Kinh Thánh nói gì về tính tò mò?

Tính tò mò (curiosity) là một đặc tính nền tảng của con người, thúc đẩy chúng ta khám phá, học hỏi và tìm kiếm sự hiểu biết. Trong thế giới ngày nay, tính tò mò thường được ca ngợi như động lực của khoa học và tiến bộ. Nhưng với tư cách là Cơ Đốc nhân, chúng ta phải đặt câu hỏi: Kinh Thánh nhìn nhận tính tò mò như thế nào? Nó có phải là một đức tính thuộc linh hay một cạm bẫy thuộc linh? Câu trả lời Kinh Thánh đưa ra không đơn giản đen-trắng, mà vẽ nên một bức tranh đa sắc, phân biệt rõ ràng giữa sự tò mò hướng về Đức Chúa Trời và sự tò mò phản loạn chống lại Ngài.

Trong nguyên ngữ Hy Lạp (Koine Greek), từ "tò mò" thường được dịch từ chữ periergazomai (περιεργάζομαι), có nghĩa đen là "làm việc xung quanh", hàm ý sự nhúng tay vào những việc không thuộc về mình, tò mò vô ích (2 Tê-sa-lô-ni-ca 3:11; 1 Ti-mô-thê 5:13). Tuy nhiên, cũng có những từ ngữ tích cực hơn mô tả sự tìm kiếm, tra xét, khát khao hiểu biết (zēteō - ζητέω, exetazō - ἐξετάζω). Sự phân biệt ngôn ngữ này ngay từ đầu đã chỉ ra hai con đường cho tính tò mò của con người.

Kinh Thánh cảnh báo rõ ràng về một loại tính tò mò vượt qua ranh giới mà Đức Chúa Trời đã đặt ra, dẫn đến sự sa ngã và hủy diệt.

1. Tò Mò Dẫn Đến Sự Sa Ngã Nguyên Thủy (Sáng Thế Ký 3): Câu chuyện nguyên tội là minh họa mạnh mẽ nhất. Con rắn đã khơi gợi sự tò mò của Ê-va bằng cách đặt nghi vấn về Lời Đức Chúa Trời: "Há Đức Chúa Trời có phán dặn các ngươi không được phép ăn trái các cây trong vườn sao?" (Sáng 3:1). Sự tò mò về điều "cấm", về thứ tri thức vượt quá giới hạn của tạo vật, đã dẫn họ đến chỗ "thấy trái cây đó... có vẻ ngon... lại quí vì để mở trí khôn" (Sáng 3:6). Từ ngữ Hê-bơ-rơ "mở trí khôn" (לְהַשְׂכִּֽיל) không chỉ là hiểu biết thông thường, mà còn hàm ý sự khôn ngoan để tự quyết định điều thiện ác, một đặc quyền chỉ thuộc về Đấng Tạo Hóa. Sự tò mò này bắt nguồn từ lòng không tin cậy và ước muốn tự lập, tách khỏi Đức Chúa Trời.

2. Tò Mò Thiếu Kính Sợ Dẫn Đến Sự Phán Xét: Trong Cựu Ước, chúng ta thấy ví dụ về dân thành Bết-sết (1 Sa-mu-ên 6:19). Sau khi rương giao ước được trả về, những người này đã "nhìn vào trong rương của Đức Giê-hô-va". Hành động "nhìn vào" (וַיַּשְׁקִפוּ) này không phải là cái nhìn tôn kính, mà là sự tọc mạch, xem xét một cách thiếu kính sợ đối với vật thánh đại diện cho sự hiện diện của Đức Chúa Trời. Kết quả là Đức Giê-hô-va đã đánh phạt họ. Bài học ở đây là có những lãnh vực thuộc về Đức Chúa Trời mà sự tò mò thiếu lòng kính sợ của con người không được phép xâm phạm.

3. Sự Tò Mò Vô Bổ Về Những Điều Bí Mật Thuộc Linh: Phao-lô cảnh báo về sự tò mò vào những sự dạy dỗ sai lạc và "những lời huyền bí vô ích" (1 Ti-mô-thê 1:4, 6:20). Ông cũng khuyên chúng ta đừng tìm tòi về những ngày và kỳ mà Cha đã tự quyền định lấy (Công vụ 1:7). Tính tò mò loại này tập trung vào những điều Đức Chúa Trời chưa bày tỏ, thay vì suy ngẫm những điều Ngài đã phán dạy rõ ràng, dẫn đến sự tranh cãi, kiêu ngạo thuộc linh và lạc khỏi trọng tâm của Phúc Âm.

