Gia Phả Chúa Giê-xu Trong Ma-thi-ơ Và Lu-ca: Khác Biệt Và Ý Nghĩa Thần Học
Sự khác biệt giữa hai gia phả của Chúa Giê-xu Christ trong sách Ma-thi-ơ (chương 1) và Lu-ca (chương 3) là một trong những chủ đề được thảo luận nhiều nhất trong giới nghiên cứu Tân Ước. Thoạt nhìn, dường như có một mâu thuẫn không thể giải quyết. Tuy nhiên, khi nghiên cứu chuyên sâu với cái nhìn tôn trọng tính siêu nhiên, lịch sử và thần học của Kinh Thánh, chúng ta sẽ khám phá ra sự hài hòa sâu sắc và những bài học đức tin quý báu. Bài viết này sẽ phân tích bối cảnh, đối tượng, cấu trúc, và quan trọng nhất là mục đích thần học đằng sau mỗi gia phả, từ đó cho thấy sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời trong việc mặc khải chân lý về Con Ngài.
Trước khi đi vào giải nghĩa, cần điểm qua những khác biệt rõ ràng nhất:
- Chiều Hướng: Ma-thi-ơ bắt đầu từ Áp-ra-ham và đi xuống đến Chúa Giê-xu (Mt 1:1-17). Lu-ca bắt đầu từ Chúa Giê-xu và đi ngược lên đến A-đam, và sau cùng là Đức Chúa Trời (Lu 3:23-38).
- Điểm Xuất Phát: Ma-thi-ơ nhấn mạnh dòng dõi vua Đa-vít thông qua Sa-lô-môn. Lu-ca cũng ghi nhận Chúa Giê-xu là con cháu Đa-vít, nhưng thông qua một nhánh khác: Na-than (con trai Đa-vít, xem 2 Sa 5:14).
- Tổ Phụ Chung Cuối Cùng: Cả hai gặp nhau ở Sê-a-thiên (Salathiel) và Xô-rô-ba-bên (Mt 1:12; Lu 3:27), nhưng từ đó trở về trước, các tên gần như hoàn toàn khác biệt cho đến khi gặp Đa-vít.
- Số Lượng Thế Hệ: Ma-thi-ơ chia thành 3 nhóm 14 đời (từ Áp-ra-ham đến Đa-vít, từ Đa-vít đến khi bị đày qua Ba-by-lôn, và từ đó đến Đấng Christ). Lu-ca liệt kê nhiều tên hơn, đặc biệt từ Đa-vít trở về trước.
- Đối Tượng Độc Giả & Mục Đích: Đây là chìa khóa then chốt. Ma-thi-ơ viết chủ yếu cho người Do Thái để chứng minh Chúa Giê-xu là Đấng Mết-si-a, Vua được hứa ban. Lu-ca viết cho người ngoại bang (như Thê-ô-phi-lơ, một người Hy Lạp) để trình bày Chúa Giê-xu là Cứu Chúa cho toàn thể nhân loại.
Ma-thi-ơ mở đầu bằng câu then chốt: "Gia phổ Đức Chúa Jêsus Christ, con cháu vua Đa-vít, con cháu tổ phụ Áp-ra-ham" (Ma-thi-ơ 1:1). Từ ngữ Hy Lạp "genesis" (γένεσις) ở đây có nghĩa là "nguồn gốc" hay "sự ra đời". Ông xây dựng gia phả này với mục đích rõ ràng:
1. Xác Nhận Lời Hứa Giao Ước: Ma-thi-ơ bắt đầu từ Áp-ra-ham, là điểm khởi đầu của giao ước về một dân tộc và một Đấng ban phước cho muôn dân (Sáng 12:1-3). Ông kết thúc ở "Jêsus, gọi là Christ" (Đấng Mết-si-a được xức dầu). Cấu trúc 3 lần 14 đời (14 = 2x7, số 7 tượng trưng cho sự trọn vẹn) cho thấy lịch sử được Đức Chúa Trời sắp đặt cách trọn vẹn để đưa đến thời điểm thành tựu.
2. Khẳng Quyền Kế Vị Ngôi Vua: Dòng dõi qua Sa-lô-môn là dòng vua chính thống. Ma-thi-ơ liệt kê các vua của Giu-đa (kể cả những vua xấu như A-cha, Ma-na-se) để cho thấy Chúa Giê-xu là người thừa kế hợp pháp ngai vàng Đa-vít, ứng nghiệm lời tiên tri: "Một ngôi sao hiện ra từ Gia-cốp, Một cây phủ việt trỗi lên từ Y-sơ-ra-ên... Người sẽ cầm quyền bính trải từ biển nầy đến biển kia" (Dân 24:17,19).
