Chúng ta có nên hiểu Kinh Thánh theo nghĩa đen không?

Trong hành trình đức tin, một trong những câu hỏi căn bản nhất mà mọi tín hữu Cơ Đốc đều đối diện là: Làm thế nào để hiểu đúng Lời Chúa? Cụ thể hơn, chúng ta có nên áp dụng cách hiểu theo nghĩa đen (nghĩa đen từng chữ) cho toàn bộ Kinh Thánh không? Câu trả lời không đơn giản là "có" hay "không," mà đòi hỏi một sự tìm hiểu nghiêm túc, tôn trọng tính chất siêu nhiên và tính văn chương đa dạng của Sách Thánh. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá vấn đề này dưới ánh sáng của chính Kinh Thánh, xem xét các nguyên tắc giải kinh (hermeneutics) lành mạnh và đưa ra hướng áp dụng cho đời sống tin kính.

Hiểu theo nghĩa đen (literal interpretation) là cách tiếp cận tìm kiếm ý nghĩa thông thường, trực tiếp và rõ ràng nhất của văn bản, dựa trên ngữ pháp, lịch sử và văn hóa của bối cảnh ban đầu. Nguyên tắc này tôn trọng "ý định của tác giả" (authorial intent) – tức là điều Đức Chúa Trời muốn truyền đạt qua người viết được cảm thúc cho độc giả nguyên thủy.

Kinh Thánh công nhận và đòi hỏi cách hiểu nghĩa đen trong phần lớn các phần, đặc biệt là các sách lịch sử, luật pháp và giáo huấn. Ví dụ, khi Kinh Thánh ghi lại sự kiện lịch sử về sự chết và sự sống lại của Chúa Giê-xu Christ, chúng ta phải hiểu theo nghĩa đen. Sứ đồ Phao-lô khẳng định: "Nếu Đấng Christ không từ kẻ chết sống lại, thì sự giảng dạy của chúng ta là trống không, và đức tin anh em cũng trống không" (1 Cô-rinh-tô 15:14). Sự kiện này không phải là một ẩn dụ, mà là một sự thật lịch sử theo nghĩa đen, làm nền tảng cho đức tin Cơ Đốc.

Tuy nhiên, ngay cả khi chủ trương hiểu nghĩa đen, chúng ta cần phân biệt giữa "nghĩa đen" (literal) và "chủ nghĩa văn tự" (literalism) cứng nhắc. Chủ nghĩa văn tự bỏ qua các hình thức văn chương, phép ẩn dụ, và bối cảnh, có thể dẫn đến những lệch lạc nghiêm trọng. Kinh Thánh sử dụng nhiều thể loại văn học khác nhau: lịch sử, thi ca, châm ngôn, tiên tri, khải huyền, thư tín. Mỗi thể loại đòi hỏi một cách tiếp cận phù hợp.

Kinh Thánh đầy dẫy những ngôn ngữ biểu tượng và hình ảnh. Đức Chúa Giê-xu chính là bậc thầy trong việc sử dụng ẩn dụ (parables) để dạy dỗ các lẽ thật thuộc linh. Khi Chúa phán: "Ta là cây nho thật, Cha ta là người trồng nho" (Giăng 15:1), không ai hiểu theo nghĩa đen rằng Ngài là một cây thân gỗ, mà hiểu rằng Ngài dùng hình ảnh quen thuộc để bày tỏ mối liên hệ sự sống giữa Ngài với những kẻ tin. Từ Hy Lạp cho "ẩn dụ" là parabolē (παραβολή), có nghĩa là "đặt bên cạnh để so sánh".

Sách Khải Huyền là một minh chứng rõ ràng cho thể loại khải huyền (apocalyptic literature), sử dụng ngôn ngữ biểu tượng mãnh liệt để truyền đạt các lẽ thật thuộc linh và tương lai. Những hình ảnh như "con thú," "con số 666," hay "thành Giê-ru-sa-lem mới" cần được giải nghĩa trong truyền thống biểu tượng của Cựu Ước và văn hóa thế kỷ thứ nhất, chứ không phải là những mô tả nghĩa đen về các sinh vật hay kiến trúc kỳ lạ.

