Người Do Thái Ashkenazi Là Ai?
Trong hành trình tìm hiểu về lịch sử cứu rỗi và sự thành tín của Đức Chúa Trời qua các dân tộc, một câu hỏi thường được đặt ra là: Người Do Thái Ashkenazi là ai? Họ có liên hệ thế nào với dân Y-sơ-ra-ên trong Kinh Thánh? Việc nghiên cứu về họ không chỉ là khám phá lịch sử và nhân chủng học, mà còn là cơ hội để thấy bàn tay chủ quyền và lời hứa bất di bất dịch của Đức Chúa Trời dành cho tuyển dân Ngài. Bài viết này sẽ đi sâu vào nguồn gốc, lịch sử, và quan trọng hơn cả, là ý nghĩa thuộc linh mà Cơ Đốc nhân có thể rút ra từ câu chuyện của cộng đồng Do Thái quan trọng này.
Người Do Thái Ashkenazi (Ashkenaz, trong tiếng Hê-bơ-rơ: אַשְׁכְּנַזִּים) truyền thống được hiểu là những người Do Thái có tổ tiên từ vùng Trung và Đông Âu. Thuật ngữ "Ashkenaz" trong Kinh Thánh Cựu Ước ban đầu chỉ một dân tộc hoặc một vùng đất (Sáng-thế Ký 10:3, 1 Sử-ký 1:6). Trong truyền thống Do Thái thời Trung Cổ, từ này được dùng để chỉ vùng đất nước Đức (Germania), và từ đó chỉ những cộng đồng Do Thái định cư dọc theo lưu vực sông Rhin (như các thành phố Speyer, Worms, Mainz) từ khoảng thế kỷ thứ 9-10 SCN.
Lịch sử hình thành của người Ashkenazi gắn liền với những làn sóng di cư và tái định cư. Sau khi Đền Thờ Giê-ru-sa-lem thứ hai bị phá hủy vào năm 70 SCN và các cuộc nổi dậy Bar Kokhba bị đàn áp (135 SCN), người Do Thái bị phân tán (Diaspora) khắp nơi. Một số đã di chuyển về phía tây, đến Ý, rồi dần dần lên phía bắc vào vùng nay là Pháp và Đức. Tại đây, họ phát triển một nền văn hóa, ngôn ngữ (tiếng Yiddish - một sự pha trộn giữa tiếng Đức trung cổ và tiếng Hê-bơ-rơ), và các tập quán giáo luật (halakha) riêng biệt, tạo nên một nhánh chính của Do Thái giáo ngày nay, bên cạnh người Do Thái Sephardic (gốc Tây Ban Nha/Bồ Đào Nha) và Mizrahi (gốc Trung Đông).
Một câu hỏi thần học quan trọng là: Người Ashkenazi thuộc về chi phái nào trong mười hai chi phái Y-sơ-ra-ên? Câu trả lời không đơn giản do lịch sử lưu đày và pha trộn lâu dài. Tuy nhiên, truyền thống và một số học giả Kinh Thánh cho rằng phần lớn người Do Thái trong cộng đồng Ashkenazi có thể có nguồn gốc từ Vương quốc Giu-đa phía Nam, bao gồm chủ yếu là chi phái Giu-đa (יְהוּדָה), cùng với những người thuộc chi phái Bên-gia-min và chi phái Lê-vi sót lại sau các cuộc lưu đày.
"Nầy, ngày đến, bởi Đức Giê-hô-va phán, khi ta sẽ làm cho nhà Y-sơ-ra-ên và nhà Giu-đa được lại cơ nghiệp. Đức Giê-hô-va phán: Ta đã có lòng thương xót chúng nó, vì chúng nó đã bị người ta đuổi đi làm phu tù." (Giê-rê-mi 33:7, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)
Lời tiên tri này nói đến cả "nhà Y-sơ-ra-ên" (10 chi phái phía Bắc bị lưu đày bởi A-si-ri) và "nhà Giu-đa" (2 chi phái phía Nam bị lưu đày bởi Ba-by-lôn). Sự tồn tại của người Do Thái ngày nay, bao gồm người Ashkenazi, là một minh chứng sống động cho lời hứa phục hồi của Đức Chúa Trời dành cho nhà Giu-đa. Trong khi 10 chi phái phía Bắc bị phân tán và đồng hóa mạnh mẽ hơn, thì nhà Giu-đa vẫn giữ được bản sắc tôn giáo và dân tộc rõ rệt qua mọi cuộc lưu đày, đúng như lời tiên tri rằng "người Giu-đa còn lại đến đời đời" (xem Ê-sai 37:31-32).
Lịch sử của người Ashkenazi ở châu Âu là một chương sử đầy bi thương nhưng cũng thể hiện sự gìn giữ lạ lùng của Đức Chúa Trời. Họ trải qua các cuộc Thập Tự Chinh, những lời vu cáo phản Chúa (blood libel), các cuộc trục xuất (như từ Anh, Pháp, Tây Ban Nha), và đỉnh điểm là nạn diệt chủng Holocaust trong Thế Chiến II. Mỗi giai đoạn dường như đe dọa xóa sổ họ, nhưng họ vẫn tồn tại và phục hưng.
