Thuyết Thần Hữu Hạn
Trong hành trình đức tin của Cơ Đốc nhân, việc hiểu biết đúng đắn về bản tính của Đức Chúa Trời là nền tảng thiết yếu. Một trong những quan điểm thần học cần được xem xét dưới ánh sáng của Kinh Thánh là "Thuyết Thần Hữu Hạn" (Finite Godism hay Process Theism). Bài nghiên cứu này sẽ phân tích học thuyết này, đối chiếu với lẽ thật Kinh Thánh, và rút ra những ứng dụng thiết thực cho đời sống tin kính.
Thuyết Thần Hữu Hạn là một quan điểm thần học cho rằng Đức Chúa Trời không phải là Đấng vô hạn, toàn tri, và toàn năng một cách tuyệt đối theo nghĩa truyền thống. Thay vào đó, Ngài đang trong tiến trình phát triển (process), có giới hạn trong quyền năng, tri thức, hoặc sự hiện diện, và tương tác với thế giới trong một mối quan hệ cộng tác, thậm chí chịu ảnh hưởng bởi những lựa chọn của con người. Quan điểm này thường nảy sinh từ nỗ lực giải quyết vấn đề sự dữ (theodicy) - câu hỏi tại sao một Đức Chúa Trời toàn năng và toàn thiện lại cho phép sự đau khổ tồn tại. Một số người cho rằng, để giải thoát Đức Chúa Trời khỏi trách nhiệm về sự dữ, Ngài phải bị giới hạn về quyền năng hoặc tri thức.
Trong lịch sử tư tưởng, những ý tưởng tương tự có thể thấy trong thuyết Song Nguyên (Dualism), nơi có hai thực thể thiện và ác đối kháng nhau. Tuy nhiên, Thuyết Thần Hữu Hạn với hình thức hiện đại thường gắn liền với một số nhà tư tưởng của phong trào "Thần Học Mở" (Open Theism) hay "Tiến Trình Thần Học" (Process Theology) từ thế kỷ 19-20. Điều quan trọng là chúng ta phải lấy Kinh Thánh làm thẩm quyền tối cao để kiểm chứng mọi học thuyết.
Kinh Thánh khải thơm một cách rõ ràng và nhất quán về các thuộc tính siêu việt (transcendent attributes) của Đức Chúa Trời. Chúng ta sẽ xem xét ba thuộc tính chính bị Thuyết Thần Hữu Hạn đặt câu hỏi.
1. Sự Vô Hạn Và Toàn Năng Của Đức Chúa Trời:
Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ El Shaddai (אל שדי) thường được dịch là "Đức Chúa Trời Toàn Năng" (Sáng thế ký 17:1), hàm ý về quyền năng tuyệt đối, đầy đủ và tự có. Tiên tri Ê-sai tuyên bố: "Ngươi há chẳng biết, há chẳng nghe rằng Đức Giê-hô-va là Đức Chúa Trời hằng sống đời đời, là Đấng đã dựng nên các đầu cùng đất? Ngài không mỏi mệt, không buồn ngủ, sự khôn ngoan Ngài không thể dò xét được." (Ê-sai 40:28). Chúa Giê-xu phán: "Ở loài người điều đó không được, nhưng ở Đức Chúa Trời mọi sự đều được cả." (Ma-thi-ơ 19:26). Từ Hy Lạp pantokratōr (παντοκράτωρ) - "Đấng cai trị mọi sự" - được dùng nhiều lần trong Khải Huyền (e.g., Khải huyền 1:8, 4:8), khẳng định chủ quyền tuyệt đối của Ngài.
Thuyết Thần Hữu Hạn thường cho rằng Đức Chúa Trời tự giới hạn quyền năng của mình để tôn trọng ý chí tự do của con người. Kinh Thánh xác nhận Ngài ban cho con người ý chí tự do (ví dụ: Phục truyền 30:19, Giô-suê 24:15), nhưng điều này không mâu thuẫn với quyền tể trị tối cao của Ngài. Ngài vận hành cách nhiệm mầu để các mục đích tối hậu của Ngài được thành mà không vi phạm trách nhiệm của con người (Sáng thế ký 50:20; Công vụ 2:23).