Một nguyên tắc vàng trong giải kinh là: "Kinh Thánh giải nghĩa Kinh Thánh" (Scriptura Scripturam interpretatur). Chúng ta cần so sánh những đoạn khó hiểu, mang tính biểu tượng với những phần giáo lý rõ ràng hơn. Ví dụ, để hiểu về "Hồ Lửa" trong Khải Huyền, chúng ta cần đối chiếu với những lời dạy trực tiếp về sự phán xét và hình phạt đời đời trong các sách Phúc Âm và thư tín.

Để tránh sai lầm cực đoan – hoặc là chủ nghĩa văn tự cứng nhắc, hoặc là chủ nghĩa biểu tượng chủ quan – chúng ta cần áp dụng các nguyên tắc giải kinh lành mạnh:

1. Xem Xét Bối Cảnh (Context): Đây là nguyên tắc quan trọng nhất. Một câu Kinh Thánh tách khỏi bối cảnh có thể trở thành "lời bịp bợm" (2 Phi-e-rơ 3:16). Bối cảnh bao gồm:
Bối cảnh văn mạch (Immediate Context): Các câu trước và sau, cả chương.
Bối cảnh sách (Book Context): Mục đích, độc giả, tình huống lịch sử của cả sách.
Bối cảnh toàn bộ Kinh Thánh (Biblical Context): Giáo lý tổng thể của Kinh Thánh. Lẽ thật của Đức Chúa Trời là nhất quán, không tự mâu thuẫn.

2. Nhận Diện Thể Loại Văn Học (Literary Genre): Chúng ta không đọc một bài thơ Thi thiên như đọc một bản tường trình lịch sử trong sách Các Vua. Ngôn ngữ thi ca giàu hình ảnh ẩn dụ (ví dụ: "Chúa là núi đá tôi" – Thi thiên 18:2) truyền tải lẽ thật cảm xúc và thuộc linh theo cách khác với ngôn ngữ tường thuật.

3. Hiểu Bối Cảnh Lịch Sử và Văn Hóa (Historical-Cultural Background): Việc hiểu phong tục, tập quán, địa lý và tình hình chính trị-thời sự thời bấy giờ giúp chúng ta nắm bắt ý nghĩa ban đầu. Ví dụ, hiểu về giao ước Áp-ra-ham và nghi thức cắt bì giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về cuộc tranh luận trong Công vụ 15 và thư Ga-la-ti.

4. Phân Tích Từ Ngữ Gốc (Word Study): Thỉnh thoảng, việc tham khảo ý nghĩa của từ ngữ trong tiếng Hê-bơ-rơ (Hebrew) hoặc Hy Lạp (Greek) nguyên thủy có thể làm sáng tỏ ý nghĩa. Ví dụ, trong tiếng Hy Lạp có nhiều từ cho tình yêu: agapē (tình yêu hy sinh, thuộc linh), philia (tình bạn), eros (tình yêu thể xác). Khi Chúa Giê-xu hỏi Phi-e-rơ "Ngươi có yêu (agapas) ta không?" và Phi-e-rơ đáp "Chúa biết tôi yêu (philō) Ngài" (Giăng 21:15-17), có một sự tinh tế trong đối thoại này.

5. Sự Hướng Dẫn của Đức Thánh Linh (The Illumination of the Holy Spirit): Là tín hữu, chúng ta có Đức Thánh Linh là Đấng dạy dỗ và soi sáng (Giăng 14:26, 16:13). Sự soi sáng của Ngài không cho chúng ta sự mặc khải mới ngoài Kinh Thánh, nhưng giúp chúng ta "thấy" và "vâng theo" lẽ thật đã được bày tỏ. Nguyên tắc này đòi hỏi thái độ cầu nguyện, khiêm nhường và vâng phục khi đọc Lời Chúa.

Đối với tín hữu Tin Lành, Chúa Giê-xu Christ là trung tâm và là chìa khóa để hiểu toàn bộ Kinh Thánh. Chính Ngài đã tuyên bố: "Các ngươi dò xem Kinh Thánh, vì tưởng bởi đó được sự sống đời đời: ấy là Kinh Thánh làm chứng về ta vậy" (Giăng 5:39). Lu-ca cũng ghi lại rằng sau khi sống lại, Chúa Giê-xu "bắt đầu từ Môi-se và rồi đến hết thảy các đấng tiên tri, mà cắt nghĩa cho hai người đó những lời chỉ về Ngài trong cả Kinh Thánh" (Lu-ca 24:27).

