Thế Nào Là Giải Kinh Tốt Theo Kinh Thánh?
Trong hành trình đức tin, việc đọc và hiểu Lời Chúa cách chính xác là nền tảng cho mối tương giao sống động với Đấng Christ và cho đời sống thực hành của Cơ Đốc nhân. Tuy nhiên, Kinh Thánh không phải là một cuốn sách thông thường mà là Lời được Đức Chúa Trời hà hơi (II Ti-mô-thê 3:16). Vì vậy, chúng ta cần một phương pháp tiếp cận cẩn trọng, tôn kính và trung thành với ý định nguyên thủy của Đức Chúa Trời. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá các nguyên tắc nền tảng của việc giải kinh tốt – nghệ thuật và khoa học giải thích Kinh Thánh – dựa trên chính sự dạy dỗ của Kinh Thánh.
Trước khi đi vào phương pháp, chúng ta phải lập nền tảng thần học đúng đắn về Kinh Thánh. Sứ đồ Phao-lô tuyên bố: “Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình” (II Ti-mô-thê 3:16). Từ “soi dẫn” trong nguyên văn Hy Lạp là theopneustos (θεόπνευστος), nghĩa đen là “được Đức Chúa Trời hà hơi”. Điều này khẳng định nguồn gốc thần thượng của Kinh Thánh. Đồng thời, Phao-lô cũng khẳng định tính hữu ích thực tiễn của nó. Một giải kinh tốt phải xuất phát từ niềm tin này: Kinh Thánh là Lời của Đức Chúa Trời được truyền đạt qua ngôn ngữ và văn hóa của con người, vừa có thẩm quyền tuyệt đối vừa cần được diễn giải cẩn thận.
Trong II Phi-e-rơ 1:20-21, Sứ đồ giải thích rõ hơn: “trước hết phải biết rõ rằng chẳng có lời tiên tri nào trong Kinh Thánh lấy ý riêng giải nghĩa được. Vì chẳng hề có lời tiên tri nào là bởi ý một người nào mà ra, nhưng ấy là bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời.” Đoạn này cảnh báo chống lại sự giải nghĩa tùy tiện, “lấy ý riêng” (tiếng Hy Lạp: idias epilyseōs), và nhấn mạnh nguồn gốc Thánh Linh của Kinh Thánh. Giải kinh tốt là tìm kiếm ý nghĩa mà Đức Thánh Linh định trước, chứ không áp đặt ý nghĩa chủ quan của chúng ta lên văn bản.
Dựa trên nền tảng Kinh Thánh, chúng ta có thể đúc kết các nguyên tắc giải kinh then chốt sau:
1. Nguyên Tắc Văn Mạch (Context): Đây là nguyên tắc vàng. Mọi câu Kinh Thánh đều nằm trong một bối cảnh cụ thể: bối cảnh trực tiếp (các câu trước và sau), bối cảnh sách (mục đích, độc giả, tác giả), và bối cảnh toàn bộ Kinh điển. Giải một câu ngoài văn mạch là chuẩn bị cho sự sai lầm. Ví dụ, Phao-lô nói “Tôi làm được mọi sự nhờ Đấng ban thêm sức cho tôi” (Phi-líp 4:13). Nếu tách riêng, người ta có thể dùng nó để biện minh cho mọi tham vọng cá nhân. Nhưng trong văn mạch, Phao-lô đang nói về việc học “biết chịu nghèo hèn, cũng biết được dư dật” (câu 12) – tức là kinh nghiệm sự đủ đầy trong Christ dù hoàn cảnh thế nào. Ý nghĩa thực sự là sức mạnh để sống thỏa lòng trong Christ, không phải sức mạnh để đạt mục tiêu trần thế.
2. Nguyên Tắc So Sánh Kinh Thánh với Kinh Thánh (Scriptura Scripturae Interpres): Kinh Thánh tự giải thích chính mình. Những chỗ mặc khải rõ ràng sẽ soi sáng những chỗ khó hiểu. Lu-ca ca ngợi người Bê-rê vì “ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xem lời giảng có thật chăng” (Công vụ 17:11). Chúa Giê-xu cũng dùng Kinh Thánh để giải thích Kinh Thánh khi Ngài phục sinh, “bắt đầu từ Môi-se và rả khắp Kinh Thánh, cắt nghĩa cho hai người đó những chỗ chỉ về Ngài” (Lu-ca 24:27). Một giải kinh tốt luôn kiểm tra sự hiểu biết của mình với toàn bộ sứ điệp của Kinh Thánh, đảm bảo không có mâu thuẫn với những lẽ thật căn bản khác.
