không kéo dài. Ghê-đa-lia bị ám sát bởi Ích-ma-ên, con Nê-tha-nia (Giê-rê-mi 41:1-3). Sự kiện này gây ra nỗi sợ hãi về sự báo thù của người Ba-by-lôn trong nhóm người Giu-đa còn lại. Mặc dù Giê-rê-mi-a cầu hỏi Đức Giê-hô-va và nhận được lời phán rõ ràng rằng họ phải ở lại trong xứ và đừng sợ vua Ba-by-lôn, họ đã khăng khăng từ chối (Giê-rê-mi 42:7-22). Họ cáo buộc tiên tri nói dối và cưỡng ép ông cùng họ xuống Ai Cập (Giê-rê-mi 43:1-7).

Phân đoạn cuối cùng trong sách Giê-rê-mi-a (chương 44) ghi lại lời tiên tri cuối cùng của ông tại Tahpanhês, Ai Cập. Ông cảnh báo những người Giu-đa chạy trốn sang Ai C�p rằng họ sẽ bị hủy diệt tại đó vì tiếp tục thờ thần Astarết và các thần khác. Lời của ông bị chối bỏ cách dứt khoát. Kinh Thánh kết thúc sách Giê-rê-mi-a tại đây, không một lời nào nhắc đến cái chết của ông. Sự im lặng này mang tính biểu tượng sâu sắc: một tiên tri trung tín, người đã nói lời của Đức Chúa Trời cho đến hơi thở cuối cùng được ghi lại, nhưng số phận thể xác của ông lại không được đề cập, như thể nhấn mạnh rằng sứ điệp và sự vâng lời quan trọng hơn cả cái chết.

Các Truyền Thống Và Tài Liệu Ngoài Kinh Thánh

Do thiếu thông tin rõ ràng trong Kinh Thánh, các truyền thống về cái chết của Giê-rê-mi-a đã nảy sinh. Có hai truyền thống chính:

1. Truyền Thống Tử Đạo Tại Ai Cập: Đây là truyền thống phổ biến nhất, được ghi nhận trong các văn bản của các giáo phụ Hội Thánh đầu tiên và sử gia Do Thái Josephus. Truyền thống kể rằng tại Ai Cập, Giê-rê-mi-a tiếp tục quở trách dân chúng vì tội thờ thần tượng. Điều này khiến họ phẫn nộ và ném đá ông đến chết. Một số biến thể nói rằng ông bị vua Ai Cập hành hình. Truyền thống này phù hợp với mô-típ các tiên tri bị tử đạo (xem Ma-thi-ơ 23:37) và hoàn toàn phù hợp với tính cách kiên định và số phận đầy chống đối mà ông đã trải qua suốt đời.

2. Truyền Thống Được Đưa Đến Ba-by-lôn Và Qua Đời An Bình: Một số truyền thống ít phổ biến hơn, dựa trên một vài gợi ý trong sách 2 Ma-ca-bê (sách không nằm trong Kinh điển Do Thái và Kháng Cách), cho rằng Giê-rê-mi-a đã được đưa đến Ba-by-lôn và qua đời tại đó. Tuy nhiên, bằng chứng cho giả thuyết này yếu hơn nhiều so với dòng truyền thống thứ nhất.

Trong tiếng Hê-bơ-rơ, tên Giê-rê-mi-a (Yirmeyahu) có thể mang nghĩa “Đức Giê-hô-va ném lên” hoặc “Đức Giê-hô-va thiết lập”. Thật trớ trêu và cũng thật bi thảm nếu truyền thống tử đạo là đúng – người mang tên “Đức Giê-hô-va ném lên” cuối cùng lại bị chính những người ông cố gắng cứu ném đá. Điều này nhấn mạnh sự chối bỏ hoàn toàn lời Đức Chúa Trời.

Bài Học Thuộc Linh Từ Cuộc Đời Và Sự Trung Tín Của Giê-rê-mi-a

Dù không biết chính xác Giê-rê-mi-a qua đời như thế nào, chúng ta biết chắc ông đã sống và chết như thế nào: trong sự trung tín tuyệt đối với sứ mạng Chúa giao. Đây mới là trọng tâm mà Đức Thánh Linh muốn chúng ta học hỏi.

1. Sự Trung Tín Trong Mọi Hoàn Cảnh (Giê-rê-mi 1:17-19): Từ lúc được gọi, Chúa đã phán với Giê-rê-mi-a: “Ngươi khá thắt lưng; hãy chổi dậy, bảo cho chúng mọi sự mà ta truyền cho ngươi. Đừng sợ vì cớ chúng… Nầy, ta đã lập ngươi ngày nay làm thành vững bền, làm cột bằng sắt, làm tường bằng đồng… Họ sẽ đánh nhau với ngươi, nhưng không thắng ngươi được; vì ta ở cùng ngươi đặng giải cứu ngươi” (Giê-rê-mi 1:17-19). Lời hứa “ta ở cùng ngươi” là nền tảng cho sự trung tín của ông, từ cung điện đến ngục tối, từ Giu-đa đến Ai Cập. Bài học cho chúng ta là sự vâng lời không tùy thuộc vào hoàn cảnh thuận lợi hay kết quả nhìn thấy, mà dựa trên sự hiện diện và lời hứa của Chúa.