Điều này có nghĩa là toàn bộ Kinh Thánh – Cựu Ước và Tân Ước – đều hướng về Chúa Cứu Thế Giê-xu, về chương trình cứu rỗi của Ngài. Do đó, cách hiểu bất kỳ phần Kinh Thánh nào cuối cùng phải phù hợp và tôn cao Chúa Cứu Thế. Một cách giải nghĩa làm lu mờ sự cứu chuộc duy nhất bởi ân điển qua đức tin nơi Chúa Giê-xu thì cần được xem xét lại.

Lý thuyết giải kinh chỉ có giá trị khi được áp dụng vào sự tăng trưởng thuộc linh và sự vâng lời thực tiễn. Dưới đây là một số hướng dẫn:

1. Thái Độ Khi Tiếp Cận Lời Chúa: Hãy đến với Kinh Thánh trong sự kính sợ, khiêm nhường và cầu nguyện, xin Đức Thánh Linh mở mắt thuộc linh (Thi thiên 119:18). Thừa nhận rằng sự hiểu biết của chúng ta có giới hạn và cần liên tục được Lời Chúa chỉnh sửa.

2. Thực Hành Đọc và Nghiên Cứu Có Phương Pháp:
- Đọc theo toàn bộ sách: Đừng chỉ đọc những câu rời rạc. Hãy đọc cả một sách nhỏ (như thư Phi-lê-môn, Gia-cơ) trong một lần để nắm bắt mạch văn.
- Sử dụng các công cụ hỗ trợ: Bản Kinh Thánh có chú thích, sách dẫn đề mục, từ điển Kinh Thánh, sách nghiên cứu bối cảnh là những công cụ quý giá.
- Ghi chú và đặt câu hỏi: Viết ra những điều bạn học được, những câu hỏi chưa rõ, và tìm kiếm câu trả lời từ những tài liệu đáng tin cậy hoặc các mục sư, trưởng lão.

3. Sống Với Sự Căng Thẳng Lành Mạnh: Có những điều mầu nhiệm trong Kinh Thánh chúng ta chưa thể hiểu trọn vẹn (Phục truyền 29:29). Hãy học cách sống với sự căng thẳng lành mạnh đó, giữ vững những lẽ thật căn bản đã rõ ràng (như Phúc Âm) trong khi tiếp tục tìm hiểu những điều sâu nhiệm hơn.

4. Cộng Đồng và Sự Giải Nghĩa: Đức Chúa Trời đặt chúng ta trong Hội Thánh. Việc hiểu Kinh Thánh không nên là một hành trình cô độc. Hãy học hỏi trong nhóm nhỏ, lớp Trường Chúa Nhật, và dưới sự giảng dạy của những người được Chúa kêu gọi và trang bị (Ê-phê-sô 4:11-12). Sự giải nghĩa cá nhân cần được kiểm chứng bởi sự dạy dỗ của Hội Thánh trải qua các thế hệ (truyền thống giải kinh chính thống).

Vậy, chúng ta có nên hiểu Kinh Thánh theo nghĩa đen không? Câu trả lời là: Có, nhưng với sự khôn ngoan và phân biệt. Chúng ta nên bắt đầu với giả định về nghĩa đen, trừ khi bối cảnh, thể loại văn học, hoặc chính Kinh Thánh chỉ ra rằng đó là ngôn ngữ biểu tượng. Mục tiêu tối hậu không phải là xây dựng một hệ thống giải nghĩa hoàn hảo, mà là gặp gỡ chính Đức Chúa Trời hằng sống qua Lời Ngài, được Lời ấy biến đổi, và vâng theo ý muốn Ngài.

Hãy noi gương người Bê-rê, "ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng" (Công vụ 17:11). Trong tinh thần đó, chúng ta hãy siêng năng, cẩn trọng và khao khát Lời Chúa như con thơ mong sữa (1 Phi-e-rơ 2:2), tin cậy rằng Đức Thánh Linh sẽ dẫn dắt chúng ta vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13), để chúng ta không chỉ là người nghe, mà còn trở nên người làm theo Lời (Gia-cơ 1:22).

Bài nghiên cứu sử dụng bản Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ (1925) và có tham khảo các nguyên tắc giải kinh từ truyền thống Cải Chánh, với Chúa Cứu Thế Giê-xu làm trung tâm.