Đấng Tiên Tri trong Phục Truyền Luật Lệ Ký 18:15–19
Trong hành trình đức tin của dân sự Đức Chúa Trời, có những lời tiên tri mang tính nền tảng, như ngôi sao dẫn đường chỉ về Đấng Cứu Thế. Một trong những lời tiên tri quan trọng và rõ ràng nhất được chính Môi-se, đấng tiên tri vĩ đại của Giao Ước Cũ, công bố. Lời tiên tri này không chỉ là một lời hứa an ủi cho dân Y-sơ-ra-ên, mà còn là chiếc chìa khóa thần học để chúng ta nhận biết Đấng Mê-si. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá bản văn then chốt trong Phục Truyền Luật Lệ Ký 18:15–19, giải nghĩa từ ngữ gốc Hê-bơ-rơ, phân tích bối cảnh, và minh chứng từ Tân Ước để trả lời câu hỏi trọng tâm: Đấng Tiên Tri ấy là ai?
Trước khi đi vào câu Kinh Thánh cụ thể, chúng ta phải hiểu bối cảnh của sách Phục Truyền Luật Lệ Ký (Devarim trong tiếng Hê-bơ-rơ, nghĩa là "Những Lời Này"). Đây là những bài giảng cuối cùng của Môi-se truyền lại cho thế hệ Y-sơ-ra-ên mới trước khi họ vào Đất Hứa, nhắc lại luật pháp, giao ước và cảnh báo. Trong chương 18, Môi-se đề cập đến nhiều chủ đề, bao gồm việc cảnh giác với các thực hành tà thuật, đồng bóng của các dân ngoại (câu 9-14). Ngay sau lời cảnh báo đó, ông hướng dân sự đến một con đường khác—con đường lắng nghe tiên tri chân chính từ Đức Giê-hô-va.
"Giê-hô-va Đức Chúa Trời ngươi sẽ làm cho nổi lên giữa ngươi, từ giữa anh em ngươi, một Đấng tiên tri như ta; các ngươi khá nghe theo Đấng ấy." (Phục Truyền 18:15, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)
Động từ Hê-bơ-rơ được dùng cho "làm cho nổi lên" là הָקִים (haqim), ở dạng Hifil, mang nghĩa "dấy lên", "thiết lập", "làm cho đứng dậy". Từ này không chỉ nói về việc xuất hiện đơn thuần, mà còn bao hàm ý nghĩa về một sự thiết lập có thẩm quyền từ chính Đức Chúa Trời. Đấng Tiên Tri này có nguồn gốc "giữa anh em ngươi" (מִקִּרְבְּךָ miqqirbekha), từ chính dân tộc Y-sơ-ra-ên, điều này loại trừ một tiên tri từ các dân ngoại. Mệnh lệnh "khá nghe theo" (תִּשְׁמָעוּן tishma'un) là then chốt, nhấn mạnh sự vâng phục tuyệt đối.
Điều gì khiến một tiên tri trở nên "như Môi-se"? Đây không phải là một so sánh tầm thường. Kinh Thánh chép: "Về sau, trong Y-sơ-ra-ên không còn có dấy lên một tiên tri nào giống như Môi-se" (Phục Truyền 34:10). Vậy, Môi-se có những đặc điểm độc nhất nào?
1. Giao Tiếp Trực Tiếp với Đức Chúa Trời: "Đức Giê-hô-va nói chuyện với Môi-se mặt đối mặt, như một người nói chuyện cùng bạn hữu mình" (Xuất Ê-díp-tô Ký 33:11). Điều này khác với các tiên tri khác thường nhận lời qua chiêm bao, dị tượng.
2. Đấng Trung Bảo của Giao Ước: Môi-se là trung gian duy nhất đứng giữa Đức Chúa Trời và toàn dân Y-sơ-ra-ên để lập nên Giao Ước Si-na-i (Xuất Ê-díp-tô Ký 19-24).
3. Người Giải Cứu và Lãnh Đạo: Ông là người được Đức Chúa Trời dùng để giải phóng dân tộc khỏi ách nô lệ, dẫn dắt họ trong hành trình.
4. Người Ban Hành Luật Pháp: Ông là người truyền đạt luật pháp của Đức Chúa Trời cho dân chúng.
Lời hứa về một Đấng Tiên Tri "như Môi-se" vì thế hướng đến một nhân vật có thẩm quyền tối cao, là Trung Bảo của một Giao Ước mới, có mối tương giao mật thiết đặc biệt với Đức Chúa Trời, và đến để giải cứu dân Ngài.