Ngược lại, Kinh Thánh nhiệt liệt cổ vũ một tinh thần tìm kiếm, tra xét và khao khát hiểu biết về Đức Chúa Trời, Lời Ngài và công trình của Ngài.

1. Tò Mò Về Chính Đức Chúa Trời Và Lời Ngài: Các Thánh Vịnh tràn ngập lời kêu gọi sự tìm kiếm này. "Hãy nếm thử xem Đức Giê-hô-va tốt lành dường bao!" (Thi thiên 34:8). Vua Đa-vít bày tỏ lòng khao khát: "Xin Chúa mở mắt tôi, để tôi thấy sự lạ lùng trong luật pháp của Chúa" (Thi thiên 119:18). Đây không phải là sự tọc mạch, mà là sự tra xét (ἐρευνάω - ereunaō) với tấm lòng kính sợ và yêu mến, tin rằng Đức Chúa Trời là Đấng đáng để chúng ta dốc lòng tìm kiếm. Chúa Giê-xu phán: "Hãy xin, sẽ được; hãy tìm, sẽ gặp; hãy gõ cửa, sẽ mở cho" (Ma-thi-ơ 7:7). Động từ "tìm" (ζητέω - zēteō) ở thì hiện tại tiếp diễn, ám chỉ một hành động kiên trì, liên tục, một sự tò mò thánh không bao giờ ngưng nghỉ về những điều thuộc về Nước Đức Chúa Trời.

2. Tò Mò Về Công Trình Sáng Tạo: Sự khôn ngoan trong Châm ngôn mời gọi chúng ta quan sát thế giới tự nhiên để học biết về Đấng Tạo Hóa: "Hãy xem loài kiến... Hãy xem con ong..." (Châm ngôn 6:6, xem thêm 30:24-28). Sứ đồ Phao-lô tuyên bố rằng những gì người ta có thể biết về Đức Chúa Trời đã được tỏ ra qua những vật Ngài đã dựng nên (Rô-ma 1:20). Một sự tò mò lành mạnh về vũ trụ, sinh học, hay lịch sử, khi được đặt dưới ánh sáng của Lời Chúa, có thể dẫn chúng ta đến sự ngợi khen và tôn vinh Đức Chúa Trời, chứ không phải thay thế Ngài.

3. Tinh Thần Xem Xét Của Người Bê-rê: Công vụ 17:11 ca ngợi đặc tính của những người Bê-rê: "Sẵn sàng chịu lấy lời, ngày nào cũng tra Kinh Thánh để xét coi điều đó có thật chăng". Cụm "tra Kinh Thánh" trong nguyên văn là anakrinontes tas graphas (ἀνακρίνοντες τὰς γραφὰς), mang ý nghĩa tra hỏi, thẩm vấn, điều tra kỹ lưỡng Lời Chúa. Đây là một hình mẫu cho sự tò mò thuộc linh đúng đắn: không phải thụ động chấp nhận, mà tích cực, kỹ càng kiểm chứng mọi giáo lý dựa trên thẩm quyền tối cao của Kinh Thánh.

Vậy, làm thế nào để phân biệt giữa sự tò mò thánh và sự tò mò tội lỗi? Gia-cơ 3:17 mô tả sự khôn ngoan từ trên cao là "trước hết là thanh sạch, sau lại hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành, không có sự hai lòng và giả hình". Chúng ta có thể áp dụng các tiêu chuẩn này:

• Động Cơ (Thanh Sạch/Hai Lòng): Tôi tò mò để thỏa mãn sự kiêu ngạo, tính cảm giác mạnh, hay để thỏa mãn cơn đói khát sự công bình và lẽ thật? (Ma-thi-ơ 5:6).
• Kết Quả (Hòa Thuận/Gây Tranh Cãi): Sự tìm kiếm của tôi có dẫn đến sự hiệp một, gây dựng đức tin, hay chỉ gây ra cãi lẫy, chia rẽ và nghi ngờ?
• Thẩm Quyền (Nhu Mì/Tự Tôn): Tôi có sẵn sàng đặt sự tò mò của mình dưới thẩm quyền của Lời Chúa đã được bày tỏ, hay tôi muốn vượt qua những giới hạn đó để tìm "lẽ thật" cao hơn?
• Trọng Tâm (Đầy Dẫy Lòng Thương Xót/Ích Kỷ): Sự hiểu biết tôi tìm kiếm có nhằm mục đích phục vụ, yêu thương, và dẫn người khác đến với Chúa, hay chỉ để thỏa mãn trí óc cá nhân?

