Quan Điểm Cơ Đốc Về Rối Loạn Nhân Cách Ranh Giới (BPD)
Trong thế giới ngày nay, các khái niệm về sức khỏe tâm thần ngày càng trở nên phổ biến. Một trong những thách thức phức tạp nhất là Rối Loạn Nhân Cách Ranh Giới (Borderline Personality Disorder - BPD), được đặc trưng bởi sự bất ổn mãnh liệt trong cảm xúc, hình ảnh bản thân, các mối quan hệ và thường đi kèm với hành vi bốc đồng. Đối diện với thực tế này, người tin Chúa phải ứng đáp thế nào? Quan điểm Cơ Đốc chân chính không được phép rơi vào hai thái cực: hoặc là y học hóa mọi vấn đề tâm lý, bỏ qua thực tại tâm linh của tội lỗi và sự sa ngã; hoặc là thuộc linh hóa mọi triệu chứng, từ chối sự hiểu biết khoa học và những công cụ chữa trị hợp lý mà Đức Chúa Trời có thể cho phép. Bài nghiên cứu này sẽ tìm kiếm một cái nhìn toàn diện, đặt BPD dưới ánh sáng của Lời Chúa, để tìm ra con đường của ân điển, hy vọng và sự chữa lành trọn vẹn nơi Chúa Cứu Thế Giê-xu.
Theo y học hiện đại, BPD thường liên quan đến các triệu chứng như: nỗi sợ khủng khiếp bị bỏ rơi, các mối quan hệ không ổn định và mãnh liệt, hình ảnh bản thân méo mó, bốc đồng (có thể dẫn đến lạm dụng chất gây nghiện, quan hệ tình dục bừa bãi, ăn uống vô độ), hành vi tự hủy hoại, tâm trạng dễ thay đổi, cảm giác trống rỗng kinh niên, những cơn giận dữ không kiểm soát được, và sự nghi ngờ hoặc tách rời khỏi thực tại. Nguyên nhân thường là sự kết hợp phức tạp giữa di truyền, môi trường (đặc biệt là sang chấn tuổi thơ như lạm dụng, bỏ bê), và những tổn thương trong quá trình phát triển não bộ.
Kinh Thánh không sử dụng các thuật ngữ tâm lý hiện đại, nhưng Lời Chúa trình bày một sự hiểu biết sâu sắc và toàn diện về con người. Con người được tạo dựng theo hình ảnh Đức Chúa Trời (Imago Dei - B'tselem Elohim בְּצֶלֶם אֱלֹהִים) (Sáng-thế-ký 1:27), mang nhân phẩm cao quý, có khả năng liên hệ, sáng tạo và đạo đức. Tuy nhiên, sự sa ngã đã làm méo mó hình ảnh đó một cách thảm khốc. Tội lỗi đã xâm nhập vào mọi phương diện của con người: tâm linh, tâm trí, cảm xúc, ý chí và các mối quan hệ (Rô-ma 3:23; 5:12). Hậu quả của tội lỗi không chỉ là sự chia cách thuộc linh với Đức Chúa Trời, mà còn là sự đổ vỡ trong chính bản thể chúng ta và giữa chúng ta với nhau. Sự đau đớn, sợ hãi, phẫn nộ và trống rỗng mà người mắc BPD trải nghiệm có thể được xem như một sự phóng đại bi thảm của những hậu quả phổ quát của tội lỗi và sự sa ngã trong một cá nhân cụ thể, thường được kích hoạt và định hình bởi những tổn thương sâu sắc từ môi trường.
Do đó, quan điểm Cơ Đốc phải phân biệt rõ giữa tội lỗi (những lựa chọn có ý thức chống lại luật pháp của Đức Chúa Trời) và những hậu quả của tội lỗi trong một thế giới sa ngã (bao gồm bệnh tật thể chất lẫn tâm lý). Chúa Giê-xu đã xác nhận điều này khi Ngài chữa lành những người bị bệnh, không phải lúc nào cũng quy nguyên nhân trực tiếp cho tội lỗi cá nhân của họ (Giăng 9:1-3). Người mắc BPD có thể phạm tội (như tất cả chúng ta), nhưng nhiều triệu chứng của họ là biểu hiện của nỗi đau và sự tổn thương sâu sắc – là hậu quả của tội lỗi trong thế gian này.
