Montanism là gì?

Trong hành trình lịch sử Hội Thánh, nhiều phong trào đã nổi lên với tuyên bố phục hưng chân lý, khôi phục các ân tứ thuộc linh, hoặc công bố một sự mặc khải mới. Một trong những phong trào gây tranh cãi và để lại nhiều bài học sâu sắc nhất trong thời kỳ Hội Thánh ban sơ là Montanism, còn được gọi là “Phong trào Ngôn sứ” hay “Thuyết Ngộ Đạo Mới”. Nghiên cứu về Montanism không chỉ là tìm hiểu một trang sử, mà còn là cơ hội để chúng ta kiểm chứng mọi sự dựa trên Lời Chúa, phân biệt chân lý với sự cải cách quá khích, và giữ vững đức tin đã truyền cho các thánh đồ một lần đủ cả (Giu-đe 1:3).

Montanism xuất hiện vào khoảng năm 156-172 S.C. tại vùng Phrygia (thuộc Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay), một khu vực vốn nổi tiếng với sự sùng đạo và nhiệt thành. Người sáng lập là Montanus, một tín đồ mới cải đạo, cùng với hai nữ ngôn sứ quan trọng là Priscilla (Prisca) và Maximilla. Họ tuyên bố rằng Đức Thánh Linh, Đấng An Ủi mà Chúa Giê-xu hứa (Giăng 14:16), đang phán dạy một cách mới mẻ và trực tiếp qua họ, khởi đầu một kỷ nguyên mới của sự mặc khải.

Bối cảnh Hội Thánh thế kỷ thứ hai đang trong quá trình ổn định sau các cuộc bắt bạo đạo, hình thành các tín điều căn bản và xác lập quy điển (canon) Tân Ước. Sự xuất hiện của Montanus với những tuyên bố mang tính cách mạng đã tạo nên một làn sóng vừa thu hút vừa gây chia rẽ. Phong trào này lan rộng khắp Tiểu Á và thậm chí đến La Mã, thu hút một số nhân vật nổi tiếng, trong đó có Tertullian ở Carthage (Bắc Phi) – một nhà biện giáo vĩ đại sau này gia nhập phong trào.

Giáo lý của Montanism xoay quanh một số điểm then chốt, được thể hiện qua lời tiên tri và lối sống của những người theo họ:

1. Sự Mặc Khải Tiếp Tục và Quyền Uy của Tiên Tri: Montanists tin rằng Đức Thánh Linh vẫn đang ban những mặc khải mới, đầy đủ và có thẩm quyền ngang bằng với các sứ đồ. Montanus tự xưng là “Đấng An Ủi” (Paraclete) được Chúa Giê-xu hứa, và ông cùng các nữ ngôn sứ là phương tiện để Thánh Linh phán dạy. Các sứ điệp thường bắt đầu với công thức: “Ta là Chúa, Đức Chúa Trời Toàn Năng, đang ngự trong một người” hoặc “Ta là Cha, Con và Đức Thánh Linh”. Điều này trực tiếp đối nghịch với giáo lý về sự mặc khải đã trọn vẹn trong Chúa Cứu Thế Giê-xu và Lời được ghi chép (Hê-bơ-rơ 1:1-2). Kinh Thánh cảnh báo về những tiên tri giả sẽ nhân danh Chúa mà phán (Ma-thi-ơ 7:15, 24:11).

2. Thuyết Thiên Hy Niên và Thành Giê-ru-sa-lem Mới tại Pepuza: Montanus tuyên bố rằng thành Giê-ru-sa-lem mới từ trời xuống (Khải Huyền 21:2) sẽ hiện xuống tại thị trấn Pepuza ở Phrygia. Điều này thúc đẩy một lối sống khổ hạnh, chờ đợi sự tái lâm tức thì của Chúa. Trong khi Kinh Thánh khẳng định về sự trở lại của Chúa Giê-xu và trời mới đất mới, thì thời điểm và địa điểm cụ thể là điều “mọi người đều không biết” (Ma-thi-ơ 24:36). Việc xác định một địa điểm trần thế cho thành Giê-ru-sa-lem thiên thượng là một sự giải nghĩa Kinh Thánh theo nghĩa đen một cách sai lầm.

3. Chủ Nghĩa Khổ Hạnh Cực Đoan và Luật Lệ Nghiêm Ngặt: Montanism đề cao đời sống khổ hạnh như một dấu hiệu của sự thánh khiết cao hơn. Họ cấm tái hôn (ngay cả khi người phối ngẫu qua đời), khuyến khích việc ăn chay khắt khe, và kêu gọi các tín đồ tìm kiếm sự tử đạo một cách chủ động (họ gọi là “giấy thông hành đến thiên đàng”). Mặc dù Kinh Thánh kêu gọi sự tiết độ và kỷ luật thuộc linh (Ga-la-ti 5:22-23), nhưng nó cũng cảnh báo chống lại “sự dạy dỗ của ma quỷ” cấm cưới gả và buộc kiêng cử thức ăn mà Đức Chúa Trời đã dựng nên (1 Ti-mô-thê 4:1-3). Sự cứu rỗi là bởi ân điển qua đức tin, không phải bởi việc tuân giữ các luật lệ khổ hạnh (Ê-phê-sô 2:8-9).

