Các sách phúc âm ngụy thư là gì?

Trong quá trình nghiên cứu Tân Ước và lịch sử Hội Thánh đầu tiên, chúng ta thường bắt gặp thuật ngữ “các sách phúc âm ngụy thư” (apocryphal gospels). Những văn bản này mang một sức hút đặc biệt vì hứa hẹn những câu chuyện “bí mật” về Chúa Giê-xu, nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức lớn về thần học và tính xác thực. Bài viết này sẽ đi sâu tìm hiểu bản chất, nội dung, và lý do vì sao Hội Thánh Tin Lành, dựa trên nền tảng Kinh Thánh, xác quyết rằng bốn sách Phúc Âm (Ma-thi-ơ, Mác, Lu-ca, Giăng) là duy nhất, đầy đủ và đáng tin cậy cho đức tin Cơ Đốc.

Trong bối cảnh Tân Ước, từ “ngụy thư” (apocrypha, từ gốc Hy Lạp apokryphos ἀπόκρυφος) có nghĩa là “bị giấu kín” hoặc “không được công nhận”. Nó dùng để chỉ một tập hợp lớn các tác phẩm văn học Cơ Đốc giáo cổ đại được viết từ thế kỷ thứ 2 trở đi, tự nhận ghi lại lời nói và việc làm của Chúa Giê-xu, nhưng không bao giờ được Hội Thánh phổ thông công nhận là có thẩm quyền, thuộc linh và thuộc về quy điển Kinh Thánh.

Điều quan trọng cần phân biệt là “Ngụy thư Tân Ước” khác với “Ngụy thư Cựu Ước” (những sách xuất hiện trong bản Bảy Mươi - Septuagint nhưng không có trong bản Hê-bơ-rơ). Các sách phúc âm ngụy thư hoàn toàn không nằm trong bất kỳ quy điển nào của Hội Thánh Tin Lành, Công Giáo La Mã hay Chính Thống Giáo Đông Phương.

Để hiểu tại sao các sách này bị loại trừ, chúng ta cần nhìn vào các tiêu chuẩn mà Hội Thánh đầu tiên đã dùng để nhận biết các sách có thẩm quyền (quy điển):

• Tính Tông Đồ (Apostolicity): Sách có được viết bởi một sứ đồ hoặc một môn đồ thân cận trực tiếp của các sứ đồ không? Bốn sách Phúc Âm đều có nguồn gốc từ các sứ đồ (Ma-thi-ơ, Giăng) hoặc những cộng sự thân tín của sứ đồ (Mác với Phi-e-rơ, Lu-ca với Phao-lô).
• Tính Phổ Thông (Catholicity): Sách có được Hội Thánh rộng rãi trên khắp các vùng đón nhận, sử dụng trong sự thờ phượng và giảng dạy không?
• Tính Chính Thống (Orthodoxy): Nội dung giáo lý của sách có phù hợp và hòa hợp với “đạo lý của các sứ đồ” đã được truyền dạy không? (Công vụ 2:42).
• Nội Dung Được Linh Cảm (Inspiration): Sách có mang bằng chứng nội tại về sự cảm động của Đức Thánh Linh, có quyền năng biến đổi đời sống không?

Các sách phúc âm ngụy thư đã thất bại trong hầu hết, nếu không muốn nói là tất cả, các tiêu chuẩn này.

Dưới đây là vài ví dụ nổi bật, cho thấy sự khác biệt rõ rệt so với chân lý trong Kinh Thánh:

1. Phúc Âm Thô-ma (Gospel of Thomas): Đây có lẽ là tác phẩm ngụy thư nổi tiếng nhất, được phát hiện tại Nag Hammadi (Ai Cập) năm 1945. Không giống các Phúc Âm Nhất Lãm (synoptic gospels), đây là một tập hợp 114 “câu nói” (logia) được cho là của Chúa Giê-xu, không có câu chuyện kể về sự chết và sống lại của Ngài. Nó chứa đựng tư tưởng Ngộ Giáo (Gnosticism) rõ rệt, coi sự cứu rỗi đến từ sự hiểu biết bí mật (gnosis) hơn là từ ân điển qua đức tin nơi sự chết chuộc tội của Christ. Một câu nói gây tranh cãi (câu 114) thể hiện sự khinh thường thể xác: “...Vì mọi người nữ sẽ trở nên nam, và nữ sẽ không còn là nữ nữa...”