1. Sợ Hãi Bị Bỏ Rơi & Các Mối Quan Hệ Hỗn Loạn: Nỗi kinh hoảng về việc bị bỏ rơi phản ánh một sự thiếu hụt sâu sắc về cảm giác an toàn và thuộc về. Kinh Thánh nói nhiều về nỗi sợ, nhưng cũng ban lời hứa về sự hiện diện không rời của Đức Chúa Trời. Chúa phán: “Ta sẽ chẳng lìa ngươi, chẳng bỏ ngươi đâu” (Giô-suê 1:5b). Trong tiếng Hy Lạp, từ “bỏ” (ἐγκαταλείπω - *egkataleipō*) mang nghĩa từ bỏ hoàn toàn. Chúa Giê-xu hứa với các môn đồ: “…này, ta thường ở cùng các ngươi luôn cho đến tận thế” (Ma-thi-ơ 28:20b). Người mắc BPD cần được dẫn dắt để kinh nghiệm lời hứa này không chỉ trên lý thuyết, mà trong từng khoảnh khắc hoảng loạn. Sự bất an trong các mối quan hệ phản ánh sự đổ vỡ của giao ước từ thuở ban đầu. Lẽ thật cứu chữa nằm ở việc hiểu rằng sự trọn vẹn và an toàn cuối cùng chỉ có thể tìm thấy trong mối quan hệ giao ước với Đấng Christ, Đấng “yêu thương tôi, và phó chính mình Ngài vì tôi” (Ga-la-ti 2:20).
2. Hình Ảnh Bản Thân Méo Mó & Cảm Giác Trống Rỗng: Đây là vấn đề căn cước. Kinh Thánh dạy rằng giá trị của chúng ta không đến từ cảm xúc, thành tích hay ý kiến của người khác, mà từ việc được tạo dựng và cứu chuộc bởi Đức Chúa Trời. Thi-thiên 139:13-14 tuyên bố: “Vì chính Chúa nắn nên tâm thần tôi, Dệt thành tôi trong lòng mẹ tôi. Tôi cảm tạ Chúa vì tôi được dựng nên cách đáng sợ lạ lùng”. Từ “đáng sợ lạ lùng” (נורָאוֹת - *nora’ot*) nói lên một phẩm giá cao cả, đáng kinh. Sự trống rỗng kinh niên mà nhiều người mắc BPD mô tả có thể được xem như “khoảng trống hình dạng Đức Chúa Trời” - một nỗi khát khao sâu thẳm chỉ có Đấng Tạo Hóa mới có thể lấp đầy. Truyền-đạo 3:11 nói Đức Chúa Trời đã đặt sự đời đời trong lòng người. Thánh Linh Đức Chúa Trời chính là Đấng lấp đầy sự trống rỗng ấy (Ê-phê-sô 3:19).
3. Cảm Xúc Mãnh Liệt, Bốc Đồng & Phẫn Nộ: Cảm xúc không phải là tội lỗi; chính Chúa Giê-xu cũng đã trải qua cơn thịnh nộ (Mác 3:5), nỗi buồn sâu (Giăng 11:35) và sự sợ hãi (Mác 14:34). Vấn đề nằm ở việc quản lý và hướng dẫn cảm xúc. Người mắc BPD thường bị “cuốn trôi” bởi cảm xúc. Kinh Thánh dạy chúng ta phải “bắt hết các ý tưởng làm tôi vâng phục Đấng Christ” (2 Cô-rinh-tô 10:5). Từ “ý tưởng” (λογισμός - *logismos*) ở đây bao hàm cả những suy nghĩ và cảm xúc phát sinh từ đó. Sự bốc đồng thường là phản ứng tức thì để xoa dịu nỗi đau. Kinh Thánh kêu gọi sự tự chủ (tiếng Hy Lạp: ἐγκράτεια - *enkrateia*), một trái của Thánh Linh (Ga-la-ti 5:23). Sự phẫn nộ không kiểm soát là một dạng của cơn thịnh nộ không công bình. Ê-phê-sô 4:26-27 dạy: “Hãy giận, mà chớ phạm tội; chớ căm giận cho đến khi mặt trời lặn, cũng đừng cho ma quỉ nhân dịp”. Câu này công nhận cảm xúc giận dữ nhưng đặt nó trong khuôn khổ, không cho phép nó trở thành cửa ngõ cho ma quỉ tấn công.