Hội Thánh khắp nơi, thông qua các hội đồng và các giáo phụ (như Irenaeus, Eusebius), đã nhanh chóng lên án Montanism là dị giáo. Các lý do chính bao gồm:

• Phủ nhận sự đầy đủ của mặc khải Kinh Thánh: Bằng cách thêm các “sứ điệp mới” có thẩm quyền ngang hàng, họ vi phạm nguyên tắc đóng lại của sự mặc khải (Khải Huyền 22:18-19).
• Giảm giá trị thân vị và công tác của Đức Thánh Linh: Họ đồng hóa một con người (Montanus) với chính Đấng An Ủi, xúc phạm đến thân vị thần thượng của Ngài.
• Gây chia rẽ và kiêu ngạo thuộc linh: Họ tự cho mình là những Cơ Đốc nhân “thiêng liêng” (pneumatikoi) cao cấp hơn so với những tín đồ “thuộc linh thường” (psychikoi) trong Hội Thánh phổ thông, tạo ra sự chia rẽ gây tổn thương cho Thân Thể Đấng Christ.

Một điểm then chốt trong sự phân định là kiểm chứng các tiên tri. Kinh Thánh dạy rõ: “Hãy cân nhắc các điều tiên tri, và giữ lấy điều lành” (1 Tê-sa-lô-ni-ca 5:20-21). Các tiên tri thật phải tôn cao Chúa Giê-xu Christ (1 Giăng 4:1-3), lời nói phải phù hợp với mặc khải đã có (Ê-sai 8:20), và đời sống phải kết quả (Ma-thi-ơ 7:15-20). Các tiên tri Montanism, như Maximilla, đã tiên tri sai về thời gian chiến tranh và bắt bớ, làm lộ rõ sự không đáng tin cậy (Phục truyền 18:22).

Lịch sử là người thầy vĩ đại. Sự trỗi dậy và suy tàn của Montanism để lại những bài học quý báu cho đức tin và nếp sống của chúng ta hôm nay:

1. Thẩm Quyền Tối Thượng của Kinh Thánh (Sola Scriptura): Bài học lớn nhất là phải đặt Kinh Thánh làm thẩm quyền tối cao, cuối cùng và đầy đủ cho đức tin và sự thực hành. Mọi “tiếng nói”, “linh cảm”, “khải tượng” hay “lời tiên tri” đều phải được kiểm chứng kỹ lưỡng dưới ánh sáng của Lời Chúa đã được viết ra. Chúa Thánh Linh, Đấng linh cảm Kinh Thánh, sẽ không bao giờ phán điều gì mâu thuẫn với chính Lời của Ngài (2 Phi-e-rơ 1:20-21).

2. Sự Cân Bằng Giữa Chân Lý và Tình Yêu Thương: Montanism đã rơi vào thái cực của chủ nghĩa hình thức và luật lệ, đánh mất tinh thần tự do và vui mừng trong ân điển. Chúng ta được kêu gọi sống thánh khiết, nhưng động lực là tình yêu đáp lại ân điển, không phải sự ép buộc của luật lệ hay để chứng tỏ mình “thiêng liêng” hơn người khác (Ga-la-ti 5:1, 13).

3. Tinh Thần Đoàn Kết Trong Hội Thánh Địa Phương: Montanism đã gieo rắc tinh thần chia rẽ, coi thường Hội Thánh có tổ chức. Kinh Thánh dạy chúng ta phải gắn bó với một Hội Thánh địa phương, thuận phục những người lãnh đạo chân chính (Hê-bơ-rơ 13:17), và cùng nhau xây dựng trong tình yêu thương (Ê-phê-sô 4:11-16). Mọi sự “mặc khải” cá nhân cần được chia sẻ và phân định trong cộng đồng đức tin.

4. Sự Nhận Biết và Cảnh Giác Về Các Xu Hướng Hiện Đại: Tinh thần của Montanism – khao khát những trải nghiệm siêu nhiên mãnh liệt, khẳng định có một “cấp độ” đức tin cao hơn, tìm kiếm những lời tiên tri mới về ngày tận thế – vẫn có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức ngày nay. Cơ Đốc nhân cần khôn ngoan, “phải tỉnh thức và cầu nguyện” (Ma-thi-ơ 26:41), để không bị cuốn vào những phong trào cảm xúc nhưng thiếu nền tảng Kinh Thánh vững chắc.

Montanism, dù bắt đầu với có thể là một phản ứng chân thành chống lại sự nguội lạnh và hình thức hóa trong Hội Thánh, đã nhanh chóng đi chệch khỏi chân lý vì đặt kinh nghiệm và mặc khải cá nhân lên trên thẩm quyền của Kinh Thánh. Phong trào này nhắc nhở chúng ta rằng sự sống thuộc linh chân thật luôn bám rễ sâu trong Lời Chúa, được nuôi dưỡng bởi ân điển, và được biểu lộ trong tình yêu thương và sự hiệp một của Thánh Linh.

Ước mong mỗi chúng ta, như người Bê-rê cao quý ngày trước, “sẵn lòng chịu khó, ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng” (Công vụ 17:11). Hãy trân quý kho báu mặc khải đã được ban cho chúng ta một lần đủ cả, sống và hầu việc Chúa với lòng biết ơn và sự khôn ngoan đến từ trên, để dù gió đạo nào thổi, chúng ta vẫn đứng vững trên nền đá là Chúa Cứu Thế Giê-xu và Lời hằng sống của Ngài (Ma-thi-ơ 7:24-25).