Các Mối Quan Hệ Độc Hại: Quan Điểm Từ Kinh Thánh
Trong hành trình đức tin và cuộc sống, các mối quan hệ đóng một vai trò vô cùng quan trọng. Kinh Thánh dạy chúng ta yêu thương, tha thứ và gánh vác gánh nặng cho nhau. Tuy nhiên, có một thực tế phức tạp là không phải mọi mối quan hệ đều mang tính xây dựng và ban sự sống. Một số mối quan hệ có thể trở nên “độc hại” – một thuật ngữ hiện đại mô tả những liên hệ gây tổn thương sâu sắc, kiểm soát, lạm dụng và cản trở sự tăng trưởng thuộc linh cũng như tâm lý của một con người. Vậy, với tư cách là Cơ Đốc nhân, chúng ta hiểu và đối diện với các mối quan hệ độc hại dưới ánh sáng Lời Chúa như thế nào? Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khảo sát các nguyên tắc, gương mẫu và lời dạy trong Kinh Thánh để giúp chúng ta nhận diện, ứng phó và chữa lành từ những mối quan hệ gây tổn thương.
Kinh Thánh không sử dụng cụm từ “độc hại”, nhưng mô tả rất rõ về bản chất của tội lỗi và những hành vi phá hoại các mối quan hệ. Chúng ta có thể nhận diện chúng qua một số đặc điểm chính, được phản ánh trong Lời Chúa:
1. Sự Kiểm Soát và Thao Túng: Đây là dấu hiệu cốt lõi, trái ngược với tình yêu thương tự nguyện và tôn trọng sự tự do mà Chúa ban. Sự kiểm soát tinh vi thường xuất hiện dưới dạng “sự quan tâm quá mức” hoặc “bảo vệ”, nhưng thực chất là tước đoạt quyền tự quyết. Kinh Thánh cảnh báo về những kẻ “dùng lời nói dua nịnh mà gạt gẫm lòng kẻ thật thà” (Rô-ma 16:18). Từ Hy Lạp được dùng cho “gạt gẫm” (exapatáō) mang nghĩa lừa dối hoàn toàn. Một mối quan hệ lành mạnh khuyến khích sự trưởng thành trong Chúa, chứ không phải sự lệ thuộc và nô lệ về tinh thần.
2. Lời Nói Gây Tổn Thương và Sỉ Nhục: Châm-ngôn 12:18 cảnh báo: “Có kẻ nói càn như nhát gươm đâm; nhưng lưỡi người khôn ngoan vốn là thuốc hay.” Lời nói độc hại nhằm hạ thấp, làm nhục, gây tổn thương lòng tự trọng và bóp méo hình ảnh của Đức Chúa Trời trong một con người. Nó khác xa với sự quở trách yêu thương nhằm xây dựng (Ê-phê-sô 4:15, 29).
3. Tính Chất Bóc Lột và Chỉ Nhận Mà Không Cho: Mối quan hệ trở thành đường một chiều, nơi một bên liên tục đòi hỏi, bóc lột về tình cảm, tài chính, hoặc thời gian mà không có sự đáp lại hay biết ơn. Điều này đi ngược với nguyên tắc “cho thì có phước hơn nhận” (Công vụ 20:35) và sự cân bằng “gánh nặng cho nhau” (Ga-la-ti 6:2).
4. Không Có Sự Tôn Trọng Ranh Giới Lành Mạnh: Ranh giới (boundaries) là khái niệm về sự riêng tư, tự trị và quyền được nói “không”. Kinh Thánh tôn trọng điều này qua việc Chúa Giê-xu đôi khi rút lui để cầu nguyện một mình (Lu-ca 5:16), hay việc Ngài không ép buộc ai tin theo (Mác 10:21-22). Một mối quan hệ độc hại thường xuyên xâm phạm, coi thường hoặc khiến người kia cảm thấy tội lỗi khi thiết lập ranh giới.
5. Gây Trở Ngại Cho Đời Sống Thuộc Linh: Đây là tiêu chuẩn then chốt. Mối quan hệ đó có đưa bạn đến gần Chúa hơn không, hay kéo bạn xa khỏi Ngài? Có khuyến khích bạn vâng lời Chúa, hay thường xuyên dẫn bạn vào sự thỏa hiệp, nghi ngờ đức tin và xao lãng việc nhóm lại? I Cô-rinh-tô 15:33 cảnh tỉnh: “Anh em chớ mắc lừa: bạn bè xấu làm hư thói nết tốt.”