3. Sự Bao Hàm Của Ân Điển: Điều đáng chú ý là Ma-thi-ơ bao gồm bốn phụ nữ trong gia phả: Ta-ma, Ra-háp, Ru-tơ, và vợ của U-ri (Bát-sê-ba). Đây là những phụ nữ có xuất thân đặc biệt (ngoại bang, tội lỗi), cho thấy ân điển và kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời vượt trên những khuôn mẫu xã hội và chuẩn mục tôn giáo, và dọn đường cho sự giáng sinh của Đấng Mết-si-a qua một nữ đồng trinh.
Lu-ca, với tư cách là một sử gia cẩn thận (Lu 1:1-4), trình bày một gia phả có phạm vi rộng lớn và mục tiêu phổ quát hơn:
1. Xác Nhận Nhân Tính Đích Thực: Trong khi Ma-thi-ơ chứng minh Chúa Giê-xu là Vua, Lu-ca nhấn mạnh Ngài là Con Người trọn vẹn. Cụm mở đầu quan trọng: "Khi Đức Chúa Jêsus khởi sự làm chức vụ mình... Ngài vốn người ta tưởng là con Giô-sép" (Lu-ca 3:23). Từ "tưởng" (νομίζω, nomizō) trong tiếng Hy Lạp ám chỉ nhận thức bề ngoài. Lu-ca không phủ nhận việc Giô-sép là cha hợp pháp theo luật pháp, nhưng ông đang dẫn dắt độc giả đến một thực tại sâu xa hơn.
2. Truy Nguyên Đến A-đam Và Đức Chúa Trời: Bằng cách truy nguyên đến A-đam, Lu-ca liên kết Chúa Giê-xu với toàn thể nhân loại. Điều này ứng nghiệm vai trò của Con Người là Đấng Cứu Thế cho mọi dân tộc. Quan trọng hơn, việc kết thúc với "A-đam là con Đức Chúa Trời" (Lu 3:38) đặt Chúa Giê-xu trong mối liên hệ độc nhất với Đức Chúa Trời, như A-đam thuở ban đầu. Ngài là A-đam cuối cùng, không bị sa ngã, đến để phục hồi những gì A-đam thứ nhất đã đánh mất (Rô-ma 5:12-21).
3. Gia Phả Qua Dòng Mẹ (Ma-ri)? Đây là quan điểm được nhiều học giả Tin Lành chấp nhận. Lu-ca có lẽ đang ghi lại gia phả thực tế về huyết thống của Chúa Giê-xu qua Ma-ri. Trong văn hóa Do Thái, việc liệt kê gia phả qua phụ nữ là không phổ biến, nhưng Lu-ca, viết cho độc giả Hy Lạp, có thể đã phá vỡ quy ước này để trình bày sự thật. Khi nói "con Giô-sép, Giô-sép con Hê-li" (Lu 3:23), "con" (ὁ υἱὸς, ho huios) có thể hiểu là "cháu" hoặc "người thừa kế" của Hê-li. Nhiều bằng chứng cho thấy Hê-li chính là cha của Ma-ri. Do đó, Lu-ca cho thấy Chúa Giê-xu có dòng máu của Đa-vít cả về phương diện pháp lý (qua Giô-sép, theo Ma-thi-ơ) lẫn huyết thống (qua Ma-ri, theo Lu-ca). Điều này thỏa mãn cả tiêu chuẩn pháp lý lẫn sinh học cho vị thế Đấng Mết-si-a.
Sự khác biệt không phải là mâu thuẫn, mà là bổ sung. Chúng ta thấy một bức tranh toàn vẹn về Chúa Cứu Thế:
- Ngài Vừa Là Vua Là Thầy Tế Lễ: Dòng Sa-lô-môn (vua) và dòng Na-than (nhánh không làm vua, thường liên kết với các tiên tri) kết hợp lại. Điều này ứng nghiệm lời tiên tri về Đấng Mết-si-a vừa ngồi trên ngai Đa-vít, vừa là Thầy Tế Lế Thượng Phẩm theo ban Mên-chi-xê-đéc (Xa-cha-ri 6:12-13; Thi 110).
