Sách A-ghê
Trong số các sách tiên tri nhỏ (Minor Prophets), sách A-ghê chiếm một vị trí đặc biệt với sứ điệp ngắn gọn, mạnh mẽ và tập trung vào một nhiệm vụ cụ thể: khích lệ dân sự Đức Chúa Trời tái thiết Đền Thờ tại Giê-ru-sa-lem sau thời kỳ lưu đày. Dù chỉ gồm hai chương, sứ điệp của A-ghê vang vọng xuyên suốt lịch sử, đánh thẳng vào tấm lòng của những ai đã đặt ưu tiên cuộc sống cá nhân lên trên công việc nhà Chúa. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào bối cảnh lịch sử, cấu trúc thần học, phân đoạn giải kinh, và rút ra những bài học thiết thực cho đời sống Hội Thánh và Cơ Đốc nhân ngày nay.
Sách A-ghê được đặt trong bối cảnh quan trọng của thời kỳ hậu lưu đày. Năm 538 TCN, sau sắc chỉ của vua Si-ru (Cyrus), một nhóm người Giu-đa đầu tiên, dưới sự lãnh đạo của Xô-rô-ba-bên (quan tổng đốc, dòng dõi Đa-vít) và Giê-sua (thầy tế lễ thượng phẩm), đã hồi hương về Giê-ru-sa-lem (E-xơ-ra 1-2). Nhiệm vụ trọng tâm của họ là xây lại Đền Thờ, biểu tượng cho sự hiện diện và vinh quang của Đức Giê-hô-va giữa dân Ngài.
Tuy nhiên, sau khi đặt nền Đền Thờ (E-xơ-ra 3:8-13), công việc bị đình trệ gần 16 năm (khoảng 536-520 TCN) do sự chống đối từ các dân tộc lân cận và quan trọng hơn là do sự thờ ơ, chán nản và chú tâm vào việc xây nhà riêng của chính dân sự (A-ghê 1:4). Trong bối cảnh đó, Đức Giê-hô-va dấy lên tiên tri A-ghê (và sau đó là Xa-cha-ri) để khiến dân sự thức tỉnh.
Tên "A-ghê" (חַגַּי - *Chaggay*) trong tiếng Hê-bơ-rơ có nghĩa là "lễ hội" (festive) hoặc "sinh nhật của tôi", gợi ý về niềm vui và sự tái thiết thánh. Ông thi hành chức vụ trong một khoảng thời gian ngắn, khoảng bốn tháng của năm 520 TCN (tháng sáu đến tháng chín theo lịch Do Thái).
Sứ điệp của A-ghê được truyền đạt qua bốn bài tuyên bố chính, mỗi bài đều bắt đầu với công thức "Lời của Đức Giê-hô-va phán bởi tiên tri A-ghê" (1:1; 2:1; 2:10; 2:20), nhấn mạnh thẩm quyền tuyệt đối của sứ điệp.
1. Lời Kêu Gọi Thức Tỉnh: Hãy Suy Xét Đường Lối Mình! (A-ghê 1:1-15)
Sứ điệp đầu tiên là lời quở trách thẳng thắn. Dân chúng nói: "Chưa đến lúc, chưa đến kỳ xây nhà của Đức Giê-hô-va" (1:2). Từ "kỳ" (עת - *`eth*) và "lúc" (עת - *`eth*) ở đây không phải là thời điểm theo kế hoạch của Đức Chúa Trời, mà là một cái cớ từ sự ưu tiên sai lầm. Đức Chúa Trời đáp lại bằng một loạt câu hỏi đanh thép: "Ấy có phải là kỳ các ngươi ở trong nhà có trần ván, trong khi nhà nầy hoang vu chăng?" (1:4).
Ngài chỉ ra hậu quả: họ gieo nhiều nhưng gặt ít, ăn mà không no, uống mà không đã, mặc áo mà không ấm, và tiền công như bỏ vào túi lủng (1:6). Động từ "hãy suy xét" (שִׂימוּ לְבַבְכֶם - *simu lebabkem*) được lặp lại (1:5, 7), kêu gọi một sự tự vấn lương tâm sâu sắc. Nguyên nhân của sự thiếu thốn? "Vì nhà ta hoang vu, mà các ngươi mỗi người chạy lo cho nhà riêng mình" (1:9). Đức Chúa Trời không trừng phạt họ bằng thiên tai mới, nhưng để cho những nỗ lực tự lực của họ trở nên vô hiệu. Kết quả là dân sự và các nhà lãnh đạo "vâng theo tiếng của Giê-hô-va Đức Chúa Trời mình" (1:12) và khởi công lại chỉ sau 23 ngày (1:15).