Sự chữa lành cho người mắc BPD là một hành trình dài, đòi hỏi ân điển, kiên nhẫn và một cách tiếp cận đa diện, tích hợp cả thuộc linh lẫn tâm lý.
1. Nền Tảng: Sự Xưng Công Bình Và Làm Con Mọi sự chữa lành bắt đầu từ mối quan hệ đúng đắn với Đức Chúa Trời. Vì hình ảnh bản thân bị tổn thương, người mắc BPD cần được đặt nền tảng trên căn tính trong Đấng Christ. Họ không phải là “kẻ rối loạn”, nhưng trước hết là một người được Đức Chúa Trời yêu thương, được xưng công bình bởi đức tin (Rô-ma 5:1), và được nhận làm con cái Ngài (Giăng 1:12). Sự chấp nhận vô điều kiện này của Đức Chúa Trời (dựa trên sự chết của Christ, không dựa trên cảm xúc hay hành vi của họ) là điểm neo an toàn duy nhất cho một tâm hồn luôn chao đảo.
2. Công Cụ: Lời Chúa & Sự Cầu Nguyện Biến Đổi Tâm Trí Cần có một quá trình “lập trình lại” tâm trí (Rô-ma 12:2). Điều này không xảy ra qua một đêm. Người mắc BPD cần được dạy để dựa vào lẽ thật khách quan của Lời Chúa hơn là cảm xúc chủ quan luôn biến động. Khi cơn hoảng loạn ập đến, họ cần có những câu Kinh Thánh cụ thể để nắm lấy (ví dụ: Thi-thiên 23, 46; Ê-sai 41:10). Sự cầu nguyện không chỉ là xin, mà còn là bày tỏ nỗi lòng cách chân thật với Chúa, học phó thác (1 Phi-e-rơ 5:7).
3. Môi Trường: Cộng Đồng Hội Thánh Vừa Ân Điển Vừa Thật Thà Hội Thánh phải là một cộng đồng an toàn nhưng không dung túng. “Anh em hãy mang lấy gánh nặng cho nhau, như vậy anh em sẽ làm trọn luật pháp của Đấng Christ” (Ga-la-ti 6:2). Điều này đòi hỏi sự kiên nhẫn phi thường từ các tín hữu. Họ cần học cách lắng nghe mà không sửa chữa vội vàng, đồng hành mà không kiểm soát, yêu thương mà vẫn giữ các ranh giới lành mạnh. Tuy nhiên, tình yêu thật cũng phải nói lẽ thật (Ê-phê-sô 4:15). Cộng đồng cần khích lệ người mắc BPD chịu trách nhiệm cho hành vi của mình, dù họ không chịu trách nhiệm cho tất cả cảm xúc.
4. Sự Hỗ Trợ Chuyên Môn: Quà Tặng Của Sự Khôn Ngoan Từ Đức Chúa Trời Không có sự mâu thuẫn giữa đức tin và việc tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia tâm lý trị liệu Cơ Đốc hoặc bác sĩ tâm thần. Đức Chúa Trời ban sự khôn ngoan và hiểu biết, và Ngài có thể sử dụng các phương pháp trị liệu (như Liệu pháp Hành vi Biện chứng - DBT, được thiết kế đặc biệt cho BPD) như những công cụ của ân điển Ngài. Thuốc men, khi cần thiết, có thể giúp ổn định tâm trạng để người đó có đủ “không gian tâm lý” để tiếp nhận lẽ thật thuộc linh và tham gia vào quá trình trị liệu. Hãy nhớ rằng Đức Chúa Trời là Đấng tạo nên các quy luật tự nhiên và tâm lý.
