Có thể/có nên diễn giải Kinh Thánh theo nghĩa đen không?

Trong hành trình nghiên cứu và áp dụng Lời Chúa, một trong những câu hỏi căn bản và quan trọng nhất mà mọi Cơ Đốc nhân phải đối diện là: **“Chúng ta có thể và có nên diễn giải Kinh Thánh theo nghĩa đen không?”** Câu trả lời không đơn giản là “có” hoặc “không”, mà là một sự cân bằng khôn ngoan dựa trên các nguyên tắc giải kinh (hermeneutics) lành mạnh, được soi dẫn bởi chính Kinh Thánh. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích vấn đề này, khám phá các nguyên tắc giải kinh, những thách thức và cơ hội khi áp dụng cách hiểu nghĩa đen, cùng với những ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin.

Trước hết, chúng ta cần định nghĩa thuật ngữ “nghĩa đen” (literal interpretation) trong bối cảnh giải kinh. Diễn giải theo nghĩa đen không có nghĩa là một sự hiểu theo nghĩa đen một cách cứng nhắc, mù quáng, bỏ qua văn thể, ngữ cảnh và dụng ý của tác giả. Thay vào đó, nó là phương pháp tìm kiếm **ý định thông thường và trực tiếp của tác giả** (the author’s intended meaning) dựa trên cách sử dụng ngôn ngữ bình thường. Nó tôn trọng văn thể (thể loại văn học) – nghĩa là chúng ta đọc thơ theo cách của thơ, châm ngôn theo cách của châm ngôn, và lịch sử theo cách của lịch sử. Nguyên tắc nền tảng là: **“Kinh Thánh nên được giải nghĩa theo nghĩa đen, trừ khi ngữ cảnh hoặc văn thể rõ ràng cho thấy nó mang tính biểu tượng, ẩn dụ, hoặc thuộc một thể loại đặc biệt.”**

Kinh Thánh tự chứng thực cho nguyên tắc này. Khi Chúa Giê-xu phán về thân thể Ngài trong Giăng 6, nhiều môn đồ hiểu theo nghĩa đen một cách gượng ép và vấp phạm, nhưng Ngài đang sử dụng ngôn ngữ biểu tượng để chỉ về sự hy sinh của Ngài. Trong khi đó, khi Ngài phán về sự phục sinh của chính mình (“Trong ba ngày, ta sẽ dựng lại đền thờ này” – Giăng 2:19), các nhà lãnh đạo Do Thái hiểu theo nghĩa đen về đền thờ bằng đá, nhưng các môn đồ sau này nhận biết Ngài “nói về đền thờ của thân thể Ngài” (câu 21). Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc được Thánh Linh soi sáng và xem xét toàn bộ lời chứng của Kinh Thánh.

Niềm tin vào sự **mặc khải** và **linh cảm** của Kinh Thánh đòi hỏi chúng ta phải nghiêm túc với chữ viết. Nếu Đức Chúa Trời đã đoái thương truyền đạt lẽ thật của Ngài qua ngôn ngữ loài người, thì chính những từ ngữ đó mang ý nghĩa khách quan và có thể hiểu được.

• Tính Chân Thật và Thẩm Quyền của Kinh Thánh: “Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình” (2 Ti-mô-thê 3:16). Từ “soi dẫn” trong tiếng Hy Lạp là theopneustos (θεόπνευστος), nghĩa đen là “Đức Chúa Trời thở ra”. Lời Ngài là hơi thở của sự sống thuộc linh, vì thế chúng ta phải tiếp nhận nó một cách trọn vẹn và trung thực với ý nghĩa mà Đức Chúa Trời định trước.
• Gương Mẫu của Chúa Giê-xu và Các Sứ Đồ: Chúa Giê-xu và các sứ đồ thường viện dẫn Cựu Ước theo nghĩa đen và lịch sử. Chúa Giê-xu xác nhận tính lịch sử của A-đam và Ê-va (Ma-thi-ơ 19:4-5), Nô-ê và trận lụt (Ma-thi-ơ 24:37-39), Giô-na trong bụng cá (Ma-thi-ơ 12:40). Sứ đồ Phao-lô dựa trên A-đam theo nghĩa đen là một con người lịch sử để giải thích giáo lý về tội lỗi và sự cứu chuộc (Rô-ma 5:12-21; 1 Cô-rinh-tô 15:22, 45).