2. Sự Toàn Tri Của Đức Chúa Trời:
Thuyết này thường đề xuất rằng Đức Chúa Trời không biết trước tương lai một cách chi tiết, đặc biệt là những quyết định tự do của con người. Điều này trực tiếp mâu thuẫn với lời khải thị của Kinh Thánh. Đức Chúa Trời phán: "Hãy nhớ lại sự đã qua từ thời xưa; vì ta là Đức Chúa Trời, chẳng có Chúa nào khác; ta là Đức Chúa Trời, chẳng có ai giống như ta. Từ ban đầu ta đã rao truyền cuối cùng, và từ thuở xưa những sự chưa làm. Ta nói: ý ta sẽ thành, và mọi sự ta đẹp lòng, ta sẽ làm." (Ê-sai 46:9-10). Thi thiên 139 bày tỏ một cách tuyệt vời sự toàn tri của Đức Chúa Trời: "Hỡi Đức Giê-hô-va, Ngài đã dò xét tôi, và biết tôi. Chúa biết khi tôi ngồi, lúc tôi đứng dậy; Từ xa Chúa hiểu biết ý tưởng tôi... Tôi chưa hề nói một lời nào, mà, lạy Đức Giê-hô-va, Chúa đã biết trọn rồi." (Thi thiên 139:1-2, 4).
Trong Tân Ước, sự toàn tri của Đấng Christ được khẳng định: "Ngài chẳng cần ai làm chứng về người nào, bởi Ngài biết có chi trong lòng người." (Giăng 2:25). Sự tiên tri chính xác về những sự kiện tương lai, như sự phản bội của Giu-đa (Giăng 6:64, 70-71) hay sự chối Chúa của Phi-e-rơ (Lu-ca 22:34), minh chứng hùng hồn cho tri thức biết trước của Đức Chúa Trời.
3. Sự Bất Biến Của Đức Chúa Trời:
Thuyết Thần Hữu Hạn thường mô tả Đức Chúa Trời như một thực thể đang thay đổi, học hỏi, và phát triển cùng với thế giới. Kinh Thánh dạy: "Vì ta là Đức Giê-hô-va, ta không hề thay đổi..." (Ma-la-chi 3:6). Gia-cơ viết: "Mọi ân điển tốt lành cùng sự ban cho trọn vẹn đều đến từ nơi cao và bởi Cha sáng láng mà xuống, trong Ngài chẳng có một sự thay đổi, cũng chẳng có bóng của sự biến cải nào." (Gia-cơ 1:17). Từ Hy Lạp parallagē (παραλλαγή) ở đây có nghĩa là "sự biến đổi" hay "sự xoay chiều". Điều này không có nghĩa Ngài vô cảm, nhưng bản tính yêu thương, thánh khiết, công bình của Ngài là tuyệt đối và không dao động.
Động lực chính của Thuyết Thần Hữu Hạn thường là muốn giải quyết vấn đề nan đề về sự dữ. Tuy nhiên, Kinh Thánh đưa ra một câu trả lời khác, sâu sắc hơn và không hạ thấp thân vị của Đức Chúa Trời.
Thứ nhất, Kinh Thánh khẳng định sự dữ bắt nguồn từ tội lỗi xâm nhập vào thế giới qua sự sa ngã của con người (Sáng thế ký 3; Rô-ma 5:12). Đức Chúa Trời, dù toàn năng và toàn thiện, đã ban cho con người ý chí tự do thật sự, và họ đã lạm dụng nó. Ngài cho phép hậu quả của sự lựa chọn ấy xảy ra trong một thời gian nhất định.
Thứ hai, Đức Chúa Trời không đứng ngoài sự đau khổ. Cao điểm của mặc khải Kinh Thánh là Đức Chúa Trời trong thân vị Đức Chúa Giê-xu Christ đã bước vào thế gian đầy đau khổ này. Ngài không phải là một vị thần xa cách, vô hạn theo nghĩa lạnh lùng, mà là một Đức Chúa Trời chịu đau đớn, bị đóng đinh. "Người đã mang sự đau ốm của chúng ta, đã gánh sự buồn bực của chúng ta..." (Ê-sai 53:4). Sự thương khó của Đấng Christ là câu trả lời tối hậu của Đức Chúa Trời đối với sự dữ: Ngài chiến thắng nó không bằng cách xóa bỏ tức thì, mà bằng cách gánh chịu nó, cứu chuộc chúng ta khỏi nó, và hứa rằng một ngày Ngài sẽ phán xét và tẩy sạch mọi điều ấy (Khải huyền 21:4-5).
Thứ ba, sự nhẫn nại của Đức Chúa Trời trong việc cho phép sự dữ tạm thời tồn tại liên quan đến ý định cứu rỗi của Ngài. "Chúa không chậm trễ về lời hứa của Ngài như mấy người kia tưởng đâu, nhưng Ngài lấy lòng nhịn nhục đối với anh em, không muốn cho một người nào chết mất, song muốn cho mọi người đều ăn năn." (II Phi-e-rơ 3:9). Quyền năng của Ngài được bày tỏ qua sự kiềm chế, nhẫn nại và sự cứu chuộc kỳ diệu.
Hiểu biết đúng đắn về Đức Chúa Trời vô hạn, toàn năng, và toàn tri có những ứng dụng sâu sắc cho đức tin và đời sống hằng ngày của chúng ta.
