Chúa có phản đối tự do tôn giáo trong Cựu Ước không?

Chủ đề về "tự do tôn giáo" trong Cựu Ước là một đề tài phức tạp, thường gây ra những hiểu lầm nếu tách rời khỏi bối cảnh lịch sử cứu rỗi (Heilsgeschichte) và bản chất của giao ước (ברית, beriyt). Trong xã hội đa nguyên hiện đại, khái niệm tự do tôn giáo thường được hiểu là quyền tự do lựa chọn và thực hành niềm tin mà không bị can thiệp. Khi áp dụng lăng kính này vào Cựu Ước, nhiều người thấy có sự căng thẳng rõ rệt với những mệnh lệnh nghiêm khắc chống lại sự thờ thần tượng. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu phân tích bản chất của mối quan hệ giao ước giữa Đức Giê-hô-va và Y-sơ-ra-ên, sự khác biệt giữa luật pháp dân sự/tôn giáo của quốc gia Y-sơ-ra-ên với thái độ của Đức Chúa Trời đối với các dân ngoại, và rút ra những nguyên tắc ứng dụng cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Trọng tâm để hiểu vấn đề nằm ở Giao Ước Si-nai. Đây không phải là một thỏa thuận chung chung giữa các bên ngang hàng, mà là một giao ước ân điển do Đức Chúa Trời thiết lập sau khi cứu chuộc dân Y-sơ-ra-ên khỏi Ai Cập (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:2). Do đó, các điều răn được ban ra trong bối cảnh của một mối quan hệ đặc biệt: Đức Chúa Trời là Đấng Cứu Chuộc và Vua, còn Y-sơ-ra-ên là dân sự được cứu và thuộc về Ngài.

Điều răn đầu tiên và nền tảng đã thiết lập rõ ràng tính độc tôn này: "Trước mặt ta, ngươi chớ có các thần khác" (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:3). Từ ngữ "trước mặt ta" (עַל־פָּנָי, al panai) mang ý nghĩa trong phạm vi mối quan hệ với Ta. Điều răn thứ hai cấm làm và thờ lạy hình tượng (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:4-5). Câu Kinh Thánh then chốt là: "Ta là Giê-hô-va Đức Chúa Trời ngươi, là Đấng ghen tương..." (câu 5). Từ "ghen tương" trong tiếng Hê-bơ-rơ là קַנָּא (qanna), mô tả lòng sốt sắng đòi hỏi sự trung tín tuyệt đối trong mối quan hệ giao ước, tương tự như người chồng đòi hỏi sự chung thủy từ vợ mình. Đây không phải là sự ghen tuông ích kỷ của con người, mà là đòi hỏi chính đáng của Đấng Tạo Hóa và Cứu Chúa.

Trong bối cảnh này, việc "tự do" thờ các thần khác bên trong cộng đồng Y-sơ-ra-ên không được xem như một quyền tự do cá nhân, mà là sự phản bội giao ước, một tội ác chống lại chính nền tảng hiện hữu của quốc gia. Phục truyền Luật lệ Ký 13:1-18 minh họa rõ điều này: ngay cả một tiên tri có dấu kỳ lạ, hay chính người thân trong gia đình, nếu dụ dỗ dân sự đi theo các thần khác, thì phải bị xử tử. Hình phạt nghiêm khắc này nhấn mạnh tính nghiêm trọng của tội thờ thần tượng, như một căn bệnh truyền nhiễm có thể hủy diệt cả cộng đồng giao ước.

Các sách lịch sử và tiên tri trong Cựu Ước đầy dẫy những câu chuyện về sự phán xét cả bên trong lẫn bên ngoài Y-sơ-ra-ên liên quan đến thờ thần tượng.

1. Đối với Y-sơ-ra-ên: Câu chuyện về tượng bò con vàng (Xuất Ê-díp-tô Ký 32) là minh họa rõ nét. Dân chúng, dưới sự cho phép của A-rôn, đã tạo ra một thần tượng và tuyên bố: "Hỡi Y-sơ-ra-ên! Nầy là các thần của ngươi đã đem ngươi lên khỏi xứ Ê-díp-tô" (câu 4). Đây là sự bóp méo và phủ nhận trực tiếp công việc cứu chuộc của Giê-hô-va. Sự phán xét diễn ra tức thì và nghiêm khắc (câu 27-28). Các tiên tri như Ê-sai, Giê-rê-mi, và Ê-xê-chi-ên liên tục cảnh báo rằng sự lưu đày của Y-sơ-ra-ên và Giu-đa là hậu quả tất yếu của tội thờ thần tượng kéo dài (2 Các Vua 17:7-23).