Chúa Giê-xu là hình mẫu tuyệt vời. Ngài lớn lên trong sự khôn ngoan (Lu-ca 2:52), đặt những câu hỏi sâu sắc, và am hiểu Kinh Thánh. Nhưng mọi sự hiểu biết và quyền năng của Ngài đều quy phục ý muốn của Cha, hướng đến mục đích cứu chuộc (Phi-líp 2:5-8).

1. Nuôi Dưỡng Sự Tò Mò Thánh Trong Việc Học Kinh Thánh: Đừng chỉ đọc lướt. Hãy đặt câu hỏi: Bối cảnh lịch sử là gì? Từ gốc có nghĩa gì? Đoạn này dạy gì về bản tính Đức Chúa Trời? Làm thế nào để áp dụng? Sử dụng các công cụ nghiên cứu, tham gia nhóm nhỏ, và cầu xin Thánh Linh – Đấng dẫn vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13) – mở mắt thuộc linh cho bạn.

2. Hướng Sự Tò Mò Vào Việc Xây Dựng Mối Quan Hệ: Thay vì tò mò về đời tư hay lỗi lầm của người khác (tính hay ngồi lê đôi mách - 1 Ti-mô-thê 5:13), hãy tò mò cách lành mạnh để hiểu, cảm thông và khích lệ anh chị em mình. Hỏi: "Điều gì đang thách thức đức tin bạn? Tôi có thể cầu thay cho bạn trong lĩnh vực nào?"

3. Biến Sự Tò Mò Thế Gian Thành Cơ Hội Làm Chứng: Khi tiếp xúc với các ý tưởng, triết lý, hay văn hóa đối nghịch, thay vì sợ hãi hoặc tò mò cách thụ động, hãy trang bị tâm trí (1 Phi-e-rơ 3:15). Tìm hiểu chúng với mục đích hiểu thế giới quan của người khác, để có thể chỉ ra điểm sai trật và trình bày về Chúa Cứu Thế cách đầy ân điển và thuyết phục hơn.

4. Đặt Ranh Giới Với Sự Tò Mò Vô Bổ: Tự vấn lòng mình khi lướt mạng xã hội, đọc tin tức, hay nghe ngóng tin đồn: Điều này có gây dựng tôi không? Có phải là "điều thật, điều đáng tôn, điều công bình... đáng khen" không? (Phi-líp 4:8). Học tập tính "không hay dò xét" (1 Phi-e-rơ 4:15) vào những chuyện không đem lại ích lợi thuộc linh.

5. Khi Gặp Những Điều Khó Hiểu, Hãy Hướng Về Thập Tự Giá: Khi đối diện với những nan đề thuộc linh khó hiểu (tại sao có đau khổ? tại sao lời cầu nguyện chưa được nhậm?), thay vì sa vào sự nghi ngờ hay tìm kiếm những giải đáp đơn giản, hãy hướng sự tò mò của bạn về thập tự giá. Nơi đó, bạn tìm thấy câu trả lời tối thượng cho tình yêu, sự công bình và quyền tể trị của Đức Chúa Trời.

Tính tò mò, như một công cụ, tự nó không phải là xấu hay tốt. Vấn đề nằm ở trái tim điều khiển nó, đối tượng nó hướng đến, và thẩm quyền nó quy phục. Sự tò mò phản loạn, giống như A-đam và Ê-va, tìm cách vượt khỏi địa vị tạo vật để nắm lấy quyền của Đấng Tạo Hóa. Ngược lại, sự tò mò kính sợ, giống như người Bê-rê hay tác giả Thi thiên 119, tìm kiếm Đức Chúa Trời trong khuôn khổ Lời đã được Ngài mặc khải, với lòng tin cậy và vâng phục.

Lời cầu nguyện cho chúng ta ngày nay không phải là sự thiếu tò mò, mà là một tinh thần tìm kiếm được đổi mới: "Lạy Chúa, xin thắp lên trong con ngọn lửa khao khát tìm biết Chúa và công việc Chúa nhiều hơn. Xin dẫn dắt sự tò mò của con luôn hướng về Ngài, vâng theo Lời Ngài, và được sử dụng để gây dựng Hội Thánh. Khi con gặp những điều Ngài chọn để giữ kín, xin ban cho con đức tin và sự bình an để phó thác, tin rằng Đấng đã phó chính Con Ngài vì con, đáng để con tin cậy trọn vẹn trong mọi sự." A-men.