2. Phúc Âm Phi-líp (Gospel of Philip): Một văn bản Ngộ Giáo khác, nhấn mạnh đến các “bí nhiệm” (sacraments) và có những tuyên bố kỳ lạ về mối quan hệ giữa Chúa Giê-xu và Ma-ri Ma-đơ-len, thường bị bóp méo bởi các lý thuyết hiện đại. Nó phủ nhận sự cứu chuộc qua huyết đổ ra.

3. Phúc Âm Ma-ri (Gospel of Mary - Magdala): Tôn cao Ma-ri Ma-đơ-len như một môn đồ nhận được sự mặc khải đặc biệt hơn các sứ đồ, phản ánh tư tưởng Ngộ Giáo và có thể là phản ứng lại cấu trúc lãnh đạo Hội Thánh đang hình thành.

4. Phúc Âm Thơ Ấu Theo Thô-ma (Infancy Gospel of Thomas): Kể lại những câu chuyện hoang đường về thời thơ ấu của Chúa Giê-xu (từ 5-12 tuổi), mô tả Ngài như một cậu bé có phép lạ nhưng hay trêu chọc và nguy hiểm (như làm cho bạn chơi chết đi rồi sống lại, làm thầy giáo té xỉu). Những câu chuyện này hoàn toàn trái ngược với tính cách khiêm nhường, vâng phục được mô tả trong Lu-ca 2:51-52: “Ngài theo về Na-xa-rét và vâng phục hai người... Đức Chúa Jêsus khôn ngoan càng thêm, thân hình càng lớn, càng được đẹp lòng Đức Chúa Trời và người ta.”

Sự khác biệt giữa Phúc Âm chính thống và ngụy thư không chỉ là vấn đề niên đại hay lịch sử, mà là sự khác biệt về bản chất của Phúc Âm.

1. Trọng Tâm Của Phúc Âm Chính Thống: Cây Thập Tự Và Sự Phục Sinh.
Cả bốn sách Phúc Âm đều hướng đến đỉnh điểm là sự chết chuộc tội và sự sống lại vinh hiển của Chúa Giê-xu Christ. Đây là trung tâm của sứ điệp (I Cô-rinh-tô 15:3-4). Mác, sách Phúc Âm ngắn nhất, dành đến 1/3 nội dung cho Tuần Lễ Cuối Cùng. Trái lại, nhiều phúc âm ngụy thư (như Thô-ma) hoàn toàn bỏ qua các sự kiện trọng đại này, hoặc xem nhẹ ý nghĩa cứu chuộc của chúng.

2. Bản Tính Của Chúa Giê-xu: Thần Tính Trọn Vẹn Và Nhân Tính Trọn Vẹn.
Các Phúc Âm chính thống trình bày Chúa Giê-xu là Con Đức Chúa Trời (Mác 1:1) đồng thời là con người thật (như khóc, đói, mệt). Các phúc âm Ngộ Giáo thường phủ nhận nhân tính thật của Ngài (docetism – cho rằng Ngài chỉ có thân thể “ảo tưởng”), hoặc ngược lại, trong các phúc âm thơ ấu, lại mô tả một nhân tính méo mó, thiếu sự vâng phục trọn vẹn.

3. Bản Chất Của Sự Cứu Rỗi.
Kinh Thánh dạy sự cứu rỗi là sola gratia, sola fide (chỉ bởi ân điển, chỉ bởi đức tin) nơi công lao của Christ (Rô-ma 3:23-24). Các phúc âm ngụy thư, đặc biệt là nhóm Ngộ Giáo, dạy rằng sự cứu rỗi là nhờ sự hiểu biết bí mật (gnosis) dành cho giới tinh hoa, dẫn đến chủ nghĩa duy tri (salvation by intellect) và kiêu ngạo thuộc linh.

“Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời.” (Ê-phê-sô 2:8)

Việc nghiên cứu các sách ngụy thư không phải là vô ích. Nó giúp chúng ta củng cố đức tin và rút ra những bài học thiết thực:

1. Trân Quý Sự Đầy Đủ Và Tin Cậy Của Kinh Thánh Chúng Ta Có.
Sự tồn tại của các tà thuyết từ thế kỷ thứ hai xác nhận rằng Hội Thánh đầu tiên đã rất thận trọng. Chúng ta có thể hoàn toàn tin cậy vào bốn sách Phúc Âm vì chúng đã vượt qua sự sàng lọc khắt khe nhất của lịch sử và thần học. “Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn” (II Ti-mô-thê 3:16a) – điều này áp dụng cho quy điển đã được xác lập, không phải cho các văn bản bên ngoài.

2. Cảnh Giác Với Những “Sự Mặc Khải Mới” Hay “Lẽ Thật Bí Ẩn”.
Tinh thần Ngộ Giáo vẫn tồn tại ngày nay dưới hình thức những giáo lý hứa hẹn “sự hiểu biết sâu nhiệm” chỉ dành cho một nhóm người đặc biệt, phủ nhận sự đủ của Kinh Thánh hoặc thêm thắt vào công việc hoàn tất của Christ trên thập tự giá. Cơ Đốc nhân cần “kiểm nghiệm các thần” (I Giăng 4:1) dựa trên Lời Chúa.

3. Giữ Vững Trọng Tâm: Thập Tự Giá Là Sức Mạnh Của Đức Chúa Trời.
Mọi sự dạy dỗ làm lu mờ, bỏ qua hoặc giảm nhẹ ý nghĩa của sự chết đền tội và sự sống lại của Christ đều là sai lạc. Sứ đồ Phao-lô quyết định “chẳng biết sự gì khác giữa anh em, ngoài Đức Chúa Jêsus Christ, và Đức Chúa Jêsus Christ bị đóng đinh trên cây thập tự” (I Cô-rinh-tô 2:2). Đời sống, sự thờ phượng và chức vụ của chúng ta phải xoay quanh trọng tâm bất di bất dịch này.

4. Sống Với Đức Tin Đơn Sơ Và Vâng Phục.
Khác với sự kiêu ngạo tri thức của Ngộ Giáo, Chúa Giê-xu tạ ơn Cha vì đã “giấu những điều này với người khôn ngoan, thông sáng, mà tỏ ra cho những con trẻ” (Lu-ca 10:21). Đức tin của chúng ta không dựa trên những bí ẩn phức tạp, mà trên mối quan hệ con thảo với Cha qua Christ, được bày tỏ trong Lời Ngài cách rõ ràng cho mọi người tin.

Các sách phúc âm ngụy thư là những di tích lịch sử cho thấy Hội Thánh đầu tiên đã phải đương đầu với những giáo lý sai lầm như thế nào. Chúng không phải là “sách bị mất” của Kinh Thánh, mà là những tác phẩm bị Hội Thánh có sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh cố ý loại trừ vì chúng không đáp ứng các tiêu chuẩn về tính tông đồ, chính thống và linh cảm.

Thay vì tò mò tìm kiếm những “mặc khải bí mật”, chúng ta hãy biết ơn và đào sâu vào kho tàng Lời Chúa đã được ban cho chúng ta cách trọn vẹn và đáng tin cậy. Bốn sách Phúc Âm – với câu chuyện giản dị nhưng quyền năng về Con Đức Chúa Trời đến thế gian, chịu chết vì tội lỗi chúng ta và sống lại để ban sự sống đời đời – là “đủ để con người của Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành” (II Ti-mô-thê 3:17). Hãy giữ vững đức tin nơi Phúc Âm chân thật, vì đó là “quyền phép của Đức Chúa Trời để cứu mọi kẻ tin” (Rô-ma 1:16).