2. Đối với các dân tộc ngoại bang: Cựu Ước cũng ghi lại những sự phán xét của Đức Chúa Trời trên các dân tộc khác vì tội lỗi của họ, mà thờ thần tượng thường là cốt lõi. Câu chuyện về trận lụt thời Nô-ê (Sáng Thế Ký 6-9) và sự hủy diệt Sô-đôm và Gô-mô-rơ (Sáng Thế Ký 18-19) diễn ra trước khi có dân Y-sơ-ra-ên, cho thấy tiêu chuẩn đạo đức và sự phán xét của Đức Chúa Trời trên toàn thể nhân loại. Sự tiêu diệt các dân Ca-na-an khi Y-sơ-ra-ên vào Đất Hứa (Phục truyền 9:4-5) cũng được trình bày không chỉ như một sự ban đất, mà còn là sự phán xét của Đức Chúa Trời trên sự gian ác và thờ thần tượng ghê tởm của các dân đó (Lê-vi Ký 18:24-25).

Điều này cho thấy, Đức Chúa Trời phản đối sự thờ thần tượng và tội lỗi một cách phổ quát. Sự khác biệt với Y-sơ-ra-ên là ở chỗ: các dân ngoại không ở trong giao ước đặc biệt với Đức Giê-hô-va, nên họ không bị ràng buộc bởi luật pháp nghi lễ của Y-sơ-ra-ên, nhưng họ vẫn chịu trách nhiệm trước Đấng Tạo Hóa về sự gian ác của mình (Rô-ma 1:18-25).

Tuy nhiên, Cựu Ước không phải là một câu chuyện đơn giản về sự cưỡng chế tôn giáo. Chúng ta tìm thấy những nguyên mẫu của "tự do" theo nghĩa thần học và sự tôn trọng ý chí con người của Đức Chúa Trời.

1. Sự lựa chọn cá nhân: Ngay trong sách Giô-suê, sau khi tường thuật về các cuộc chinh phục, Giô-suê đưa ra lời kêu gọi nổi tiếng: "... ngày nay hãy chọn cho mình ai mà mình muốn phục sự... còn ta và nhà ta sẽ phục sự Đức Giê-hô-va" (Giô-suê 24:15). Lời kêu gọi này cho thấy, ở mức độ cá nhân và gia tộc, sự trung tín vẫn là một sự lựa chọn. Dân sự có thể chọn quay lại thờ các thần của xứ Mê-sô-bô-ta-mi hay xứ Ca-na-an. Hậu quả của lựa chọn đó sẽ đến, nhưng quyền lựa chọn vẫn tồn tại.

2. Các tín đồ ngoại bang tự nguyện: Cựu Ước ghi nhận nhiều cá nhân từ các dân tộc khác tự nguyện tôn thờ Đức Giê-hô-va, và họ được chấp nhận. Ru-tơ, một phụ nữ Mô-áp, đã tuyên bố: "Dân sự của ngươi là dân sự tôi; Đức Chúa Trời của ngươi là Đức Chúa Trời tôi" (Ru-tơ 1:16). Na-a-man, tướng lĩnh Sy-ri, sau khi được chữa lành, đã tuyên xưng: "... chẳng có Đức Chúa Trời nào khác trên khắp đất, ngoài Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên" (2 Các Vua 5:15). Ông xin mang đất về để thờ phượng Đức Giê-hô-va, và được tiên tri Ê-li-sê chấp thuận (câu 17-19). Những câu chuyện này cho thấy Đức Chúa Trời đón nhận những tấm lòng tự nguyện tìm kiếm Ngài, bất kể nguồn gốc dân tộc.

3. Các tiên tri giữa các dân ngoại: Sứ mạng của tiên tri Giô-na đối với thành Ni-ni-ve, thủ đô của đế quốc A-si-ri hung bạo, là một minh chứng mạnh mẽ. Đức Chúa Trời sai Giô-na đến rao giảng sự phán xét sắp đến (Giô-na 3:4). Kết quả không phải là một cuộc tấn công quân sự để tiêu diệt sự thờ thần tượng, mà là một lời cảnh báo. Và khi cả thành, từ vua đến dân thường, tự nguyện ăn năn, Đức Chúa Trời đã tha thứ và không giáng họa (Giô-na 3:10). Điều này bày tỏ lòng thương xót của Đức Chúa Trời dành cho các dân ngoại khi họ đáp lại lời cảnh tỉnh của Ngài.

