Tại sao Cơ đốc nhân hay phán xét người khác?

Trong hành trình theo Chúa, một trong những thách thức lớn nhất mà nhiều tín hữu phải đối mặt không phải là những cám dỗ bên ngoài, mà là khuynh hướng nội tại: sự phán xét người khác. Hiện tượng này không mới, nhưng lại thường xuyên xuất hiện, gây ra chia rẽ, tổn thương và làm vẩn đục chứng nhân của Hội Thánh. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu, dựa trên nền tảng Kinh Thánh, để tìm hiểu gốc rễ tâm lý và thuộc linh của vấn đề, đồng thời đưa ra giải pháp thực tiễn theo Lời Chúa.

Trước hết, chúng ta cần phân biệt rõ hai khái niệm: “phán đoán” (discernment) và “phán xét” (judgmentalism). Kinh Thánh không cấm chúng ta phán đoán, tức là nhận biết điều đúng sai dựa trên chân lý của Đức Chúa Trời. Trái lại, Chúa Giê-xu dạy: “Hãy coi chừng các tiên tri giả, là những kẻ mang lốt chiên đến cùng các ngươi, song bề trong thực là muông sói hay cắn xé” (Ma-thi-ơ 7:15). Điều này đòi hỏi sự tỉnh táo và nhận định thuộc linh.

Tuy nhiên, sự “phán xét” mà bài viết đề cập, bắt nguồn từ từ Hy Lạp “krínō” (κρίνω) trong Ma-thi-ơ 7:1, mang sắc thái lên án, kết tội, và đặt mình lên vị trí của quan tòa tối cao. Từ này không chỉ dừng lại ở việc nhận xét hành vi, mà còn đoán xét động cơ, tấm lòng và giá trị của người khác – một đặc quyền chỉ thuộc về Đức Chúa Trời (Gia-cơ 4:12). Sự phán xét này thường đi kèm với thái độ tự tôn, khắt khe và thiếu lòng thương xót.

Vậy tại sao ngay cả những người đã được cứu chuộc bởi ân điển vẫn sa vào bẫy phán xét? Có nhiều nguyên nhân thuộc linh sâu xa:

1. Bản Ngã Và Sự Tự Công Bình (Self-righteousness): Đây có lẽ là nguyên nhân chính. Người Pha-ri-si trong thời Chúa Giê-xu là hình mẫu rõ nhất. Họ dựa vào sự tuân giữ luật pháp bề ngoài để xây dựng sự công bình riêng và lên án người khác (Lu-ca 18:9-14). Khi một Cơ đốc nhân quên đi rằng mình được xưng công bình chỉ bởi đức tin nơi Đấng Christ (Rô-ma 3:24), họ dễ rơi vào cái bẫy so sánh và tìm kiếm lỗi lầm nơi người khác để cảm thấy mình tốt hơn, đạo đức hơn.

2. Sự Không An Toàn Thuộc Linh (Spiritual Insecurity): Đôi khi, việc chỉ trích người khác là một cơ chế phòng vệ. Khi cảm thấy bất an về đức tin, sự hiểu biết Kinh Thánh, hoặc mối quan hệ với Chúa của chính mình, một số người có xu hướng tập trung vào thiếu sót của người khác để làm giảm bớt áp lực lên bản thân. Họ “đánh trống lảng” khỏi việc phải đối diện với những vùng tối trong lòng mình.

3. Thiếu Hiểu Biết Về Ân Điển (Lack of Grace Consciousness): Sứ đồ Phao-lô nhắc nhở: “Vậy, anh em há chẳng biết lòng nhân từ của Đức Chúa Trời đang dẫn anh em đến sự ăn năn sao?” (Rô-ma 2:4). Người nào thấm nhuần ân điển – tức là nhận biết mình được Chúa yêu và tha thứ dù không xứng đáng – sẽ có lòng thương xót với người khác. Ngược lại, người sống dưới tâm lý “luật pháp” (legalism) sẽ dễ dàng trở nên khắc nghiệt, phán xét. Họ quên rằng chính họ cũng đang đứng trong ân điển mỗi ngày.

