Chủ nghĩa Wahhabi là gì?

Trong thế giới đa dạng tôn giáo ngày nay, việc hiểu biết về các hệ tư tưởng tôn giáo khác nhau không chỉ mở mang tri thức mà còn giúp Cơ đốc nhân củng cố đức tin và có cái nhìn đúng đắn về chân lý. Một trong những phong trào có ảnh hưởng lớn trong Hồi giáo hiện đại là Chủ nghĩa Wahhabi. Bài viết này sẽ khám phá lịch sử, thần học, ảnh hưởng của Wahhabism và đặt nó trong tương quan với niềm tin Cơ đốc, đồng thời rút ra những ứng dụng thiết thực cho đời sống hằng ngày của tín đồ Chúa Giê-xu.

Chủ nghĩa Wahhabi (hay Wahhabism) là một phong trào cải cách Hồi giáo Sunni, khởi nguồn từ bán đảo Ả Rập vào thế kỷ 18. Người sáng lập là Muhammad ibn Abd al-Wahhab (1703–1792). Ông kêu gọi quay về với sự "thanh sạch" của Hồi giáo nguyên thủy, loại bỏ mọi hình thức thờ phượng đa thần (shirk), tôn kính các thánh, lăng mộ, cây cối, đá… mà ông cho là mê tín dị đoan. Ibn Abd al-Wahhab hợp tác với Muhammad ibn Saud, một lãnh chúa địa phương, tạo nên liên minh chính trị-tôn giáo dẫn đến sự hình thành của Vương quốc Ả Rập Saudi ngày nay. Wahhabism trở thành hệ tư tưởng chính thức của Saudi Arabia và có ảnh hưởng sâu rộng khắp thế giới Hồi giáo qua các tổ chức truyền giáo và tài trợ.

Trọng tâm thần học của Wahhabism là tín điều Tawhid – sự độc nhất tuyệt đối của Allah. Họ nhấn mạnh việc chỉ thờ phượng Allah duy nhất, phủ nhận mọi hình thức trung gian giữa con người và Allah, kể cả việc tôn kính Muhammad hay các vị thánh. Họ cũng chủ trương áp dụng luật Sharia một cách nghiêm ngặt, phản đối các trường phái Hồi giáo khác như Sufi (mysticism) và Shi'a. Wahhabism thường bị xem là cực đoan và bảo thủ, và một số nhóm vũ trang như al-Qaeda hay Nhà nước Hồi giáo (ISIS) đã chịu ảnh hưởng từ tư tưởng này, mặc dù không hoàn toàn đồng nhất.

1. Bối Cảnh Trước Wahhabism

Vào thế kỷ 18, bán đảo Ả Rập rơi vào tình trạng chia rẽ chính trị và đạo đức. Nhiều tập tục mê tín, thờ cúng các thánh, lăng mộ, cây cối, đá… phổ biến trong dân chúng. Các học giả Hồi giáo đương thời coi đó là sự thoái hóa so với Hồi giáo thời Muhammad. Ibn Abd al-Wahhab được giáo dục trong truyền thống Hanbali – một trong bốn trường phái luật Hồi giáo Sunni nổi tiếng với cách giải thích nghiêm ngặt. Ông đi nhiều nơi như Basra, Baghdad, Damascus, và nhận thấy sự suy đồi trong đời sống tôn giáo. Trở về quê nhà Najd, ông bắt đầu rao giảng sự cải cách.

2. Sự Hợp Tác Với Gia Tộc Saud

Năm 1744, Ibn Abd al-Wahhab và Muhammad ibn Saud (thủ lĩnh của thị trấn Diriyah) ký kết một hiệp ước: Ibn Saud sẽ bảo vệ và phổ biến giáo lý của Wahhab, còn Ibn Abd al-Wahhab sẽ cung cấp tính chính danh tôn giáo cho sự cai trị của Saud. Liên minh này mở rộng quyền lực bằng vũ lực, tiêu diệt các đối thủ, phá hủy các lăng mộ và đền thờ bị coi là thờ đa thần. Đến đầu thế kỷ 19, họ đã kiểm soát phần lớn bán đảo Ả Rập, thậm chí tấn công cả Mecca và Medina.