Để nhận diện điều độc hại, chúng ta cần biết tiêu chuẩn của điều lành mạnh. Kinh Thánh đưa ra nền tảng vững chắc:
1. Tình Yêu Agape – Nền Tảng Của Mọi Sự: Tình yêu thương của Cơ Đốc nhân không phải là cảm xúc nhất thời, mà là sự lựa chọn yêu thương dựa trên bản tính của Đức Chúa Trời. I Cô-rinh-tô 13:4-7 mô tả rõ ràng: “Tình yêu thương hay nhịn nhục… chẳng kiêu ngạo, chẳng tự đắc… chẳng mưu tư lợi kích, chẳng nổi giận, chẳng nghi ngờ sự dữ… hay dung thứ mọi sự, tin mọi sự, trông cậy mọi sự, nín chịu mọi sự.” Một mối quan hệ lành mạnh phản ánh những đặc tính này, không phải sự ích kỷ, nghi ngờ vô căn cứ, hay ghi nhớ sự dữ.
2. Sự Khôn Ngoan Từ Trên Cao: Gia-cơ 3:17 mô tả sự khôn ngoan từ Đức Chúa Trời: “Sự khôn ngoan từ trên mà xuống thì trước hết là thanh sạch, sau lại hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành, không có sự hai lòng và giả hình.” Khi đánh giá một mối quan hệ, chúng ta cần cầu xin sự khôn ngoan này (Gia-cơ 1:5) để phân biệt đâu là hòa thuận thật và đâu là sự thỏa hiệp nguy hiểm.
3. Mục Đích Xây Dựng và Gây Dựng: Ê-phê-sô 4:11-12 nói về việc các chức sự được lập lên để “trang bị các thánh đồ cho công việc chức vụ, gây dựng Thân thể Đấng Christ.” Nguyên tắc này áp dụng cho mọi mối quan hệ trong Hội Thánh: chúng phải nhắm đến việc gây dựng lẫn nhau trong đức tin, khích lệ và giúp nhau phát triển ân tứ (1 Tê-sa-lô-ni-ca 5:11).
Kinh Thánh không che giấu những câu chuyện về các mối quan hệ phức tạp và đầy tổn thương, từ đó chúng ta có thể rút ra bài học:
1. Vua Sau-lơ Và Đa-vít (1 Sa-mu-ên 18-26): Đây là một ví dụ kinh điển về mối quan hệ độc hại từ phía người có quyền thế. Sau-lơ ban đầu yêu mến Đa-vít, nhưng lòng ghen tị và sự bất an đã biến ông thành kẻ thù, liên tục tìm cách giết Đa-vít dù Đa-vít vẫn trung thành (1 Sa-mu-ên 18:29). Đa-vít đã ứng phó bằng cách: (a) Nhận biết mối nguy hiểm thật sự (không ngây thơ), (b) Tránh mặt và thiết lập khoảng cách an toàn, (c) Tuyệt đối tôn trọng mạng sống của Sau-lơ với tư cách là người được xức dầu của Chúa (1 Sa-mu-ên 24:6), và (d) Tin cậy sự giải cứu và xét đoán cuối cùng thuộc về Chúa (1 Sa-mu-ên 26:10).
2. Giê-xa-bên Và A-háp (1 Các Vua 21): Đây là mối quan hệ vợ chồng độc hại, nơi Giê-xa-bên thao túng A-háp, khuyến khích sự thỏa hiệp và thực hiện những hành vi tàn ác để đạt được mục đích ích kỷ. A-háp, thay vì lãnh đạo gia đình theo luật pháp Chúa, đã đầu hàng và đồng lõa với sự độc hại của vợ mình, dẫn đến sự đoán phạt nghiêm trọng.
3. Lời Cảnh Báo Về Những Kẻ Gây Bè Phái: Rô-ma 16:17-18 khuyên: “Hỡi anh em, tôi khuyên anh em hãy coi chừng những kẻ gây nên bè đảng và làm gương xấu, nghịch cùng sự dạy dỗ mà anh em đã nhận. Hãy lánh xa họ đi. Vì những kẻ đó chẳng hầu việc Đấng Christ, Chúa chúng ta, nhưng hầu việc cái bụng họ, và lấy lời nói dua nịnh mà gạt gẫm lòng kẻ thật thà.” Từ “lánh xa” (ekklínō) có nghĩa là tránh né, lệch ra khỏi. Đây là một mệnh lệnh rõ ràng về việc phải tách mình khỏi những người có chủ đích gây chia rẽ và lừa dối trong Hội Thánh.