2. Lời Hứa Về Sự Vinh Hiển Lớn Hơn (A-ghê 2:1-9)
Khi công việc tiếp tục, một vấn đề khác nảy sinh: nỗi thất vọng. Những người già từng thấy vinh quang của đền thờ Sa-lô-môn (Đền Thờ Thứ Nhất) giờ đây khóc lóc khi thấy nền móng của Đền Thờ Thứ Hai quá nhỏ bé và khiêm tốn (2:3; so sánh với E-xơ-ra 3:12). Đức Chúa Trời phán với họ ba lần "Hãy vững lòng" (2:4) - lời động viên dành cho cả lãnh đạo (Xô-rô-ba-bên, Giê-sua) và toàn dân.
Lời hứa then chốt: "Ta sẽ làm cho đầy dẫy nhà nầy vinh quang... Vinh quang rất lớn của nhà sau nầy sẽ hơn vinh quang của nhà trước" (2:7, 9). Vinh quang này không nằm ở vật chất vàng bạc (dù Ngài hứa sẽ ban các thứ ấy, 2:8), mà chính yếu là ở sự hiện diện của Ngài: "Ta ở cùng các ngươi" (2:4). Sứ điệp này hướng đến sự vinh hiển tối thượng trong Đấng Mê-si, là Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã đến và làm vinh hiển Đền Thờ thật là Hội Thánh và thân thể của mỗi tín hữu (Giăng 2:19-21; 1 Cô-rinh-tô 6:19).
3. Bài Học Về Sự Ô Uế Lan Truyền (A-ghê 2:10-19)
Trong sứ điệp thứ ba, A-ghê dùng một minh họa từ luật pháp về sự thanh sạch và ô uế (Lê-vi Ký 11-15, Dân Số Ký 19). Ông hỏi các thầy tế lễ: Nếu ai đem thịt thánh trong vạt áo chạm vào bánh hay rượu, vật ấy có nên thánh không? Câu trả lời là "Không" (2:12). Nhưng nếu ai bị ô uế bởi xác chết đụng vào các vật ấy, thì chúng có trở nên ô uế không? Câu trả lời là "Phải" (2:13).
Bài học thần học sâu sắc: Sự thánh khiết không tự động lan truyền, nhưng sự ô uế thì có. Dân sự tưởng rằng việc tham gia xây đền thờ sẽ tự động khiến cuộc sống và mùa màng của họ được phước. Nhưng Đức Chúa Trời chỉ ra rằng, chính tấm lòng ô uế, ích kỷ và không vâng lời của họ trước đó đã làm ô uế mọi công việc tay họ. Tuy nhiên, từ ngày họ vâng lời bắt đầu công việc, Ngài hứa sẽ ban phước: "Từ ngày nầy trở đi, ta sẽ ban phước cho" (2:19). Phước hạnh đến từ sự vâng lời, không phải từ nghi lễ thuần túy.
4. Lời Hứa Về Sự Xác Lập Cuối Cùng (A-ghê 2:20-23)
Sứ điệp cuối là lời hứa cá nhân dành cho Xô-rô-ba-bên, người đại diện cho dòng dõi vua Đa-vít. Trong bối cảnh chính trị bất ổn (Đế quốc Ba Tư đang có loạn lạc), Đức Chúa Trời hứa sẽ "làm rung động trời đất" (2:21), lật đổ các vương quốc, và lập Xô-rô-ba-bên "như ấn tín" (2:23). "Ấn tín" (חוֹתָם - *chotham*) là biểu tượng của thẩm quyền, quyền sở hữu và sự bảo đảm. Lời hứa này mang tính Mê-si, chỉ về Đấng Christ, hậu tự của Đa-vít và Xô-rô-ba-bên (Ma-thi-ơ 1:12-13), Đấng nắm giữ mọi thẩm quyền trên trời dưới đất (Ma-thi-ơ 28:18) và là ấn tín đảm bảo cho mọi lời hứa của Đức Chúa Trời (2 Cô-rinh-tô 1:20-22).