4. Gương Mù Và Thương Tổn Cá Nhân (Personal Offense and Hurt): Khi bị tổn thương bởi ai đó, phản ứng tự nhiên của con người là tìm cách hạ bệ hoặc lên án người đã gây ra thương tổn đó. Thay vì đối diện với nỗi đau và tha thứ như Chúa dạy (Ma-thi-ơ 18:21-22), chúng ta thường nuôi dưỡng sự phán xét trong lòng.

Lời Chúa cảnh báo rõ ràng về hậu quả của việc phán xét người khác:

• Bị Chính Mình Phán Xét Lại: “Đừng đoán xét ai, để các ngươi khỏi bị đoán xét. Vì các ngươi đoán xét người ta thể nào, thì họ cũng đoán xét lại thể ấy; các ngươi lường cho người ta mực nào, thì họ cũng lường lại cho các ngươi mực ấy.” (Ma-thi-ơ 7:1-2). Đây không chỉ là nguyên tắc xã hội, mà là nguyên tắc thuộc linh. Thước đo chúng ta dùng cho người khác sẽ trở thành thước đo Chúa dùng cho chính chúng ta.
• Mù Quáng Về Chính Mình: Chúa Giê-xu dùng hình ảnh rất châm biếm: “Sao ngươi dòm thấy cái rác trong mắt anh em ngươi, mà chẳng thấy cây đà trong mắt mình?” (Ma-thi-ơ 7:3). Người hay phán xét thường bị “cây đà” của sự tự kiêu, giả hình che mất, không còn nhìn thấy tội lỗi nghiêm trọng của chính mình.
• Phá Hủy Sự Hiệp Một: Sự phán xét, nghi ngờ và chỉ trích là “chất xúc tác” mạnh mẽ cho sự chia rẽ trong Hội Thánh. Nó làm suy yếu tình yêu thương (agapē – ἀγάπη) – dấu hiệu nhận biết môn đồ thật của Chúa (Giăng 13:35).
• Cản Trở Công Việc Chúa: Khi tập trung vào việc chỉ trích anh chị em mình, chúng ta đánh mất sự tập trung vào đại mạng lệnh và mục đích cao cả hơn mà Chúa dành cho Hội Thánh.

1. Khởi Đầu Với Sự Tự Xét (Self-Examination): Lời giải đầu tiên Chúa Giê-xu đưa ra là: “Trước hết, hãy lấy cây đà ra khỏi mắt mình đi, rồi mới thấy rõ mà lấy cái rác ra khỏi mắt anh em mình.” (Ma-thi-ơ 7:5). Hành trình thay đổi bắt đầu từ chính tấm lòng chúng ta. Chúng ta cần thường xuyên cầu nguyện như Đa-vít: “Hỡi Đức Chúa Trời, xin hãy dò xét tôi, và biết lòng tôi; hãy thử thách tôi, và biết tư tưởng tôi.” (Thi thiên 139:23).

2. Sống Trong Sự Nhận Biết Ân Điển (Live in Grace-Consciousness): Hãy nhớ lại bạn đã được tha thứ nhiều đến thế nào (Lu-ca 7:47). Mỗi sáng thức dậy, hãy nhắc nhở lòng mình rằng bạn đang đứng bởi ân điển, không bởi việc lành. Thái độ này sẽ tự nhiên chảy ra thành lòng thương xót đối với người đang vấp ngã. “Hãy ở với nhau cách nhân từ, đầy dẫy lòng thương xót, tha thứ nhau như Đức Chúa Trời đã tha thứ anh em trong Đấng Christ vậy.” (Ê-phê-sô 4:32).

