Thần Học Lịch Sử
Trong hành trình đức tin, một trong những câu hỏi căn bản mà Cơ Đốc nhân thường đặt ra là: “Đức Chúa Trời đang làm gì trong dòng chảy của lịch sử nhân loại, và tôi có vị trí nào trong kế hoạch lớn lao ấy?” Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần tìm hiểu một lĩnh vực quan trọng của thần học Cơ Đốc: Thần học Lịch sử. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá ý nghĩa, nền tảng Kinh Thánh và ứng dụng thiết thực của thần học lịch sử cho đời sống tin kính ngày nay.
Thần học lịch sử (Historical Theology) không đơn thuần là lịch sử Hội Thánh hay lịch sử các tư tưởng tôn giáo. Trọng tâm của nó là nghiên cứu cách thức Đức Chúa Trời tự mặc khải, can thiệp và thực hiện ý chỉ tối cao của Ngài trong suốt chiều dài lịch sử. Đây là sự tìm kiếm để hiểu được “câu chuyện lớn” (meta-narrative) của Kinh Thánh – một câu chuyện có khởi đầu, diễn biến và hồi kết, với Chúa Giê-xu Christ là trung tâm. Nó trả lời cho câu hỏi: Lịch sử có ý nghĩa và mục đích gì dưới sự cai trị của Đấng Tạo Hóa?
Trái ngược với quan điểm thế tục cho rằng lịch sử chỉ là một chuỗi các sự kiện ngẫu nhiên, hay một vòng tuần hoàn vô nghĩa, Kinh Thánh trình bày lịch sử như một đường thẳng (linear history) hướng đến một mục tiêu tối hậu. Sứ đồ Phao-lô khẳng định điều này trong Ê-phê-sô 1:9-10: “Ấy là theo sự dự định của Ngài, mà Ngài đã làm trọn trong Đức Chúa Giê-xu Christ, là Chúa chúng ta, để trong sự quản trị kỳ mãn, hiệp lại muôn vật trong Đấng Christ, cả vật trên trời và vật dưới đất.” Từ “quản trị kỳ mãn” (Hy văn: οἰκονομία oikonomia) có nghĩa là “sự quản lý” hoặc “kế hoạch trọn vẹn”. Thần học lịch sử chính là nghiên cứu về oikonomia này của Đức Chúa Trời.
Kinh Thánh không phải là một tuyển tập các câu chuyện đạo đức rời rạc, mà là một câu chuyện thống nhất về công cuộc cứu chuộc của Đức Chúa Trời. Thần học lịch sử dựa trên cốt truyện này, có thể được tóm tắt qua bốn giai đoạn chính:
1. Sáng Tạo và Sa Ngã (Lịch sử bắt đầu trong mối tương giao): Lịch sử khởi đầu với Đức Chúa Trời Toàn Năng sáng tạo một thế giới tốt lành (Sáng Thế Ký 1-2). Con người được tạo dựng theo hình ảnh Ngài (Hê-bơ-rơ: צֶלֶם tselem) để có mối tương giao trọn vẹn với Đấng Tạo Hóa. Tuy nhiên, tội lỗi đã phá vỡ mối tương giao đó (Sáng Thế Ký 3), đem sự chết và sự rủa sả vào thế gian. Đây là nguồn gốc của mọi bi kịch lịch sử, nhưng cũng là khởi điểm cho lời hứa cứu chuộc đầu tiên (Sáng 3:15).
2. Giao Ước và Lời Hứa (Chúa định hình một dân tộc): Thay vì từ bỏ nhân loại, Đức Chúa Trời bắt đầu công việc cứu chuộc qua các giao ước (covenant). Ngài lập giao ước với Nô-ê (Sáng 9), Áp-ra-ham (Sáng 12, 15, 17), Môi-se và dân Y-sơ-ra-ên (Xuất Ê-díp-tô 19-24), và Đa-vít (2 Sa-mu-ên 7). Mỗi giao ước tiến thêm một bước trong việc mặc khải kế hoạch của Ngài và hướng về Đấng Mê-si. Chẳng hạn, giao ước với Áp-ra-ham hứa rằng: “các chi tộc nơi thế gian sẽ nhờ ngươi mà được phước” (Sáng 12:3). Lịch sử của Y-sơ-ra-ên, với những lần thăng trầm, phu tù và phục hưng, đều nằm trong sự dẫn dắt tể trị của Đức Chúa Trời để giữ gìn dòng dõi và chuẩn bị cho Đấng Cứu Thế đến.
3. Sự Cứu Chuộc trong Đấng Christ (Trung Tâm Điểm của Lịch Sử): Sự giáng sinh, chức vụ, sự chết, sự sống lại và thăng thiên của Chúa Giê-xu Christ là đỉnh cao của lịch sử cứu chuộc. Ga-la-ti 4:4-5 tuyên bố: “Nhưng khi kỳ hạn đã được trọn, Đức Chúa Trời bèn sai Con Ngài bởi một người nữ sanh ra… để chúng ta được nhận làm con nuôi.” Cụm từ “kỳ hạn đã được trọn” (Hy văn: τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου to pleroma tou chronou) nhấn mạnh rằng Chúa Giê-xu đến vào đúng thời điểm lịch sử do Đức Chúa Trời ấn định. Sự chết chuộc tội của Ngài trên thập tự giá đã giải quyết tận gốc vấn đề tội lỗi, và sự sống lại của Ngài mở ra kỷ nguyên mới.