3. Nguyên Tắc Chú Ý Thể Loại Văn Học: Kinh Thánh chứa nhiều thể loại: lịch sử, thơ ca, châm ngôn, tiên tri, thư tín, khải huyền. Mỗi thể loại có quy tắc diễn giải riêng. Ví dụ, một câu trong Thánh Thi (ví dụ: “Các từng trời rao truyền sự vinh hiển của Đức Chúa Trời” – Thi thiên 19:1) sử dụng ngôn ngữ thi ca và hình ảnh ẩn dụ để ca ngợi Đấng Tạo Hóa, không nên được giải thích theo nghĩa đen khoa học như một sách giáo khoa về thiên văn. Ngược lại, sách Sáng thế ký chương 1-2 trình bày theo thể loại lịch sử-truyên nguyên, truyền đạt các lẽ thật thần học quan trọng về sự sáng tạo, cần được tiếp nhận nghiêm túc như một bản ghi chép có thẩm quyền.
4. Nguyên Tắc Xem Xét Bối Cảnh Lịch Sử và Văn Hóa: Kinh Thánh được viết trong những bối cảnh lịch sử và văn hóa cụ thể. Hiểu được những điều này giúp chúng ta nắm bắt ý định của tác giả. Ví dụ, khi Phao-lô khuyên “Hãy chào nhau với cái hôn thánh” (Rô-ma 16:16), ông đang đề cập đến cách chào hỏi thông thường trong văn hóa Địa Trung Hải thời đó. Mệnh lệnh vĩnh viễn là sự bày tỏ tình yêu thương và tình đồng đạo trong Hội Thánh, còn hình thức cụ thể (cái hôn) có thể thay đổi tùy văn hóa. Giải kinh tốt phân biệt được nguyên tắc vĩnh viễn (tình yêu thương) và hình thức văn hóa (cái hôn).
5. Nguyên Tắc Tập Trung Vào Chúa Cứu Thế Giê-xu: Toàn bộ Kinh Thánh hướng về Chúa Giê-xu. Chính Ngài phán: “Các ngươi hãy dò xem Kinh Thánh, vì ấy là Kinh Thánh làm chứng về ta” (Giăng 5:39). Một giải kinh tốt, dù là từ Cựu Ước hay Tân Ước, luôn nhìn thấy mối liên hệ với Chúa Cứu Thế: Luật pháp dẫn chúng ta đến nhận thức về tội lỗi và cần một Đấng Cứu Rỗi (Ga-la-ti 3:24); các tiên tri báo trước về Đấng Mê-si; các nghi lễ và tế lễ là hình bóng về sự chết chuộc tội của Chiên Con Đức Chúa Trời. Mọi lẽ thật Kinh Thánh phải quy về Ngài.
Vì Kinh Thánh có nguồn gốc Thánh Linh, nên cũng cần Thánh Linh để hiểu đúng. Sứ đồ Phao-lô viết: “Vả, người nào biết sự mầu nhiệm của Đức Chúa Trời, thì đó là sự Đức Chúa Trời đã ban Đức Thánh Linh cho người. Vả, chúng ta chẳng nhận lấy thần thế gian, nhưng đã nhận lấy Thánh Linh từ Đức Chúa Trời đến, hầu cho hiểu biết những ơn mà chúng ta nhận lãnh bởi Đức Chúa Trời” (I Cô-rinh-tô 2:12). Con người tự nhiên (psuchikos) không thể hiểu được những sự thuộc linh, vì chúng phải được “xem xét cách thiêng liêng” (câu 14).
Điều này không có nghĩa là chúng ta thụ động chờ đợi sự mặc khải chủ quan, mà có nghĩa là chúng ta nghiên cứu cách siêng năng với một tấm lòng khiêm nhường, cầu xin Đức Thánh Linh – Đấng đã hà hơi Lời Chúa – mở mắt thuộc linh chúng ta để nhận biết lẽ thật (Thi thiên 119:18). Sự soi dẫn của Thánh Linh không thay thế công việc nghiên cứu cần mẫn, nhưng làm cho công việc ấy trở nên sống động và hiệu quả thuộc linh.
Làm thế nào để một tín hữu bình thường có thể áp dụng những nguyên tắc này?