Làm thế nào để áp dụng những lẽ thật Kinh Thánh này một cách khôn ngoan và đầy ơn?
1. Cầu Nguyện Và Xin Sự Khôn Ngoan: Bước đầu tiên là trình dâng mối quan hệ đó lên cho Chúa. Hãy cầu xin Ngài ban sự khôn ngoan để thấy rõ (Gia-cơ 1:5), và xin Thánh Linh phơi bày mọi sự thật (Giăng 16:13). Đôi khi, chúng ta cần can đảm đối diện với sự thật đau lòng.
2. Thiết Lập Ranh Giới Lành Mạnh Với Tình Yêu Thương Và Sự Rõ Ràng: Thiết lập ranh giới không phải là ích kỷ, mà là quản trị tốt đời sống và sự bình an Chúa ban. Chúng ta có thể học theo Chúa Giê-xu, Ngài biết khi nào cần nghỉ ngơi (Mác 6:31), khi nào cần đối diện (Ma-thi-ơ 23), và khi nào cần im lặng (Ma-thi-ơ 27:14). Hãy rõ ràng, bình tĩnh và kiên định trong giao tiếp về những hành vi không thể chấp nhận được, với thái độ cầu mong sự thay đổi và hòa giải (Ma-thi-ơ 18:15-17).
3. Tìm Kiếm Sự Tư Vấn Và Hỗ Trợ: Đừng cô lập mình. Hãy tìm đến những anh chị em trưởng thành trong đức tin, hoặc người chăn chiên đáng tin cậy trong Hội Thánh để được khuyên bảo khách quan (Châm-ngôn 11:14; 15:22). Trong một số trường hợp nghiêm trọng (lạm dụng thể chất, tình dục, tinh thần), việc tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên môn từ các nhà tư vấn Cơ Đốc là cần thiết và khôn ngoan.
4. Phân Biệt Giữa Tha Thứ Và Phục Hồi Niềm Tin: Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được kêu gọi tha thứ như Chúa đã tha thứ cho chúng ta (Ê-phê-sô 4:32). Tha thứ là một hành động của ý chí, buông bỏ quyền trả thù cho Chúa. Tuy nhiên, tha thứ không đồng nghĩa với việc phục hồi niềm tin ngay lập tức hoặc tiếp tục ở trong môi trường lạm dụng. Sự phục hồi niềm tin đòi hỏi thời gian, sự ăn năn chân thật, và những bằng chứng về sự thay đổi bền vững từ phía người gây tổn thương. Chúa Giê-xu dạy chúng ta phải “khôn ngoan như con rắn” (Ma-thi-ơ 10:16).
5. Tìm Nơi Ẩn Náu Nơi Chúa Và Để Ngài Chữa Lành: Cuối cùng, Đấng duy nhất có thể chữa lành mọi vết thương sâu kín nhất chính là Chúa Giê-xu Christ. Thi thiên 147:3 chép: “Ngài chữa lành kẻ có lòng đau thương, Và buộc vết thương của họ.” Hãy dành thời gian ở trong sự hiện diện của Ngài, để Lời Ngài rửa sạch những lời độc hại đã in sâu vào tâm trí, và để tình yêu hoàn hảo của Ngài đuổi đi sự sợ hãi (1 Giăng 4:18).
Kinh Thánh cung cấp cho chúng ta một bản đồ khôn ngoan để điều hướng những vùng nước nguy hiểm của các mối quan hệ độc hại. Chúa không kêu gọi chúng ta phải ngu dốt, cam chịu sự lạm dụng, hay hy sinh sự an toàn và sức khỏe tâm linh của mình trên danh nghĩa của “tình yêu thương” bị bóp méo. Thay vào đó, Ngài ban cho chúng ta Thánh Linh của sự khôn ngoan và năng quyền, để chúng ta có thể yêu thương trong chân lý, thiết lập ranh giới trong sự tôn trọng, tha thứ trong tự do, và tìm kiếm sự bình an đích thực vốn chỉ có trong mối liên hệ lành mạnh với Ngài và với Thân Thể của Đấng Christ. Hãy nhớ rằng, ngay cả khi phải đau đớn tách ra khỏi một mối quan hệ độc hại, bạn không hề đơn độc. Chúa là Cha nhân từ, luôn ở cùng và muốn phục hồi bạn hoàn toàn, hướng bạn đến những mối quan hệ gây dựng và ban sự sống, hầu cho bạn có thể kinh nghiệm được sự trọn vẹn trong Đấng Christ.