4. Hội Thánh và Sự Trông Cậy Cuối Cùng (Lịch sử hướng đến sự viên mãn): Từ sau sự thăng thiên của Chúa Giê-xu cho đến ngày Ngài trở lại, chúng ta đang sống trong “thời đại Hội Thánh”. Đây là thời kỳ ân điển, trong đó Phúc Âm được rao truyền cho muôn dân (Ma-thi-ơ 28:19-20). Hội Thánh không phải là một tổ chức tình cờ, mà là dân sự được Đức Chúa Trời kêu gọi để làm chứng về Ngài trong hiện tại và thừa hưởng lời hứa trong tương lai. Lịch sử sẽ kết thúc với sự tái lâm của Chúa Giê-xu Christ, sự phán xét cuối cùng, và sự thiết lập trời mới đất mới (Khải Huyền 21-22). Đây là sự “hiệp lại muôn vật trong Đấng Christ” mà Phao-lô đã nói đến.
Hiểu biết về thần học lịch sử không chỉ là kiến thức học thuật, mà phải biến đổi cách chúng ta sống và nhìn nhận cuộc đời mình.
1. Sống Với Mục Đích Rõ Ràng Trong Hiện Tại: Khi biết mình là một phần trong câu chuyện lớn của Đức Chúa Trời, chúng ta tìm thấy ý nghĩa sâu xa cho mọi công việc nhỏ bé hàng ngày. Dù là lao động, chăm sóc gia đình, hay phục vụ trong Hội Thánh, tất cả đều có thể trở nên một phần của sự thờ phượng và góp phần vào vương quốc Đức Chúa Trời (1 Cô-rinh-tô 10:31). Chúng ta không phải là những “nhân vật phụ” vô danh, mà là những nhân chứng được Đấng Chủ Tể của lịch sử kêu gọi.
2. Giữ Vững Đức Tin Giữa Những Biến Động: Lịch sử thế giới đầy dẫy chiến tranh, khủng hoảng và bất an. Tuy nhiên, thần học lịch sử dạy chúng ta rằng Đức Chúa Trời vẫn đang ngự trị. Chúa Giê-xu phán: “Các ngươi sẽ nghe nói về giặc và tiếng đồn về giặc… song kỳ sau-rốt chưa đến vội.” (Ma-thi-ơ 24:6). Nhìn các sự kiện qua lăng kính của lời tiên tri Kinh Thánh giúp chúng ta bình tĩnh, tỉnh thức và tiếp tục trung tín, biết rằng Ngài vẫn kiểm soát dòng chảy thời gian.
3. Sống Với Niềm Hy Vọng Vững Chắc Về Tương Lai: Cơ Đốc nhân không lạc quan một cách mù quáng, nhưng chúng ta có niềm hy vọng chắc chắn dựa trên lời hứa của Đức Chúa Trời. Sự tái lâm của Chúa Giê-xu là “phước hạnh trông cậy” của chúng ta (Tít 2:13). Hiện tại có thể còn đau khổ, nhưng chúng ta biết kết cục của câu chuyện: Chúa chiến thắng, sự chết bị tiêu diệt, và sự công bình sẽ ngự trị. Điều này cho chúng ta sức mạnh để kiên trì và phục vụ.
4. Có Cái Nhìn Cân Bằng Về Vai Trò Cá Nhân và Cộng Đồng: Thần học lịch sử nhắc nhở chúng ta rằng Đức Chúa Trời làm việc qua cả cá nhân lẫn cộng đồng giao ước (Hội Thánh). Chúng ta cần gắn bó với một Hội thánh địa phương – nơi mà “sự cảm thông của thánh đồ” (Bài Tín Điều Các Sứ Đồ) diễn ra. Qua đó, chúng ta không chỉ được nuôi dưỡng mà còn cùng nhau tham gia vào công việc của Chúa trong thời đại này.
Thần học lịch sử mở mắt chúng ta để thấy rằng lịch sử không thuộc về các đế chế, các nhà lãnh đạo, hay các thế lực đen tối. Lịch sử thuộc về Đức Chúa Trời Toàn Năng, Đấng đang cầm quyền tể trị và dẫn dắt vạn vật đến chỗ đẹp ý Ngài. Mỗi Cơ Đốc nhân chúng ta là một nhân vật trong câu chuyện vĩ đại ấy – một câu chuyện có khởi đầu tốt lành, có phần giữa đầy xung đột nhưng với Người Hùng đã chiến thắng, và có kết thúc vinh quang.
Hãy sống mỗi ngày với nhận thức rằng bạn đang bước đi trong kế hoạch lớn lao của Đấng Tạo Hóa. Hãy trung tín trong vai trò nhỏ bé của mình, vì chính Chúa Giê-xu đã dạy: “Ai trung tín trong việc rất nhỏ, cũng trung tín trong việc lớn” (Lu-ca 16:10). Khi chúng ta hiểu và sống theo thần học lịch sử, chúng ta sẽ tìm thấy bình an trong sự cai trị của Chúa, can đảm giữa những sóng gió, và hy vọng vững vàng cho hành trình phía trước, cho đến ngày chúng ta thấy Ngài mặt đối mặt.