Vua Sa-lum Trong Kinh Thánh
Trong dòng chảy phức tạp của lịch sử các vua Y-sơ-ra-ên, có những nhân vật xuất hiện như một tia chớp - ngắn ngủi nhưng để lại dấu ấn về sự bất ổn và hậu quả của tội lỗi tập thể. Một trong những nhân vật như vậy là Sa-lum, con trai của Gia-be, vị vua thứ mười ba của Vương quốc Israel (phía Bắc) sau khi đất nước bị chia đôi. Cuộc đời và triều đại ngắn ngủi của ông, chỉ vỏn vẹn một tháng, được chép lại trong 2 Các Vua 15 và có những ghi chú bổ sung trong 1 Sử ký 5. Nghiên cứu về Sa-lum không chỉ là tìm hiểu một sự kiện lịch sử, mà còn là bài học sâu sắc về sự báo ứng của Đức Chúa Trời, tính mong manh của quyền lực con người, và hậu quả tất yếu khi một dân tộc từ bỏ giao ước với Chúa.
I. Bối Cảnh Lịch Sử và Chính Trị Hỗn Loạn
Để hiểu về Sa-lum, chúng ta phải đặt ông vào bối cảnh rối ren của Vương Quốc Israel phía Bắc. Kể từ khi Giê-rô-bô-am I lập ra vương quốc này với hệ thống thờ phượng sai lạc (thờ bò con vàng tại Đan và Bê-tên), Y-sơ-ra-ên đã bước vào một vòng xoáy bất ổn liên tục. Lời tiên tri của A-hi-gia về sự sụp đổ của nhà Giê-rô-bô-am (1 Các Vua 14:10-11) dường như ám ảnh mọi triều đại sau này. Trước Sa-lum, vua Xa-cha-ri, con trai Giê-rô-bô-am II, lên ngôi. Ông là vị vua thứ tư và cũng là cuối cùng của triều đại Giê-hu, ứng nghiệm lời hứa của Đức Giê-hô-va với Giê-hu rằng con cháu người sẽ ngồi trên ngôi Y-sơ-ra-ên đến đời thứ tư (2 Các Vua 10:30).
Xa-cha-ri chỉ trị vì được sáu tháng và làm điều ác trước mặt Đức Giê-hô-va. Sự yếu kém và tội lỗi của ông đã tạo ra khoảng trống quyền lực và sự bất mãn trong quân đội, tạo điều kiện cho một cuộc đảo chính. Kinh Thánh ghi: “Xa-cha-ri, con trai Giê-rô-bô-am, làm vua Y-sơ-ra-ên tại Sa-ma-ri được sáu tháng. Người làm điều ác trước mặt Đức Giê-hô-va, y như các tổ phụ mình đã làm. Người không từ bỏ tội lỗi của Giê-rô-bô-am, con trai Nê-bát, là tội đã gây cho Y-sơ-ra-ên phạm tội. Sa-lum, con trai Gia-be, dấy nghịch cùng người, đánh giết người tại trước mặt dân sự, và cướp ngôi người.” (2 Các Vua 15:8-10).
Nguyên nhân gốc rễ của mọi cuộc chính biến này, theo phân đoạn trên, là tội lỗi. Cụ thể là “tội của Giê-rô-bô-am” – một thành ngữ trong sách Các Vua chỉ việc thiết lập và duy trì hệ thống thờ hình tượng, đặt các đền thờ trên nơi cao, và bổ nhiệm thầy tế lễ không thuộc dòng Lê-vi, nhằm mục đích chính trị là ngăn dân chúng trở về Giê-ru-sa-lem thờ phượng (1 Các Vua 12:26-33). Tội này đã trở thành “cái bẫy” cho toàn thể Vương Quốc Israel.
II. Sa-lum: Con Người và Cuộc Đảo Chính Chớp Nhoáng
Thông tin về Sa-lum rất ít ỏi. Ông được giới thiệu đơn giản là “con trai Gia-be” (2 Các Vua 15:10). Tên cha ông, Gia-be (יָבֵשׁ, Yavesh), có nghĩa là “khô héo” hoặc “xấu hổ”. Tên của chính Sa-lum (שַׁלֻּם, Shal-lum) có nghĩa là “bồi thường” hoặc “được đền bù”. Có lẽ cha mẹ ông mong muốn một sự đền bù, phục hồi nào đó, nhưng cuộc đời ông lại mang đến sự hủy diệt và bất ổn hơn nữa.