2. Nước Mắt Và Hy Vọng (Giê-rê-mi 8:21 - 9:1): Giê-rê-mi-a không phải là một người máu lạnh. Ông đau đớn thốt lên: “Vì sự bại hoại của gái dân ta, ta bị bại hoại. Ta đen đủi, sự kinh hãi bắt lấy ta… Ôi! chớ chi đầu ta là nước, mắt ta là nguồn nước mắt, để ta khóc cả ngày lẫn đêm vì những kẻ bị thương trong con gái dân ta!” (Giê-rê-mi 8:21 - 9:1). Tuy nhiên, giữa những lời than khóc này là những lời tiên tri rõ ràng về sự phục hồi và Giao Ước Mới (Giê-rê-mi 29:11, 31:31-34). Đời sống Cơ Đốc nhân không tránh khỏi đau buồn trước tội lỗi và sự hư mất của thế gian, nhưng chúng ta khóc với một niềm hy vọng chắc chắn trong Chúa Cứu Thế.

3. Sứ Điệp Trên Sự An Toàn Cá Nhân: Giê-rê-mi-a đã đặt việc công bố lời Chúa lên trên sự an toàn, tiện nghi và danh tiếng của bản thân. Ông bị cấm nói nhưng không thể im lặng vì “lời Chúa như lửa đốt cháy trong xương tôi, tôi mệt nhọc vì nín lặng, không thể được” (Giê-rê-mi 20:9). Trong một thế giới đòi hỏi sự im lặng trước những điều trái với Lời Chúa, các tín hữu được kêu gọi can đảm nói lên chân lý trong tình yêu thương.

Ứng Dụng Thực Tế Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Hôm Nay

Cuộc đời Giê-rê-mi-a không chỉ là một câu chuyện lịch sử, mà là tấm gương sống động cho đức tin và sự phục vụ.

• Sống trung tín trong “nơi lưu đày” của bạn: Dù chúng ta sống giữa một thế hệ có thể không lắng nghe hoặc chống đối niềm tin, hãy giữ vững đức tin như Giê-rê-mi-a giữa Giu-đa và Ai Cập. Sự trung tín của bạn trong công việc, gia đình, và cộng đồng chính là tiếng nói của Chúa.
• Can đảm nói sự thật với tình yêu thương: Hãy để Lời Chúa thúc giục chúng ta lên tiếng về tội lỗi, sự công bình và ân điển, ngay cả khi điều đó không được hoan nghênh. Hãy học cách nói với tấm lòng đau buồn như Giê-rê-mi-a, không phải với thái độ tự tôn, kết án.
• Vững lòng trông cậy vào lời hứa của Chúa: Giê-rê-mi-a đã mua một thửa đất ngay khi quân thù đang vây thành (Giê-rê-mi 32), đó là hành động của đức tin vào lời hứa phục hồi tương lai của Đức Chúa Trời. Trong những khó khăn cá nhân hay xã hội, chúng ta hãy đầu tư đời sống mình vào những gì thuộc về vương quốc vĩnh cửu, tin chắc rằng Chúa thành tín.
• Chấp nhận “sự không biết” và tin cậy Chúa: Chúng ta không biết chính xác cái chết của Giê-rê-mi-a, cũng như nhiều chi tiết về tương lai của chính mình. Nhưng chúng ta biết Đấng nắm giữ tương lai. Sự trung tín của chúng ta là ở trong từng bước chân vâng lời hôm nay, phó thác ngày mai cho Chúa toàn tri.

Kết Luận: Một Di Sản Của Đức Tin Và Sự Trung Tín

Dù Giê-rê-mi-a có thể đã qua đời trong tay những kẻ chống đối tại Ai Cập hay an bình ở tuổi già, di sản ông để lại không nằm ở cách thức chết, mà ở cách thức sống: một đời sống hoàn toàn dâng hiến, bền bỉ và trung tín với Đức Chúa Trời và lời của Ngài trong mọi hoàn cảnh. Ông là hình bóng về Chúa Giê-xu, Đấng là Tiên Tri vĩ đại, cũng bị chính dân mình chối bỏ và giết chết, nhưng qua sự chết và sống lại của Ngài, Giao Ước Mới mà Giê-rê-mi-a đã loan báo đã được thiết lập bằng chính huyết của Ngài.

Hê-bơ-rơ 11, chương về đức tin, đã không liệt kê chi tiết về cái chết của mỗi đấng anh hùng, nhưng kết luận: “Thế gian không xứng đáng cho những người đó” (Hê-bơ-rơ 11:38). Giê-rê-mi-a chắc chắn nằm trong số đó. Ước gì chúng ta, những người sống dưới Giao Ước Mới trong huyết Chúa Giê-xu, cũng sống một đời sống trung tín đến cuối cùng, để dù chết cách nào, chúng ta cũng nghe được lời Chúa phán: “Hỡi đầy tớ ngay lành trung tín kia, được lắm” (Ma-thi-ơ 25:21).