Tân Ước nhiều lần trực tiếp và gián tiếp chỉ ra Chúa Giê-xu Christ chính là sự ứng nghiệm trọn vẹn của lời tiên tri này.
1. Nhận Diện Của Chính Dân Chúng: Khi Chúa Giê-xu làm phép lạ hóa bánh ra nhiều, dân chúng đã thốt lên: "Người nầy thật là đấng tiên tri phải đến thế gian!" (Giăng 6:14). Họ liên tưởng ngay đến lời hứa trong Phục Truyền 18.
2. Lời Chứng Của Phi-e-rơ: Trong bài giảng tại đền thờ, Sứ đồ Phi-e-rơ trích dẫn trực tiếp Phục Truyền 18:15-19 và tuyên bố: "Môi-se có nói: Chúa là Đức Chúa Trời chúng ta sẽ dấy lên trong anh em các ngươi một Đấng tiên tri như ta; các ngươi phải nghe theo mọi điều Ngài sẽ phán dặn. Hễ ai không nghe Đấng tiên tri ấy sẽ bị truất khỏi dân sự." Sau đó, ông kết luận: "Phải, Đức Chúa Trời đã dấy lên Đầy Tớ Ngài [là Đức Chúa Jêsus]" (Công vụ 3:22-23, 26).
3. Lời Chứng Của Ê-tiên: Trước khi bị ném đá, Ê-tiên cũng nhắc đến lời tiên tri này và quy kết về Chúa Giê-xu (Công vụ 7:37).
4. Lời Xác Nhận Từ Chính Đức Chúa Trời: Tại sự hóa hình, tiếng phán từ trời vang lên: "Nầy là Con yêu dấu của ta, đẹp lòng ta mọi đàng; hãy nghe lời Người!" (Ma-thi-ơ 17:5). Đây chính là tiếng vang của mệnh lệnh "các ngươi khá nghe theo Đấng ấy" trong Phục Truyền 18:15. Đức Chúa Cha trực tiếp chỉ định Chúa Giê-xu là Đấng mà muôn dân phải vâng nghe.
5. Sự Tương Đồng Thần Học Sâu Sắc:
- Giao Tiếp Mặt Đối Mặt: Chúa Giê-xu tuyên bố: "Ta và Cha là một" (Giăng 10:30) và "Ta nói những điều ta đã thấy nơi Cha ta" (Giăng 8:38). Ngài có mối tương giao độc nhất vô nhị với Đức Chúa Cha.
- Đấng Trung Bảo của Giao Ước Mới: "Nhưng bây giờ Đấng Christ đã làm Đấng trung bảo của giao ước tốt hơn" (Hê-bơ-rơ 8:6). Môi-se là trung bảo của Giao Ước Cũ (dựa trên luật pháp), còn Chúa Giê-xu là Trung Bảo của Giao Ước Mới (dựa trên ân điển).
- Người Giải Cứu: Môi-se giải cứu khỏi ách nô lệ thể xác tại Ai Cập; Chúa Giê-xu giải cứu khỏi ách nô lệ của tội lỗi và sự chết đời đời.
- Người Ban Hành Luật Pháp: Chúa Giê-xu không hủy bỏ luật pháp nhưng làm cho trọn (Ma-thi-ơ 5:17). Ngài ban cho luật pháp chiều sâu tâm linh ("Nhưng ta phán cùng các ngươi...") và chính Ngài là hiện thân của ý muốn Đức Chúa Trời.
"Bấy giờ, Đức Giê-hô-va phán cùng ta rằng: Chúng nó nói phải lắm; ta sẽ dấy lên giữa anh em chúng nó một Đấng tiên tri như ngươi, thuộc trong anh em chúng nó; ta sẽ lấy các lời ta để trong miệng Ngài, thì Ngài sẽ nói cho chúng nó mọi điều ta sẽ truyền cho Ngài. Bằng có ai không nghe theo lời ta mà Đấng tiên tri ấy nhân danh ta nói, thì ta sẽ hạch ai đó." (Phục Truyền 18:17-19)
Đoạn này cho thấy lời tiên tri bắt nguồn từ chính sự thừa nhận của dân sự về nỗi sợ khi nghe tiếng Đức Chúa Trời trực tiếp (câu 16). Đức Chúa Trời đáp lại bằng ân điển: Ngài sẽ ban một Đấng Trung Gian để phán dạy. Cụm từ "ta sẽ lấy các lời ta để trong miệng Ngài" (וְנָתַתִּי דְבָרַי בְּפִיו venatati devarai befiv) nhấn mạnh rằng lời của Đấng Tiên Tri này là lời của chính Đức Chúa Trời, không phải ý riêng. Do đó, khước từ lời của Đấng Tiên Tri này chính là khước từ lời Đức Chúa Trời, và hậu quả là sự phán xét ("ta sẽ hạch ai đó"). Trong Tân Ước, điều này được nhắc lại nghiêm trọng: "Ai chẳng tin Con, thì chẳng thấy sự sống đâu; nhưng cơn thạnh nộ của Đức Chúa Trời vẫn ở trên người đó" (Giăng 3:36).