Sa-lum không thuộc hoàng tộc. Ông xuất thân từ tầng lớp nào? Một manh mối quan trọng được tìm thấy trong 1 Sử ký 5:26: “Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên xui giục lòng Phun, vua A-si-ri, tức lòng Tiếc-lát Phi-lê-se, vua A-si-ri, đem người Ru-bên, người Gát, và nửa chi phái Ma-na-se đi đày, đưa đến tại Ha-la, Cha-bô, Ha-ra, và trên sông Gô-xan, là nơi chúng ở cho đến ngày nay.” Phần chú thích quan trọng nằm ngay trước câu này, trong 1 Sử ký 5:25: “Chúng phạm tội cùng Đức Chúa Trời của tổ phụ mình, mà thông dâm cùng các thần của những dân tộc của xứ mà Đức Chúa Trời đã hủy diệt khỏi trước mặt chúng. Vậy, Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên xui giục lòng Phun, vua A-si-ri, và lòng Tiếc-lát Phi-lê-se, vua A-si-ri, đối với các chi phái Ru-bên, Gát, và nửa chi phái Ma-na-se, rồi đem chúng đi đày…”
Điểm mấu chốt: Khi liệt kê những vị vua của Israel đã bị lưu đày, tác giả Sử ký viết: “Vả, các trưởng tộc của chúng, các con trai của Ép-ra-im là:… và Sa-lum… Những người nầy là trưởng tộc của nhà tổ phụ mình, và là người tôn trọng.” (1 Sử ký 5:24, phần tên bị lược bớt). Điều này gợi ý rằng Sa-lum có thể có xuất thân từ chi phái Ép-ra-im, chi phái mạnh và thường lãnh đạo Vương Quốc Israel. Ông không phải là một kẻ vô danh, mà có thể là một “người tôn trọng” (נְשׂוּאִים, nesu'im – những người được nâng lên, có địa vị), có lẽ là một quan chức quân sự hoặc thủ lĩnh địa phương.
Hành động của Sa-lum là một cuộc ám sát chính trị công khai: “đánh giết người tại trước mặt dân sự” (2 Các Vua 15:10). Điều này cho thấy sự táo bạo và có lẽ là sự ủng hộ ngầm từ một phe nhóm nào đó trong quân đội hoặc giới quý tộc bất mãn với nhà Giê-hu. Tuy nhiên, sự nghiệp cai trị của Sa-lum kết thúc nhanh hơn cả vị vua mà ông vừa lật đổ.
III. Triều Đại Một Tháng và Sự Báo Ứng Tức Thì
Kinh Thánh ghi chép sự kiện tiếp theo một cách dứt khoát: “Các chuyện khác của Xa-cha-ri, kìa, đều đã chép trong sử ký về các vua Y-sơ-ra-ên. Như vậy là ứng nghiệm lời của Đức Giê-hô-va đã phán với Giê-hu rằng: Dòng dõi ngươi sẽ ngồi trên ngôi Y-sơ-ra-ên cho đến đời thứ tư. Thật vậy, ấy là xảy ra như vậy. Sa-lum, con trai Gia-be, lên ngôi làm vua năm thứ ba mươi chín đời Ô-xia, vua Giu-đa, và cai trị một tháng tại Sa-ma-ri.” (2 Các Vua 15:11-13).
Chỉ sau một tháng ngắn ngủi, định mệnh của Sa-lum đã đến. Mên-a-hem, con trai Ga-đi, từ Tiệt-sa (thủ đô cũ của Israel) kéo quân lên Sa-ma-ri. “Mên-a-hem, con trai Ga-đi, ở Tiệt-sa đi lên Sa-ma-ri, đánh Sa-lum, con trai Gia-be, tại Sa-ma-ri, và giết người đi. Đoạn, Mên-a-hem cướp lấy ngôi. Các chuyện khác của Sa-lum, và người mưu phản người thế nào, kìa, đều đã chép trong sử ký về các vua Y-sơ-ra-ên.” (2 Các Vua 15:14-15).
Một vòng xoáy bạo lực khép lại: Sa-lum giết Xa-cha-ri để cướp ngôi, và Mên-a-hem giết Sa-lum để cướp ngôi. Đây là sự ứng nghiệm sống động của nguyên tắc thu hoạch những gì mình đã gieo (Ga-la-ti 6:7). Sa-lum đã dùng gươm để giành lấy quyền lực, và cũng chính bằng gươm, quyền lực ấy bị cướp mất. Không có ghi chép nào cho thấy Sa-lum kịp thực hiện một chính sách hay cải cách nào. Triều đại của ông chỉ là một khoảnh khắc hỗn loạn trong dòng lịch sử đang lao dốc của Israel.
Hành động của Mên-a-hem còn tàn bạo hơn. Sau khi giết Sa-lum, ông ta tấn công thành Típ-sắc vì thành này không chịu mở cửa đầu hàng, và đã mổ bụng tất cả phụ nữ có thai (2 Các Vua 15:16). Sự tàn ác này cho thấy mức độ suy đồi và vô nhân đạo mà xã hội Israel đã đạt đến, hệ quả trực tiếp của việc từ bỏ luật pháp yêu thương và công bình của Đức Chúa Trời.