Do đó, một phương pháp giải kinh tôn trọng nghĩa đen là hệ quả tất yếu của niềm tin vào Kinh Thánh là Lời Đức Chúa Trời. Nó bảo vệ thông điệp của Kinh Thánh khỏi sự chủ quan, khi mỗi người tùy tiện gán cho nó ý nghĩa riêng theo cảm xúc hoặc triết lý của mình.

Tuy nhiên, việc áp dụng một cách máy móc, bất chấp văn thể và ngữ cảnh, sẽ dẫn đến những sai lầm nghiêm trọng. Đây không phải là diễn giải nghĩa đen đúng nghĩa, mà là **chủ nghĩa văn tự** (literalism) hoặc **chủ nghĩa theo nghĩa đen cứng nhắc** (wooden literalism).

• Bỏ Qua Văn Thể: Kinh Thánh chứa đựng nhiều thể loại văn học: lịch sử, luật pháp, thơ ca, châm ngôn, ẩn dụ, khải tượng. Đọc Thi Thiên 91:4 (“Ngài sẽ lấy lông Ngài mà che chở cho ngươi”) theo nghĩa đen cứng nhắc sẽ khiến chúng ta hình dung Đức Chúa Trời có lông vũ, trong khi đây là hình ảnh thơ ca đẹp đẽ về sự bảo vệ của Ngài, như chim mẹ che chở con.
• Gây Ra Mâu Thuẫn Giả Tạo: Khi Chúa Giê-xu phán “Nếu ai vả má bên hữu ngươi, hãy đưa má bên kia cho họ luôn” (Ma-thi-ơ 5:39), một cách hiểu cứng nhắc có thể biến điều răn về tinh thần nhịn nhục và không báo thù thành một hành động cơ học vô nghĩa. Ý Ngài là dạy về thái độ của lòng, chứ không phải một quy tắc hành xử cơ học trong mọi tình huống bạo lực.
• Làm Mất Đi Ý Nghĩa Thuộc Linh Sâu Sắc: Nhiều câu Kinh Thánh có ý nghĩa theo nghĩa đen lịch sử, đồng thời mang ý nghĩa biểu tượng hoặc thuộc linh sâu xa hơn. Ví dụ, việc dân Y-sơ-ra-ên được giải cứu khỏi Ai Cập (Xuất Ê-díp-tô Ký) là một sự kiện lịch sử theo nghĩa đen, nhưng cũng là hình bóng về sự cứu chuộc khỏi tội lỗi qua Đấng Christ (1 Cô-rinh-tô 5:7). Bám vào một mặt mà phủ nhận mặt kia là làm nghèo đi sự phong phú của Lời Chúa.

Vậy, làm thế nào để chúng ta áp dụng cách hiểu nghĩa đen một cách lành mạnh? Dưới đây là những nguyên tắc then chốt:

1. Nguyên Tắc Ngữ Cảnh (Context): Đây là nguyên tắc quan trọng bậc nhất. Một câu Kinh Thánh phải được hiểu trong ngữ cảnh của phân đoạn, sách, và toàn bộ Kinh Thánh. “Nhơn vô ý tứ bất thành cú” – không có ngữ cảnh thì chỉ là lời nói suông. Ví dụ, Giê-rê-mi 29:11 (“Vì ta biết ý tưởng ta nghĩ đối cùng các ngươi…”) thường bị tách ra để an ủi cá nhân, nhưng ngữ cảnh cho thấy lời hứa này được ban cho cả dân tộc Y-sơ-ra-ên trong thời lưu đày, với những điều kiện giao ước đi kèm.
2. Nguyên Tắc Văn Thể (Genre): Nhận diện thể loại văn học. Sách Sáng Thế Ký 1-2 có chứa ngôn ngữ trang trọng và cấu trúc thơ, điều này có thể gợi ý rằng mục đích chính là thần học (ai là Đấng Tạo Hóa, mối quan hệ của loài người với Ngài) hơn là một bản tường thuật khoa học hiện đại. Trong khi đó, sách Lu-ca tự nhận mình là một bản tường thuật lịch sử được điều tra kỹ lưỡng (Lu-ca 1:1-4), đòi hỏi cách đọc theo nghĩa đen lịch sử.
3. Nguyên Tắc “Kinh Thánh Giải Nghĩa Kinh Thánh” (Scripture Interprets Scripture): Những phân đoạn rõ ràng, dễ hiểu sẽ làm sáng tỏ những phân đoạn khó hơn. Lẽ thật của Đức Chúa Trời là nhất quán.
4. Nguyên Tắc Chú Ý Đến Văn Hóa và Lịch Sử (Historical-Grammatical Method): Tìm hiểu ý nghĩa ban đầu mà tác giả muốn truyền đạt cho độc giả đầu tiên của mình, xét đến bối cảnh văn hóa, lịch sử, địa lý và ngữ pháp. Ví dụ, hiểu phong tục “mối miếng” trong Rô-ma 16:16 giúp chúng ta áp dụng nguyên tắc thánh lễ chào hỏi yêu thương vào ngữ cảnh hiện đại.
5. Vai Trò Tối Thượng của Đấng Christ (Christocentric Principle): Toàn bộ Kinh Thánh đều làm chứng về Chúa Giê-xu Christ (Giăng 5:39; Lu-ca 24:27). Cách hiểu nghĩa đen cuối cùng phải dẫn chúng ta đến với Ngài, là Lời đã trở nên xác thịt (Giăng 1:14).