Cho Cá Nhân Đang Vật Lộn Với BPD (Hoặc Các Triệu Chứng Tương Tự):
- Tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên môn: Đây là hành động của đức tin và sự khôn ngoan, không phải là sự yếu đuối.
- Gắn bó với một cộng đồng Hội thánh lành mạnh: Hãy tìm một Hội thánh hiểu về ân điển và có mục vụ chăm sóc. Cởi mở với một người đạo đức, trưởng thành mà bạn tin tưởng.
- Xây dựng thói quen thuộc linh nhỏ, đều đặn: Đừng đặt mục tiêu quá lớn. 5 phút đọc Kinh Thánh và cầu nguyện mỗi ngày còn tốt hơn là một kế hoạch hoàn hảo nhưng không thể duy trì.
- Học cách đặt tên cho cảm xúc trước mặt Chúa: Hãy viết nhật ký cầu nguyện. Dùng Thi-thiên như khuôn mẫu để bày tỏ mọi cảm xúc: giận dữ, sợ hãi, tuyệt vọng.
- Tập luyện sự khoan dung phiền muộn (Distress Tolerance): Thay vì hành động bốc đồng để xoa dịu nỗi đau ngay lập tức, hãy học các kỹ năng lành mạnh (hít thở, đi dạo, gọi cho một người bạn hỗ trợ) trong khi cầu xin Chúa sức chịu đựng.
Cho Gia Đình Và Hội Thánh Đồng Hành:
- Hiểu biết và cảm thông: Tìm hiểu về BPD để không cá nhân hóa những lời nói/ hành vi gây tổn thương. Nhận ra rằng đó thường là tiếng kêu cứu từ một nỗi đau lớn.
- Yêu thương với ranh giới rõ ràng: Yêu thương vô điều kiện không có nghĩa là cho phép mọi hành vi. Hãy nói: “Tôi yêu bạn và tôi ở đây với bạn, nhưng tôi không thể chấp nhận việc bạn la hét/ đe dọa tự tử với tôi. Chúng ta hãy tìm cách khác để bạn bày tỏ nỗi đau.”
- Khích lệ trách nhiệm: Đồng hành nhưng không cứu hộ. Hãy hướng họ đến việc tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên môn và tuân thủ trị liệu.
- Cầu nguyện kiên trì: Chiến đấu thuộc linh cho họ. Cầu xin Chúa chữa lành những ký ức tổn thương, ban cho họ sự bình an siêu nhiên và một tâm trí được đổi mới.
- Chăm sóc chính mình: Đồng hành với người mắc BPD có thể rất mệt mỏi. Hãy đảm bảo bạn cũng có sự hỗ trợ và nghỉ ngơi, để tình yêu của bạn không bị cạn kiệt.
Hành trình với BPD là một cuộc chạy đường trường, không phải nước rút. Nhưng người tin Chúa có một hy vọng vững chắc. Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã đến để “ràng buộc những kẻ vỡ lòng” (chữa lành những tấm lòng tan vỡ - Ê-sai 61:1, Lu-ca 4:18), là Đấng chữa lành vĩ đại. Sự chữa lành cuối cùng sẽ đến trọn vẹn trong cõi đời đời, khi Ngài “sẽ lau ráo hết nước mắt khỏi mắt chúng” và “chẳng còn có sự chết, cũng chẳng còn có than khóc, kêu ca, hay là đau đớn nữa” (Khải-huyền 21:4). Nhưng ngay trong hiện tại, Ngài đang hành động để phục hồi và làm cho trọn vẹn. Qua Thánh Linh Ngài, qua Lời Ngài, qua Hội Thánh Ngài, và qua cả sự khôn ngoan mà Ngài ban cho những nhà chuyên môn, Đức Chúa Trời đang kéo những linh hồn bị tổn thương từ bờ vực của sự hỗn loạn vào vùng đất bình an của Ngài. Hãy kiên nhẫn, hãy tin cậy, và hãy bước đi trong ân điển mỗi ngày.