1. Nền Tảng Cho Sự Cậy Trông Vững Vàng:
Nếu Đức Chúa Trời của chúng ta là hữu hạn, thì niềm hy vọng của chúng ta cũng mong manh. Nhưng vì Ngài là Đấng Toàn Năng, chúng ta có thể hoàn toàn tin cậy Ngài trong mọi hoàn cảnh. Lời cầu nguyện của chúng ta không phải hướng đến một thực thể bất lực, mà là hướng về Cha Thiên Thượng có thể làm mọi sự vượt quá điều chúng ta cầu xin, suy tưởng (Ê-phê-sô 3:20). Sự bình an thật đến từ việc phó thác mọi lo lắng cho Ngài, "vì Ngài săn sóc anh em" (I Phi-e-rơ 5:7).
2. Động Lực Cho Sự Thờ Phượng Chân Thật:
Sự thờ phượng nảy sinh từ sự nhận biết về sự cao cả, uy nghi và vinh quang của Đức Chúa Trời. Thi thiên 145 là bài ca tán mỹ một Đức Chúa Trời vô hạn: "Lạy Đức Chúa Trời tôi, là Vua, tôi sẽ tôn cao Chúa, Chúa tôi ơi, tôi sẽ chúc tụng danh Chúa đến đời đời vô cùng... Sự cao cả oai nghi Chúa, và sự uy nghiêm vinh hiển của Chúa, Cùng các công việc lạ lùng của Chúa, thì tôi sẽ suy gẫm." (câu 1,5). Một quan niệm về Đức Chúa Trời bị thu nhỏ sẽ dẫn đến một đời sống thờ phượng hời hợt, thiếu sự kính sợ và kinh ngạc thánh.
3. Nền Tảng Cho Đạo Đức Và Trách Nhiệm:
Một Đức Chúa Trời toàn tri biết rõ mọi tư tưởng, lời nói và hành động của chúng ta. Điều này thúc giục chúng ta sống với lương tâm trong sáng trước mặt Ngài. "Thật không có vật thọ tạo nào được giấu kín trước mặt Chúa, nhưng hết thảy đều trần trụi và lộ ra trước mắt Đấng mà chúng ta phải thưa lại." (Hê-bơ-rơ 4:13). Sự hiểu biết này không nhằm đe dọa, nhưng để dẫn chúng ta đến sự ăn năn, thánh khiết và sống có trách nhiệm.
4. An Ủi Trong Sự Đau Khổ:
Khi đối diện với nghịch cảnh, niềm tin vào một Đức Chúa Trời toàn năng và toàn tri mang lại sự an ủi sâu xa hơn nhiều so với niềm tin vào một vị thần hữu hạn. Chúng ta biết rằng không điều gì xảy ra ngoài sự biết trước và cho phép của Ngài, và Ngài có quyền năng biến mọi sự (kể cả điều xấu) làm ích cho những ai yêu mến Ngài (Rô-ma 8:28). Sự đau khổ không vô nghĩa; nó nằm trong chương trình nhiệm mầu và yêu thương của một Đấng Tạo Hóa vô hạn, Đấng đã chịu đau khổ vì chúng ta.
Thuyết Thần Hữu Hạn, dù xuất phát từ những thắc mắc chân thành, cuối cùng lại tạo ra một hình ảnh về Đức Chúa Trời không trung thành với sự mặc khải của chính Ngài trong Kinh Thánh. Nó làm suy yếu nền tảng của đức tin, niềm hy vọng và sự thờ phượng. Là Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta được mời gọi tin cậy nơi Đức Chúa Trời của Áp-ra-ham, Y-sác, Gia-cốp, và Đức Chúa Giê-xu Christ - Đấng tự xưng là Đấng Tự Hữu Hằng Hữu (Xuất Ê-díp-tô Ký 3:14), Đấng An-pha và Ô-mê-ga, là Đầu Tiên và Cuối Cùng, là Khởi Nguyên và Kết Thúc (Khải huyền 22:13).
Sự vô hạn của Ngài không phải là một khái niệm triết học trừu tượng, mà là nguồn suối của sự cứu rỗi, an ủi và sức mạnh cho chúng ta hôm nay. Hãy để lòng chúng ta hướng về Ngài với lời tuyên xưng của Gióp, sau khi đối diện với sự khôn ngoan và quyền năng không thể dò xét được của Đức Chúa Trời: "Tôi biết rằng Chúa có thể làm được mọi sự, Chúa có ý định nào, chẳng ai cản lại được... Tôi lấy làm gớm ghê tôi, và ăn năn trong tro bụi." (Gióp 42:2,6). Chính Đức Chúa Trời vô hạn ấy đã trở nên hữu hạn trong thân vị Đức Chúa Giê-xu Christ để cứu chúng ta, và đó là lẽ mầu nhiệm của tình yêu thương, là trung tâm của đức tin và sự cứu rỗi chúng ta.