Sự tồn tại này không phải ngẫu nhiên, mà ứng nghiệm lời Chúa phán về tuyển dân Ngài:
"Đức Giê-hô-va đã không chịu phó ngươi, và không diệt ngươi đâu. Vì Đức Giê-hô-va yêu thương ngươi, và giữ lời thề đã lập cùng tổ phụ ngươi." (Phục-truyền Luật-lệ Ký 4:31, 7:8)
Từ nguyên gốc Hê-bơ-rơ, từ "yêu thương" ở đây là אָהַב (ahab), diễn tả một tình yêu có chọn lựa, một sự gắn bó trong giao ước. Dù không vâng phục và bị kỷ luật, dân Y-sơ-ra-ên (mà người Do Thái Ashkenazi là một phần) vẫn được giữ lại vì cớ các tổ phụ (Áp-ra-ham, Y-sác, Gia-cốp) và vì các mục đích tối hậu của Đức Chúa Trời (Rô-ma 11:28-29).
Là những tín đồ tin nơi Chúa Giê-xu Christ, chúng ta rút ra được những bài học sâu sắc nào từ lịch sử của người Do Thái Ashkenazi?
1. Bài Học Về Sự Thành Tín Tuyệt Đối Của Đức Chúa Trời: Lịch sử của người Do Thái Ashkenazi là một minh chứng hùng hồn rằng Đức Chúa Trời giữ lời hứa Ngài. Nếu Ngài có thể gìn giữ một dân tộc qua hàng nghìn năm lưu lạc và bách hại vì cớ giao ước với các tổ phụ, thì chúng ta có thể hoàn toàn tin cậy rằng Ngài sẽ giữ gìn chúng ta trong giao ước mới bằng huyết của Chúa Giê-xu Christ. Sự bảo tồn của họ nhắc nhở chúng ta về lời hứa của Chúa Giê-xu: "Ta ban cho nó sự sống đời đời; nó chẳng chết mất bao giờ, và chẳng ai cướp nó khỏi tay ta" (Giăng 10:28).
2. Bài Học Về Thái Độ Đúng Đắn Đối Với Người Do Thái: Lịch sử bách hại người Do Thái ở châu Âu, mà người Ashkenazi là nạn nhân chính, có một phần nguyên nhân từ sự dạy dỗ sai lầm trong lịch sử Hội Thánh (sự thay thế thần học - Replacement Theology). Là Cơ Đốc nhân, chúng ta cần có cái nhìn Kinh Thánh: Người Do Thái vẫn là dân được yêu thương vì cớ các tổ phụ (Rô-ma 11:28). Chúng ta không kiêu ngạo, nhưng khiêm nhường nhận biết rằng cội rễ của Hội Thánh là thánh, và chúng ta được tháp vào cây ô-li-ve tốt là Y-sơ-ra-ên (Rô-ma 11:17-18). Thái độ của chúng ta phải là thái độ của tình yêu, cầu nguyện, và rao truyền Phúc Âm cho họ.
3. Bài Học Về Bản Sắc và Sự Kêu Gọi Trong Đấng Christ: Người Ashkenazi, dù sống giữa các dân tộc châu Âu hàng thế kỷ, vẫn giữ được bản sắc tôn giáo và dân tộc rõ rệt nhờ vào việc tuân giữ Luật pháp, văn hóa, và ngôn ngữ. Điều này nhắc nhở chúng ta là Hội Thánh - dân được kêu gọi ra từ thế gian. Chúng ta phải sống như những công dân Nước Thiên Đàng, giữ gìn bản sắc thuộc linh của mình giữa thế gian. "Hỡi kẻ rất yêu dấu, vì anh em đang mong đợi những điều đó, hãy cố gắng làm cho mình được tinh sạch không vết, không chỗ trách được, và được bình an trước mặt Ngài." (2 Phi-e-rơ 3:14).
Người Do Thái Ashkenazi là một cộng đồng với lịch sử đau thương nhưng kiên cường, một nhánh quan trọng của tuyển dân Y-sơ-ra-ên được Đức Chúa Trời gìn giữ cách lạ lùng. Hành trình của họ từ Trung Đông đến châu Âu và khắp thế giới không chỉ là một sự kiện lịch sử, mà còn là một bản án chứng về sự thành tín của Đức Chúa Trời đối với giao ước của Ngài. Đối với chúng ta là Cơ Đốc nhân, câu chuyện của họ củng cố đức tin nơi Đấng giữ lời hứa, thúc giục chúng ta sống với bản sắc thuộc linh mạnh mẽ, và nhắc nhở chúng ta có thái độ yêu thương, tôn trọng đúng mực đối với dân tộc đã được Chúa chọn, luôn mong ước họ nhận biết Đấng Mê-si của mình là Chúa Giê-xu Christ. Cuối cùng, mọi sự đều quy về Ngài, là trung tâm của lịch sử cứu rỗi, là hy vọng chung cho cả người Do Thái lẫn người ngoại bang trong đức tin.
"Vả, tôi không muốn anh em chẳng biết sự mầu nhiệm nầy, e anh em khôn ngoan theo ý mình chăng: ấy là dân Y-sơ-ra-ên đã cứng lòng một phần, cho đến chừng nào số dân ngoại nhập vào được đầy đủ; vậy thì cả dân Y-sơ-ra-ên sẽ được cứu." (Rô-ma 11:25-26a)