Lẽ thật về Chúa Giê-xu là Đấng Tiên Tri tối cao không chỉ là giáo lý lịch sử, mà phải biến đổi đời sống chúng ta hôm nay.
1. Thái Độ Lắng Nghe và Vâng Phục: Mệnh lệnh "hãy nghe lời Người" vẫn còn nguyên giá trị. Đời sống Cơ Đốc phải bắt đầu và duy trì bằng việc lắng nghe Lời Chúa Giê-xu qua Kinh Thánh một cách chăm chỉ, khiêm nhường và vâng phục. Mỗi ngày, chúng ta cần hỏi: "Hôm nay, Lời Chúa (qua Đấng Tiên Trì Giê-xu) đang phán điều gì với tôi, và tôi có sẵn lòng vâng theo không?"
2. Tìm Kiếm Sự Hướng Dẫn Từ Chính Chúa Giê-xu: Trong một thế giới đầy dẫy tiếng nói của "thầy tà giáo", triết lý nhân loại, và sự mê hoặc tâm linh (như dân Ca-na-an ngày xưa), chúng ta được kêu gọi quay về với nguồn mặc khải duy nhất và đầy đủ nơi Chúa Giê-xu Christ. Ngài là Lời thành người (Giăng 1:14). Mọi sự dạy dỗ đều phải được kiểm chứng dưới ánh sáng của mặc khải trong Ngài.
3. Truyền Đạt Lời của Đấng Tiên Tri: Chúng ta được kêu gọi trở thành những chứng nhân về Đấng Tiên Tri đã đến. Giống như Giăng Báp-tít, chúng ta phải chỉ về Ngài và nói: "Kìa, Chiên Con của Đức Chúa Trời, là Đấng cất tội lỗi thế gian đi!" (Giăng 1:29). Sứ mạng của Hội Thánh là rao truyền mọi điều Chúa Giê-xu đã phán dạy (Ma-thi-ơ 28:20).
4. Sống Dưới Thẩm Quyền của Giao Ước Mới: Biết Chúa Giê-xu là Đấng Tiên Tri như Môi-se, nhưng của một Giao Ước tốt hơn, giúp chúng ta sống trong tự do và ân điển. Chúng ta không còn dưới ách nô lệ của luật pháp viết trên bảng đá, nhưng dưới sự dẫn dắt của Thánh Linh, Đấng viết luật pháp trên lòng chúng ta (2 Cô-rinh-tô 3:3, Hê-bơ-rơ 8:10).
Lời tiên tri trong Phục Truyền Luật Lệ Ký 18:15-19 là một ngôi sao sáng trên bầu trời Cựu Ước, dẫn lối mọi người tìm kiếm chân lý đến với Chúa Giê-xu Christ. Ngài chính là Đấng Tiên Tri vĩ đại, cuối cùng và trọn vẹn mà Đức Chúa Trời hứa ban. Ngài vượt trội hơn Môi-se vì Ngài chính là Con Đức Chúa Trời, là Lời nhập thể, là Đấng Trung Bảo của Giao Ước đời đời. Thần tính, thẩm quyền và công việc của Ngài xác nhận rõ ràng điều đó. Lời cảnh báo đi kèm cũng thật nghiêm trọng: sự sống đời đời tùy thuộc vào việc chúng ta có "nghe theo Ngài" hay không. Ước mong mỗi chúng ta không chỉ nhận biết Ngài bằng tri thức, nhưng còn bằng cả tấm lòng tin cậy và vâng phục, hằng ngày lắng nghe tiếng Ngài qua Kinh Thánh, và trung tín làm chứng về Đấng Tiên Tri Cứu Thế cho thế hệ này.