Bước 1: Cầu Nguyện. Bắt đầu bằng việc cầu xin Đức Thánh Linh hướng dẫn, xin Ngài mở trí để hiểu Lời Ngài (xem Thi-thiên 119:27). Thái độ đúng đắn là sự khiêm nhường và sẵn sàng vâng phục.
Bước 2: Quan Sát – Trả lời câu hỏi “Đoạn Kinh Thánh NÀY nói gì?” Đọc đi đọc lại đoạn văn. Ghi chú: Ai là tác giả? Ai là độc giả? Bối cảnh lịch sử/văn hóa là gì? Có những từ khóa, sự lặp lại, sự tương phản nào? Xác định thể loại văn học. Đừng vội áp dụng, hãy cố gắng hiểu ý nghĩa nguyên thủy đối với độc giả đầu tiên.
Bước 3: Diễn Giải – Trả lời câu hỏi “Đoạn Kinh Thánh NÀY có ý nghĩa gì?” Dựa trên quan sát, tìm ý nghĩa chính (ý định của tác giả). Sử dụng các bản dịch khác nhau để so sánh. Tra cứu từ điển hoặc sách dẫn giải đáng tin cậy để hiểu nghĩa của từ gốc. Ví dụ, từ “yêu” trong Giăng 21:15-17 là agapaō và phileō trong tiếng Hy Lạp, mang sắc thái khác nhau. Xem xét văn mạch trực tiếp và toàn bộ sách. So sánh với các phân đoạn khác trong Kinh Thánh nói về cùng chủ đề.
Bước 4: Áp Dụng – Trả lời câu hỏi “Đoạn Kinh Thánh NÀY có ý nghĩa gì ĐỐI VỚI TÔI ngày nay?” Chỉ sau khi hiểu ý nghĩa nguyên thủy, chúng ta mới áp dụng. Hỏi: Nguyên tắc vĩnh viễn nào được dạy dỗ? Lẽ thật nào về Đức Chúa Trời, tội lỗi, hay ơn cứu rỗi được bày tỏ? Tội lỗi nào cần phải tránh? Lời hứa nào cần nắm lấy? Mệnh lệnh nào cần vâng theo? Áp dụng vào tư tưởng, thái độ, hành động và các mối quan hệ cụ thể của bạn.
Bước 5: Truyền Đạt & Cầu Nguyện. Chia sẻ điều bạn học được với người khác. Cầu nguyện xin Chúa giúp bạn sống theo lẽ thật đó. Như Gia-cơ khuyên: “Hãy làm theo lời, chớ lấy nghe làm đủ mà lừa dối mình” (Gia-cơ 1:22).
- Chủ Nghĩa Chủ Quan: Áp đặt cảm xúc, ý kiến, hoặc kinh nghiệm cá nhân lên Kinh Thánh, thay vì để Kinh Thánh phán xét chúng.
- Chủ Nghĩa Thời Đại: Giả định rằng mọi câu trong Kinh Thánh phải được hiểu và áp dụng theo nghĩa đen một cách cứng nhắc, bất chấp thể loại văn học và bối cảnh.
- Chứng Sách (Proof-texting): Trích dẫn những câu rời rạc, tách khỏi văn mạch để chứng minh cho một giáo lý hoặc quan điểm định sẵn.
- Lãng Quên Trọng Tâm Phúc Âm: Biến Kinh Thánh thành một sách quy tắc đạo đức khô khan hoặc sách lịch sử thuần túy, mà đánh mất sứ điệp trung tâm về ơn cứu rỗi trong Chúa Giê-xu Christ.
Giải kinh tốt là một hành trình khiêm nhường, trung thành và lệ thuộc vào Thánh Linh. Nó đòi hỏi chúng ta vận dụng tâm trí cách siêng năng để nghiên cứu văn bản, nhưng luôn với tấm lòng khao khát được Lời Chúa biến đổi. Mục đích tối thượng của việc giải kinh không phải là tích lũy kiến thức, mà là để “người của Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành” (II Ti-mô-thê 3:17). Khi chúng ta tiếp cận Kinh Thánh với sự kính sợ, phương pháp cẩn trọng và tấm lòng vâng phục, chúng ta sẽ khám phá được sự phong phú vô tận của Lời Chúa, được nuôi dưỡng trong đức tin, và được trang bị để phục vụ Chúa cách hiệu quả trong thế gian này. Hãy để Lời Đấng Christ “ở đầy trong lòng anh em” (Cô-lô-se 3:16), và để sự hiểu biết đó dẫn đến sự thờ phượng và vâng lời.