- Ngài Vừa Là Con Người Là Con Đức Chúa Trời: Gia phả Ma-thi-ơ kết thúc với Giô-sép, người cha "công bình" (Mt 1:19), và gia phả Lu-ca kết thúc với "Con Đức Chúa Trời". Điều này chỉ về một thực tại siêu việt: Dù có một gia phả nhân loại đích thực, sự giáng sinh của Ngài là bởi Thánh Linh (Mt 1:20; Lu 1:35). Ngài là Con Đức Chúa Trời nhập thể.
- Ngài Vừa Là Cứu Chúa Cho Dân Do Thái Lần Cho Muôn Dân: Ma-thi-ơ khởi đầu với Áp-ra-ham, tổ phụ dân Y-sơ-ra-ên. Lu-ca khởi đầu với Chúa Giê-xu và truy nguyên đến A-đam, tổ phụ của mọi dân tộc. Đây là sứ điệp cứu rỗi toàn cầu.
Nghiên cứu này không chỉ là một bài học lịch sử, mà còn mang lại sự vững vàng trong đức tin và áp dụng thiết thực:
1. Củng Cố Niềm Tin Vào Sự Chính Xác Của Kinh Thánh: Khi đối diện với những điểm dường như khó hiểu, thay vì vội nghi ngờ, chúng ta nên tìm hiểu cẩn thận với tấm lòng tôn trọng Lời Chúa. Sự khác biệt có chủ đích của hai gia phả chứng tỏ Kinh Thánh không phải là một tài liệu được biên soạn máy móc, mà là một sự mặc khải sống động, đa chiều, được Đức Thánh Linh soi dẫn cho những mục đích thần học sâu nhiệm. "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình" (2 Ti-mô-thê 3:16).
2. Hiểu Biết Đầy Đủ Hơn Về Chúa Giê-xu: Chúng ta được mời gọi nhận biết Ngài không chỉ là Cứu Chúa cá nhân mình, mà là Vua của muôn vua, Chúa của muôn chúa, là A-đam cuối cùng, là gốc rễ và cũng là sự thành tựu của toàn bộ lịch sử cứu rỗi. Sự thờ phượng của chúng ta sẽ trở nên sâu sắc hơn.
3. Nhận Biết Mình Trong Kế Hoạch Của Đức Chúa Trời: Các gia phả cho thấy Đức Chúa Trời dùng cả những con người bất toàn (như các vua xấu, những phụ nữ ngoại bang) trong dòng dõi của Đấng Mết-si-a. Điều này khích lệ chúng ta rằng Ngài có thể dùng mỗi chúng ta, với quá khứ, hoàn cảnh và giới hạn riêng, trong câu chuyện lớn hơn của Ngài. Ân điển Ngài là dành cho mọi người.
4. Sống Với Tư Cách Công Dân Hai Vương Quốc: Vì Chúa Giê-xu vừa là Vua (Ma-thi-ơ) vừa là Cứu Chúa nhân loại (Lu-ca), chúng ta, những người tin Ngài, sống như công dân của Nước Trời ngay trong thế gian này. Chúng ta mang sứ mạng công bố quyền tể trị và ân điển của Ngài cho mọi dân tộc.
Hai gia phả trong Ma-thi-ơ và Lu-ca, xa rời việc là một "vấn nạn" cần giải quyết, thực sự là một minh chứng tuyệt vời cho sự phong phú và độ tin cậy của Kinh Thánh. Chúng như hai viên ngọc quý được cắt theo những góc độ khác nhau để phản chiếu ánh sáng của Chúa Cứu Thế Giê-xu một cách rực rỡ nhất. Một viên hướng về người Do Thái, tô đậm tư cách Vua và Đấng Mết-si-a. Viên kia hướng về nhân loại, tô đậm tư cách Con Người toàn vẹn và Cứu Chúa phổ quát. Cùng nhau, chúng công bố một chân lý vĩ đại: Giê-xu Christ của Na-xa-rét, được thai dựng bởi Thánh Linh, sanh bởi nữ đồng trinh Ma-ri, chính là Con Đức Chúa Trời hằng sống, là Vua muôn đời, là Cứu Chúa duy nhất cho tất cả những ai tin Ngài. Ước gì sự hiểu biết này củng cố đức tin chúng ta và thúc giục chúng ta sống, thờ phượng và rao truyền về Ngài với lòng tin quyết và tình yêu thương ngày càng sâu nhiệm hơn.