3. Tập Trung Vào Việc Gây Dựng (Focus on Edification): Thay vì phán xét động cơ, hãy tìm cách gây dựng và khích lệ. “Vậy chúng ta hãy tìm cách khuyên dỗ nhau về điều yêu thương và việc lành.” (Hê-bơ-rơ 10:24). Khi thấy một anh chị em sai lầm, mục đích của chúng ta không phải là kết tội, mà là phục hồi với tinh thần nhu mì (Ga-la-ti 6:1).

4. Giao Phó Sự Xét Đoán Cho Chúa (Entrust Judgment to God): Sứ đồ Phao-lô khuyên: “Vậy, ai nấy hãy coi chừng, chớ khinh dể kẻ khác. Vì chúng ta thảy đều ứng hầu trước tòa án của Đức Chúa Trời... Thế thì, mỗi người trong chúng ta sẽ khai trình việc mình với Đức Chúa Trời.” (Rô-ma 14:10, 12). Nhận thức rằng mỗi người chịu trách nhiệm trực tiếp với Chúa sẽ giải phóng chúng ta khỏi gánh nặng phải “làm quan tòa” cho người khác.

Trong Gia Đình: Khi bất đồng với vợ/chồng/con cái, thay vì vội kết luận “anh ấy/chị ấy ích kỷ” hay “nó hư”, hãy dừng lại, cầu nguyện, và tìm cách đối thoại với sự hiểu biết và kiên nhẫn (Gia-cơ 1:19).

Trong Hội Thánh: Khi nghe một bài giảng chưa hay, hoặc thấy một anh chị em có lối sống khác biệt, thay vì thì thầm chỉ trích, hãy cầu nguyện cho họ. Nếu cần, hãy tìm gặp trực tiếp với tấm lòng yêu thương và khiêm nhường để trao đổi (Ma-thi-ơ 18:15).

Trên Mạng Xã Hội: Đây là mảnh đất màu mỡ cho sự phán xét. Trước khi bình luận, chia sẻ, hoặc “like” một bài chỉ trích người khác, hãy tự hỏi: “Hành động này có đang gây dựng không? Có phản ánh tình yêu của Đấng Christ không?” (Ê-phê-sô 4:29).

Trong Tư Duy: Chúng ta không thể kiểm soát hoàn toàn những ý nghĩ đầu tiên nảy ra, nhưng có thể kiểm soát ý nghĩ thứ hai và những hành động tiếp theo. Khi một ý nghĩ phán xét xuất hiện, hãy lập tức chuyển hướng nó thành lời cầu nguyện: “Lạy Chúa, xin giúp con thấy người này qua ánh mắt của Ngài, và xin giúp đỡ họ.”

Thói quen phán xét người khác là triệu chứng của một tấm lòng chưa thật sự tự do trong ân điển và chưa kinh nghiệm trọn vẹn sự tha thứ của Đấng Christ. Hành trình vượt qua nó không phải là cố gắng “tốt hơn” bằng sức riêng, mà là đâm rễ sâu hơn vào thập tự giá, nơi chúng ta nhận ra rằng mình cũng là những tội nhân đáng bị đoán phát nhưng đã được tha thứ cách nhưng không.

Cuối cùng, hãy để lời của sứ đồ Phao-lô là kim chỉ nam: “Vậy, nếu anh em đã được đồng sống lại với Đấng Christ, hãy tìm các sự ở trên trời, là nơi Đấng Christ ngồi bên hữu Đức Chúa Trời. Hãy ham mến các sự ở trên trời, đừng ham mến các sự ở dưới đất.” (Cô-lô-se 3:1-2). Khi ánh mắt chúng ta hướng về Christ và vinh quang thiên quốc, chúng ta sẽ ít bận tâm hơn đến việc “vạch lá tìm sâu” nơi anh em mình. Thay vào đó, chúng ta sẽ cùng nhau chạy trên con đường theo Chúa, nâng đỡ nhau khi vấp ngã, và cùng phản chiếu tình yêu thương xót vô điều kiện của Chúa Giê-xu cho thế giới đang cần sự cứu rỗi.