IV. Bài Học Thuộc Linh và Ứng Dụng Thực Tiễn
Câu chuyện về Sa-lum, dù ngắn ngủi, chứa đựng những bài học sâu sắc cho Cơ Đốc nhân ngày nay:
1. Hậu Quả Không Tránh Khỏi Của Tội Lỗi Tập Thể: Sa-lum là một sản phẩm của một thời đại sa ngã. Khi cả một dân tộc, từ vua đến dân, từ bỏ giao ước với Chúa, hệ thống sẽ sinh ra những “Sa-lum” – những kẻ thích dùng bạo lực và mưu phản để tranh giành quyền lực tạm bợ. Hội Thánh ngày nay cần cảnh giác, giữ mình trong sự dạy dỗ của Lời Chúa, kẻo tinh thần thế gian (tham quyền, tranh giành, phe phái) len lỏi vào và gây ra những cuộc “đảo chính” thuộc linh, phá vỡ sự hiệp một.
2. Sự Phù Vân Của Quyền Lực Thế Gian: Sa-lum đã mạo hiểm tính mạng để giành lấy ngai vàng, và chỉ tận hưởng nó được một tháng. Điều này nhắc nhở chúng ta về lời dạy của Chúa Giê-xu: “Vì ai muốn cứu sự sống mình thì sẽ mất; còn ai vì cớ ta và đạo Tin Lành mà mất sự sống, thì sẽ cứu.” (Mác 8:35). Sự nghiệp, địa vị, danh vọng thế gian đều mong manh. Đức tin nơi Đấng Christ và sự xây dựng Nước Trời mới có giá trị vĩnh cửu.
3. Nguyên Tắc Gieo Và Gặt: Sa-lum gieo sự phản bội và chém giết, và ông đã gặt lấy điều tương tự. Đây là nguyên tắc thuộc linh không thay đổi. Trong đời sống cá nhân và cộng đồng, chúng ta phải cẩn trọng về những hạt giống mình gieo ra: hạt giống của sự ghen ghét, lời nói độc địa, tham vọng ích kỷ, sớm muộn cũng sẽ đơm bông kết trái đắng. Hãy gieo sự yêu thương, hòa thuận, trung tín và khiêm nhường (Ga-la-ti 6:8-9).
4. Sự Quan Phòng Của Đức Chúa Trời Trong Lịch Sử: Dù loài người hỗn loạn và phản nghịch, Đức Chúa Trời vẫn giữ quyền tể trị. Sự sụp đổ của nhà Giê-hu đúng đời thứ tư chứng tỏ Lời Chúa là chắc chắn (2 Các Vua 15:12). Ngay cả sự ác và tham vọng của con người cũng không thể làm hỏng kế hoạch tối cao của Ngài. Điều này cho chúng ta sự bình an: dù thế giới có bất ổn đến đâu, Đức Chúa Trời vẫn đang cầm quyền, và sự thắng cuộc sau cùng thuộc về Đấng Christ.
5. Lời Cảnh Báo Về Tội “Của Giê-rô-bô-am”: Tội này thực chất là sự thờ phượng sai lệch vì mục đích chính trị và tiện nghi cá nhân. Ngày nay, Cơ Đốc nhân có nguy cơ rơi vào “tội của Giê-rô-bô-am” khi chúng ta biến đức tin thành công cụ cho mục đích cá nhân (tìm kiếm sự giàu có, sức khỏe, thành công mà không tìm kiếm chính Chúa), hoặc thỏa hiệp với các “hình tượng” của thời đại (chủ nghĩa vật chất, chủ nghĩa cá nhân, tinh thần thế tục) để được yên thân. Chúng ta được kêu gọi thờ phượng Chúa trong “thần linh và lẽ thật” (Giăng 4:24), không thỏa hiệp.
Kết Luận
Vua Sa-lum là một nhân vật phù du trong lịch sử, nhưng câu chuyện của ông lại là một tấm gương phản chiếu rõ nét hậu quả của sự xa cách Đức Chúa Trời. Ông đại diện cho sự bất ổn cực độ, cho vòng xoáy bạo lực và sự trống rỗng của quyền lực không có phước lành của Chúa. Nghiên cứu về ông không phải để xét đoán một cá nhân, mà để thấy được bức tranh lớn về sự suy vong của một vương quốc đã chọn con đường bội nghịch.
Đối với chúng ta ngày nay, câu chuyện này là hồi chuông cảnh tỉnh. Nó thúc giục chúng ta xây dựng đời sống, gia đình và Hội Thánh mình trên nền tảng vững chắc là Lời Chúa và sự vâng phục Đấng Christ. Hãy tránh xa tinh thần tranh giành, phản bội và thờ ơ với tội lỗi. Thay vào đó, hãy sống khiêm nhường, trung tín và luôn tìm kiếm vương quốc của Đức Chúa Trời trước hết. Chỉ có trong Đấng Christ, chúng ta mới tìm thấy sự ổn định, ý nghĩa thật và ngôi vua đời đời không hề suy vong.
“Vả, nền không ai có thể lập khác, ngoài nền đã lập, là Đức Chúa Jêsus Christ.” (1 Cô-rinh-tô 3:11).