3. Wahhabism Trong Thế Kỷ 20 Và 21

Vương quốc Ả Rập Saudi được thành lập năm 1932 dưới sự lãnh đạo của Abdulaziz Ibn Saud. Wahhabism trở thành quốc giáo, và chính quyền dùng dầu mỏ để truyền bá tư tưởng này ra toàn cầu thông qua việc xây dựng nhà thờ Hồi giáo, tài trợ các trường học, xuất bản sách và đào tạo giáo sĩ. Các trường phái Hồi giáo khác như Sufi và Shi'a bị đàn áp tại Saudi. Sự cứng rắn của Wahhabism đã ảnh hưởng đến nhiều phong trào Hồi giáo cực đoan, mặc dù chính quyền Saudi nay cũng cố gắng giảm bớt hình ảnh cực đoan để hòa nhập quốc tế.

1. Tawhid – Độc Thần Tuyệt Đối

Khái niệm trung tâm của Wahhabism là Tawhid, thường được chia thành ba loại:

• Tawhid al-Rububiyyah: Tin rằng Allah là Đấng Tạo Hóa duy nhất, Chủ Tể của vũ trụ.
• Tawhid al-Uluhiyyah: Chỉ thờ phượng Allah duy nhất, không được dâng lễ cho bất kỳ ai khác (kể cả các tiên tri, thánh, thiên thần).
• Tawhid al-Asma wa al-Sifat: Các tên gọi và thuộc tính của Allah phải được hiểu theo nghĩa đen mà không biện giải, không so sánh với tạo vật.

Wahhabi coi bất kỳ hành vi nào làm suy giảm sự độc nhất của Allah đều là shirk (đa thần), tội lỗi không thể tha thứ. Do đó, họ kịch liệt phản đối việc tôn kính Muhammad, cầu xin các thánh, xây mộ lớn, hoặc tổ chức lễ kỷ niệm sinh nhật của tiên tri (Mawlid).

2. Chống Lại Bid'ah (Sự Đổi Mới Tôn Giáo)

Wahhabism coi bất kỳ thực hành nào không có trong Qur'an hoặc Hadith (truyền thống của Muhammad) là bid'ah – sự đổi mới tà giáo. Họ loại bỏ nhiều phong tục phổ biến như âm nhạc, nhảy múa, trang trí công phu trong nhà thờ Hồi giáo, và thậm chí cả việc kỷ niệm ngày lễ. Họ cũng phản đối việc suy đoán (taqlid) theo các học giả, mà khuyến khích ijtihad (tự diễn giải) dựa trên nguồn gốc nguyên thủy.

3. Quan Điểm Về Jihad

Wahhabism phân biệt giữa jihad nội tâm (đấu tranh tâm linh) và jihad vật chất (chiến đấu vũ trang). Họ ủng hộ việc sử dụng vũ lực để bảo vệ và mở rộng lãnh thổ Hồi giáo, đặc biệt chống lại những người Hồi giáo mà họ cho là kẻ bội giáo (takfir). Tuy nhiên, không phải tất cả người theo Wahhabi đều ủng hộ bạo lực; nhiều người chỉ tập trung vào tuân thủ nghiêm ngặt luật Sharia.

4. Quan Hệ Với Các Trường Phái Hồi Giáo Khác

Wahhabism thường xung đột với các dòng Sufi (vì sự sùng bái thánh và các nghi lễ huyền bí) và Shi'a (vì họ tôn kính Ali và các Imam). Họ cũng chỉ trích các trường phái Sunni truyền thống như Hanafi, Maliki, Shafi'i vì quá dễ dãi trong việc giải thích tôn giáo.

Là Cơ đốc nhân, chúng ta cần nhìn nhận Wahhabism dưới ánh sáng của Lời Chúa. Dưới đây là một số điểm tương phản quan trọng:

1. Quan Niệm Về Đức Chúa Trời

Wahhabism nhấn mạnh sự độc nhất tuyệt đối của Allah, không có sự phân thân hay hiệp một trong Ba Ngôi. Cơ đốc giáo dạy về Đức Chúa Trời Ba Ngôi: Cha, Con và Thánh Linh, đồng bản thể và vinh hiển ngang nhau. Đây là sự khác biệt căn bản. Kinh Thánh dạy: “Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân, hãy nhơn danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh mà làm phép báp-têm cho họ” (Ma-thi-ơ 28:19). Chúa Giê-xu cũng tuyên bố: “Ta với Cha là một” (Giăng 10:30).