Chúng ta không sống dưới chế độ thần quyền của Y-sơ-ra-ên xưa, nhưng dưới giao ước mới trong Đấng Christ. Tuy nhiên, những nguyên tắc từ Cựu Ước vẫn dạy chúng ta nhiều bài học quý giá:

1. Sự Trung Tín Tuyệt Đối Với Chúa: Bài học lớn nhất từ Cựu Ước là Đức Chúa Trời đòi hỏi sự trung tín trọn vẹn từ những người thuộc về Ngài. Đối với chúng ta ngày nay, "thần tượng" không chỉ là tượng chạm, mà là bất cứ điều gì chiếm vị trí tối cao của Chúa trong đời sống chúng ta (tiền bạc, danh vọng, mối quan hệ, sự nghiệp). Chúng ta được kêu gọi "tránh khỏi sự thờ hình tượng" (1 Giăng 5:21).

2. Truyền Giáo Bằng Tình Yêu và Lời Chứng, Không Bằng Cưỡng Chế: Mô hình của Cựu Ước về một quốc gia thần quyền không còn áp dụng cho Hội Thánh. Chúa Giê-xu truyền lệnh: "Hãy đi... làm cho muôn dân trở nên môn đồ" (Ma-thi-ơ 28:19), nhưng phương pháp là "dạy" và "làm chứng" (Công vụ 1:8), không phải dùng vũ lực. Chúng ta noi gương Đa-ni-ên trong Ba-by-lôn: ông kiên quyết trung thành với Đức Chúa Trời của mình (Đa-ni-ên 6:10), đồng thời phục vụ và làm chứng qua đời sống khôn ngoan, ngay thẳng của mình, để các vua ngoại giáo phải tuyên xưng sự cao cả của Đức Chúa Trời (Đa-ni-ên 2:47; 6:26-27).

3. Tôn Trọng Quyền Tự Do Lựa Chọn Của Người Khác: Đức Chúa Trời trong Cựu Ước đã cho con người có ý chí tự do, dù Ngài biết rõ hậu quả. Chúng ta cũng phải tôn trọng quyền lựa chọn của người khác. Sứ đồ Phao-lô tranh luận và trình bày lẽ thật (Công vụ 17:16-34), nhưng để người nghe tự quyết định. Nhiệm vụ của chúng ta là rao giảng Tin Lành cách trung thực và yêu thương, còn việc cảm động lòng người là công việc của Đức Thánh Linh (1 Cô-rinh-tô 3:6-7).

4. Đứng Vững Trong Xã Hội Đa Nguyên: Chúng ta sống giữa một "xứ Ca-na-an" thuộc linh đầy rẫy các "thần" khác. Bài học từ Cựu Ước dạy chúng ta phải cảnh giác, tách biệt khỏi sự ô uế của thế gian, đồng thời trở thành ánh sáng và muối đất (Ma-thi-ơ 5:13-16). Chúng ta không tìm cách tiêu diệt những người khác biệt, nhưng bằng đời sống và lời nói, chúng ta làm chứng về sự cao trọng của Đấng Christ.

Vậy, Chúa có phản đối "tự do tôn giáo" trong Cựu Ước không? Câu trả lời là phức tạp và cần được phân biệt:

• Đối với dân Y-sơ-ra-ên trong giao ước: Có. Đức Chúa Trời nghiêm cấm triệt để sự thờ thần tượng và thờ các thần khác. Đây không phải là vi phạm "tự do tôn giáo" theo nghĩa hiện đại, mà là đòi hỏi sự trung tín trong một mối quan hệ hôn ước thiêng liêng. Sự bất trung bị xem như tội phản quốc và bị xét xử.
• Đối với các dân tộc ngoại bang: Không theo cùng một cách thức. Đức Chúa Trời phán xét họ vì tội lỗi và sự gian ác, nhưng Ngài cũng bày tỏ lòng thương xót khi họ ăn năn. Ngài không ban cho họ luật pháp Môi-se, nhưng Ngài để họ "đi theo đường lối mình" (Công vụ 14:16), trong khi vẫn để lại cho họ những bằng chứng về Ngài qua thiên nhiên và lương tâm (Rô-ma 1:19-20).

Trọng tâm của Cựu Ước không phải là thúc đẩy một xã hội đa nguyên tôn giáo, mà là bảo vệ sự thánh khiết của dân sự giao ước và bày tỏ cho thế gian về một Đức Chúa Trời chân thật và thánh khiết. Lời mời gọi cuối cùng của các tiên tri là hướng đến một ngày muôn dân sẽ quay về cùng Đức Giê-hô-va (Xa-cha-ri 8:20-23). Ngày ấy đã bắt đầu trong Đấng Christ, Đấng kêu gọi mọi người, từ mọi dân tộc, tự nguyện Ăn Năn và đặt đức tin nơi Ngài để được cứu rỗi. Với tư cách là Hội Thánh, chúng ta được gọi để sống sự trung tín tuyệt đối đó và công bố lời mời gọi tự do đó cho cả thế gian.