Sách A-ghê không chỉ là một ghi chép lịch sử, mà là một ánh sáng mạnh mẽ chiếu rọi vào Hội Thánh và đời sống cá nhân của chúng ta ngày nay.
1. Đặt Đúng Ưu Tiên: "Nhà" Của Chúa Trước Nhà Của Ta:
Thách thức "nhà tôi" và "nhà Chúa" vẫn còn nguyên giá trị. "Nhà Chúa" ngày nay không phải là một tòa nhà bằng đá, mà là Hội Thánh - thân thể của Đấng Christ (1 Ti-mô-thê 3:15), và chính đời sống mỗi tín hữu là đền thờ của Đức Thánh Linh (1 Cô-rinh-tô 6:19). Chúng ta có đang đầu tư thời gian, tài chính, năng lực vào việc gây dựng Hội Thánh và đời sống thuộc linh, hay đang dồn hết tâm trí vào việc xây dựng sự nghiệp, hưởng thụ cá nhân? Sự "trống không" trong linh hồn (ăn không no, uống không đã) thường bắt nguồn từ việc đặt sai ưu tiên.
2. Vững Lòng Trong Công Việc Nhỏ Bé:
Nhiều khi chúng ta thất vọng vì thấy công việc Chúa dường như nhỏ bé, kết quả khiêm tốn so với quá khứ "huy hoàng". Hội Thánh địa phương có thể nhỏ, âm thầm. Lời A-ghê nhắc nhở: Hãy vững lòng và làm việc, vì Đức Chúa Trời hứa sự hiện diện ("Ta ở cùng các ngươi") và vinh quang sau rốt thuộc về Ngài. Vinh quang thật không hệ tại quy mô, mà ở sự hiện diện của Christ.
3. Cảnh Giác Về Sự Ô Uế Lan Truyền:
Nguyên tắc "ô uế lan truyền" cảnh báo chúng ta về tính nghiêm trọng của tội lỗi trong cộng đồng đức tin. Một thái độ ích kỷ, một lời nói cay đắng, một sự dối trá trong lòng có thể làm ô uế mối tương giao chung và cản trở phước hạnh tập thể. Chúng ta được kêu gọi sống thánh khiết không chỉ vì lợi ích cá nhân, mà vì sự trong sạch của cả Hội Thánh (Hê-bơ-rơ 12:14-15).
4. Phước Hạnh Đến Từ Sự Vâng Lời Ngay Lập Tức:
Phản ứng của dân sự A-ghê là khuôn mẫu: họ nghe, họ kính sợ, và họ vâng lời ngay lập tức (1:12). Phước hạnh của Chúa bắt đầu chảy từ điểm vâng lời đó. Trong đời sống thuộc linh, sự trì hoãn vâng theo tiếng Chúa (về việc hầu việc, tha thứ, từ bỏ tội lỗi, dâng hiến) chính là cánh cửa đóng lại phước hạnh.
Sách A-ghê là một hồi chuông cảnh tỉnh mạnh mẽ cho mọi thế hệ. Nó đặt ra câu hỏi then chốt: Điều gì đang chiếm chỗ ưu tiên tuyệt đối trong đời sống chúng ta? Đức Chúa Trời không chấp nhận vị trí thứ hai. Sứ điệp của A-ghê kết thúc với lời hứa về một "ấn tín", một sự đảm bảo vững chắc về tương lai trong tay Đấng Mê-si. Đối với chúng ta ngày nay, Đấng Christ chính là Ấn Tín đó. Khi chúng ta đặt Ngài và công việc của Ngài lên hàng đầu, chúng ta không chỉ kinh nghiệm phước hạnh thuộc linh ngay bây giờ, mà còn bước đi trong sự đảm bảo của lời hứa về sự vinh hiển đời đời trong Nước Ngài.
"Vì ta biết ý tưởng ta nghĩ đối cùng các ngươi, là ý tưởng bình an, không phải tai họa, để cho các ngươi được sự trông cậy trong lúc cuối cùng" (Giê-rê-mi 29:11). Công việc xây dựng nhà Chúa, dù nhỏ bé thế nào, luôn nằm trong ý định bình an và vinh hiển của Ngài. Hãy vững lòng và làm việc!