2. Vai Trò Của Chúa Giê-xu

Trong Hồi giáo, Isa (Jesus) được coi là một tiên tri quan trọng, sinh bởi nữ đồng trinh, nhưng không phải là Con Đức Chúa Trời và không chịu đóng đinh. Wahhabism càng cực lực bác bỏ thần tính của Chúa Giê-xu. Cơ đốc nhân tin rằng Chúa Giê-xu là Con Đức Chúa Trời, đã chết thay cho tội lỗi loài người và sống lại, là Đấng Cứu Rỗi duy nhất. “Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu” (Công vụ 4:12).

3. Quan Niệm Về Cứu Rỗi

Wahhabism dạy rằng cứu rỗi nhờ vào việc tuân thủ luật pháp (Sharia) và niềm tin vào Allah. Tuy nhiên, không có sự đảm bảo chắc chắn. Cơ đốc giáo dạy rằng cứu rỗi là bởi ân điển, nhờ đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, không bởi việc làm (Ê-phê-sô 2:8-9). Sự cứu rỗi mang lại sự bình an và xác quyết: “Ai tin Con, thì được sự sống đời đời; ai không chịu tin Con, thì chẳng thấy sự sống đâu, nhưng cơn thạnh nộ của Đức Chúa Trời vẫn ở trên người đó” (Giăng 3:36).

4. Thái Độ Với Người Khác Tín Ngưỡng

Wahhabism có xu hướng không khoan dung với người ngoại đạo và thậm chí với những người Hồi giáo khác biệt. Cơ đốc giáo dạy yêu thương kẻ thù và rao truyền phúc âm bằng lời nói và gương sống. “Hãy chăn chiên của Ta” (Giăng 21:16) và “Hãy đi khắp thế gian, giảng Tin Lành cho mọi người” (Mác 16:15). Tuy nhiên, Kinh Thánh cũng cảnh báo về giáo lý giả: “Hãy coi chừng tiên tri giả, là những kẻ mang lốt chiên đến cùng các ngươi, song bề trong thực là muông sói hay cắn xé” (Ma-thi-ơ 7:15).

5. Sự Thờ Phượng Và Nghi Lễ

Wahhabism từ chối mọi hình thức trung gian giữa con người và Allah, trong khi Cơ đốc giáo tôn vinh Chúa Giê-xu là Đấng Trung Bảo duy nhất: “Vì chỉ có một Đức Chúa Trời, và chỉ có một Đấng Trung bảo ở giữa Đức Chúa Trời và loài người, tức là Đức Chúa Giê-xu Christ, là người” (1 Ti-mô-thê 2:5). Chúng ta cũng có sự cầu thay của Thánh Linh và sự thông công với các thánh đồ, nhưng không thờ phượng con người.

1. Ảnh Hưởng Chính Trị Và Xã Hội

Wahhabism đã định hình nền tảng của Saudi Arabia, nơi áp dụng luật Sharia nghiêm khắc: hình phạt thân thể, hạn chế quyền phụ nữ, cấm các tôn giáo khác công khai. Nó cũng ảnh hưởng đến phong trào Hồi giáo cực đoan toàn cầu, góp phần vào chủ nghĩa khủng bố. Tuy nhiên, cũng cần phân biệt giữa đa số người Wahhabi ôn hòa và các nhóm vũ trang cực đoan.

2. Ảnh Hưởng Đến Cơ Đốc Nhân

Tại các quốc gia Hồi giáo chịu ảnh hưởng Wahhabi, Cơ đốc nhân thường bị bức hại, không được tự do thờ phượng, thậm chí bị tử hình nếu bỏ đạo Hồi. Điều này nhắc nhở chúng ta cầu nguyện cho anh em tín hữu đang chịu khổ (Hê-bơ-rơ 13:3).

3. Sự Lan Truyền Của Tư Tưởng Wahhabi

Nhờ nguồn tài chính dồi dào từ dầu mỏ, Saudi Arabia đã xuất khẩu Wahhabism qua việc xây dựng các nhà thờ Hồi giáo, trường học, và tài trợ cho các tổ chức từ thiện. Điều này khiến Hồi giáo tại nhiều nơi trở nên cứng rắn hơn, đe dọa sự đa dạng tôn giáo truyền thống.