Làm thế nào để những nguyên tắc này định hình việc đọc và sống với Lời Chúa mỗi ngày?

• Trong Việc Đọc Kinh Thánh Cá Nhân: Khi đọc, hãy luôn tự hỏi: “Phân đoạn này thuộc thể loại gì? Ngữ cảnh trước và sau nói gì? Điều này dạy gì về bản tính Đức Chúa Trời và kế hoạch cứu chuộc của Ngài? Lẽ thật này đưa tôi đến với Chúa Giê-xu và thay đổi tôi ra sao?” Thay vì tìm kiếm một “câu cầu may” cho ngày hôm nay, hãy tìm kiếm lẽ thật vĩnh cửu để vâng theo.
• Trong Việc Giảng Dạy và Chia Sẻ: Người giảng dạy có trách nhiệm trình bày ý nghĩa của phân đoạn một cách trung thực, chứ không phải sử dụng nó như một “cái móc” để treo quan điểm cá nhân. Hãy giải nghĩa Kinh Thánh trước, rồi mới rút ra áp dụng.
• Trong Việc Đối Thoại Với Thế Giới: Khi thảo luận về các chủ đề gây tranh cãi (như sự sáng tạo, các phép lạ, đạo đức), chúng ta có thể trình bày cách hiểu nghĩa đen cân bằng của mình với sự khiêm nhường và tôn trọng, giải thích rằng niềm tin của chúng ta dựa trên sự mặc khải có thẩm quyền và có thể hiểu được.
• Trong Việc Nuôi Dưỡng Đức Tin: Cách hiểu nghĩa đen lành mạnh củng cố đức tin của chúng ta vào một Đức Chúa Trời hành động trong lịch sử. Chúng ta tin vào một sự phục sinh theo nghĩa đen của thân thể Chúa Giê-xu, và đó là nền tảng cho niềm hy vọng phục sinh của chính chúng ta (1 Cô-rinh-tô 15:12-20).

Trở lại câu hỏi ban đầu: **Có thể và có nên diễn giải Kinh Thánh theo nghĩa đen không?** Câu trả lời là: **Có, nhưng với sự hiểu biết đầy đủ và khôn ngoan.** Chúng ta được kêu gọi để tiếp nhận Lời Chúa một cách nghiêm túc, tin cậy vào tính chân thật lịch sử và sự rõ ràng căn bản của nó. Đồng thời, chúng ta phải được Thánh Linh dẫn dắt, sử dụng lý trí được Chúa ban cho, và vâng theo các nguyên tắc giải kinh lành mạnh để phân biệt đâu là ngôn ngữ thông thường, đâu là hình ảnh biểu tượng.

“Hãy chuyên tâm cho được đẹp lòng Đức Chúa Trời như người làm công không hổ thẹn, lấy lòng ngay thẳng giảng dạy lời của lẽ thật.” (2 Ti-mô-thê 2:15).

Chữ “lấy lòng ngay thẳng” trong tiếng Hy Lạp là orthotomounta (ὀρθοτομοῦντα), mang ý “cắt cho thẳng”, “mở đường thẳng”. Nó hình ảnh về người thợ cắt đá hoặc cày đường một cách chính xác. Đó chính là công việc của chúng ta với Lời Chúa: xử lý nó một cách chính xác, trung thực và thẳng thắn. Khi chúng ta làm điều đó với tấm lòng kính sợ Chúa, chúng ta không chỉ tôn vinh Ngài, mà còn xây dựng đời sống mình và Hội Thánh Ngài trên nền tảng vững chắc, không thể lay chuyển.