Việc tìm hiểu về Wahhabism không chỉ là kiến thức, mà còn giúp chúng ta sống đức tin cách khôn ngoan và có ích. Dưới đây là một số áp dụng:

1. Củng Cố Nền Tảng Chân Lý

Khi tiếp xúc với các hệ tư tưởng khác, Cơ đốc nhân cần hiểu rõ niềm tin của mình dựa trên Kinh Thánh. Hãy đọc và nghiên cứu Lời Chúa mỗi ngày để không bị lung lay bởi mọi thần học sai lạc. “Hãy chuyên tâm cho được đẹp lòng Đức Chúa Trời như người làm công không hổ thẹn, lấy lòng ngay thẳng giảng dạy lời của lẽ thật” (2 Ti-mô-thê 2:15).

2. Yêu Thương Và Cầu Nguyện Cho Người Hồi Giáo

Chúa Giê-xu kêu gọi chúng ta yêu thương kẻ thù và cầu nguyện cho họ (Ma-thi-ơ 5:44). Nhiều tín đồ Hồi giáo, kể cả những người theo Wahhabism, đang sống trong sự ràng buộc của luật pháp mà không biết đến ân điển. Chúng ta cần có lòng thương xót, cầu nguyện để họ nhận biết Chúa Giê-xu là Đấng Cứu Rỗi. Hãy nhớ rằng Đức Chúa Trời yêu thương thế gian (Giăng 3:16) và muốn mọi người được cứu (1 Ti-mô-thê 2:4).

3. Sống Làm Chứng Qua Đời Sống Và Lời Nói

Trong môi trường đa văn hóa, chúng ta có cơ hội tiếp xúc với người Hồi giáo. Hãy sống yêu thương, khiêm nhường, và sẵn sàng chia sẻ niềm hy vọng trong Chúa Giê-xu. “Hãy thường thường sẵn sàng để trả lời mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em, nhưng phải hiền hòa và kính sợ” (1 Phi-e-rơ 3:15). Đừng tranh cãi gay gắt, nhưng giải bày chân lý với tình yêu thương.

4. Cảnh Giác Về Sự Dạy Dỗ Sai Lầm

Wahhabism chỉ là một trong nhiều hệ tư tưởng xa rời chân lý. Kinh Thánh cảnh báo về các giáo sư giả sẽ dẫn nhiều người lạc đường (Ma-thi-ơ 24:11). Chúng ta cần thử các linh (1 Giăng 4:1) và bám chặt vào Đấng Christ. “Hãy giữ lấy mình, hầu cho khỏi mất kết quả của công việc mình, nhưng cho được phần thưởng đầy đủ” (2 Giăng 1:8).

5. Cầu Nguyện Cho Sự Bình An Và Tự Do Tôn Giáo

Nhiều anh em Cơ đốc đang chịu bức hại dưới các chế độ chịu ảnh hưởng Wahhabi. Hãy cầu nguyện cho họ được mạnh mẽ và tiếp tục làm chứng. Cũng cầu nguyện cho các nhà lãnh đạo Hồi giáo được Chúa mở lòng để nhận biết chân lý.

Chủ nghĩa Wahhabi là một phong trào Hồi giáo cải cách với thần học độc thần cực đoan, có ảnh hưởng sâu rộng đến chính trị, xã hội và tôn giáo trên thế giới. Là Cơ đốc nhân, chúng ta cần hiểu rõ để đối thoại khôn ngoan, cầu nguyện cho những người đang mắc kẹt trong tư tưởng này, và giữ vững đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ – Con Đức Chúa Trời, Đấng Cứu Rỗi duy nhất. Hãy sống theo Lời Chúa dạy: “Vả, Đức Chúa Trời chẳng ban cho chúng ta tâm thần nhát sợ, bèn là tâm thần mạnh mẽ, có tình yêu thương và có tiết độ” (2 Ti-mô-thê 1:7). Cầu xin Chúa ban sự khôn ngoan và lòng can đảm để chúng ta bước đi trong chân lý và yêu thương.