Giáo Hội Cải Chánh: Lịch Sử, Niềm Tin và Di Sản Thần Học
Trong dòng chảy lịch sử Hội Thánh, phong trào Cải chánh (Reformation) vào thế kỷ 16 không chỉ là một bước ngoặt chính trị-xã hội, mà trước hết và quan trọng nhất, là một cuộc phục hưng thuộc linh sâu sắc, đưa Hội Thánh trở về với nền tảng Kinh Thánh thuần túy. "Giáo hội Cải chánh" ngày nay dùng để chỉ các hệ phái, giáo hội và truyền thống thần học khởi nguồn từ cuộc Cải chánh đó, với những đặc điểm tín lý riêng biệt, phân biệt với Công giáo La Mã và Chính Thống giáo Đông phương. Bài viết này sẽ đi sâu khám phá cội nguồn, niềm tin căn bản và ý nghĩa đời sống của truyền thống Cải chánh dưới ánh sáng Lời Chúa.
Đầu thế kỷ 16, Giáo hội Tây phương (Công giáo La Mã) đã tích lũy nhiều giáo lý và tập tục không dựa trên Kinh Thánh, như việc bán thẻ xá tội (indulgences), sự tôn sùng thái quá các thánh tích, và quan trọng nhất là hệ thống cứu rỗi dựa trên công đức và nghi lễ. Vào ngày 31 tháng 10 năm 1517, Martin Luther, một tu sĩ dòng Augustine và giáo sư thần học, đã công bố 95 Luận Đề tại Wittenberg, Đức, như một lời kêu gọi tranh luận thần học, đặc biệt phản đối việc buôn bán thẻ xá tội. Hành động này đã châm ngòi cho phong trào Cải chánh.
Lõi của sự phản kháng thần học này là nguyên tắc Sola Scriptura (Duy Kinh Thánh). Các nhà Cải chánh tin rằng Kinh Thánh là thẩm quyền tối cao duy nhất cho đức tin và sự thực hành của Hội Thánh, chứ không phải truyền thống giáo hội hay lời phán của giáo hoàng. Điều này dựa trên chính lời tuyên bố của Kinh Thánh: "Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình" (2 Ti-mô-thê 3:16). Từ tiếng Hy Lạp "theopneustos" (θεόπνευστος) được dịch là "bởi Đức Chúa Trời soi dẫn", nghĩa đen là "Đức Chúa Trời thở ra". Kinh Thánh là hơi thở của Đức Chúa Trời, do đó có thẩm quyền tuyệt đối.
Thần học Cải chánh được tóm gọn trong năm nguyên tắc "Sola" (duy nhất), như những lời đáp thẳng thắn cho những sai lầm thời bấy giờ:
1. Sola Scriptura (Duy Kinh Thánh): Như đã đề cập, đây là nền tảng. Kinh Thánh là tiêu chuẩn duy nhất, đầy đủ và rõ ràng để biết ý muốn Đức Chúa Trời về sự cứu rỗi và sự thờ phượng. "Lời Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi" (Thi thiên 119:105).
2. Sola Fide (Duy Đức Tin): Con người được xưng công bình (được tuyên bố là công chính trước mặt Đức Chúa Trời) chỉ bởi đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, chứ không bởi bất kỳ việc làm nào của bản thân. Đây là trọng tâm của Phúc Âm. "Vì chúng ta kể rằng người ta được xưng công bình bởi đức tin, chớ không bởi việc làm theo luật pháp" (Rô-ma 3:28). Từ "xưng công bình" (tiếng Hy Lạp: dikaioō - δικαιόω) mang nghĩa pháp lý: tuyên án là công bình.
3. Sola Gratia (Duy Ân Điển): Sự cứu rỗi hoàn toàn là ân điển (ơn) nhưng không của Đức Chúa Trời, ban cho bởi quyền năng Thánh Linh, chứ không do công đức hay nỗ lực tự nhiên của con người. "Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời" (Ê-phê-sô 2:8).
4. Solus Christus (Duy Christ): Chúa Giê-xu Christ là Đấng Trung Bảo duy nhất giữa Đức Chúa Trời và loài người. Sự cứu rỗi chỉ được tìm thấy trong Ngài và công trình cứu chuộc hoàn tất trên thập tự giá. "Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu" (Công vụ 4:12).
5. Soli Deo Gloria (Vinh Hiển Duy Nhất Thuộc Về Đức Chúa Trời): Mục đích tối thượng của sự cứu rỗi và toàn bộ đời sống là làm vinh hiển Đức Chúa Trời, chứ không phải vinh hiển con người, giáo hội hay các thánh. "Vì muôn vật đều là từ Ngài, bởi Ngài, và hướng về Ngài. Vinh hiển cho Ngài đời đời, vô cùng! A-men." (Rô-ma 11:36).
Ngoài năm trụ cột, các giáo hội Cải chánh (như Lutheran, Trưởng Lão/Reformed, Baptist, Anh Giáo thời kỳ đầu) còn chia sẻ nhiều giáo lý căn bản:
Quan Niệm Về Sự Cứu Rỗi (Ân Điển Không Thể Cưỡng Lại và Sự Bền Đỗ Của Các Thánh Đồ - trong truyền thống Reformed): Dựa trên sự toàn năng của ân điển Đức Chúa Trời. Ngài kêu gọi và bảo tồn những người Ngài đã chọn. "Vì những kẻ Ngài đã biết trước, thì Ngài cũng đã định sẵn để nên giống như hình bóng Con Ngài... Những kẻ Ngài đã định sẵn, thì Ngài cũng đã gọi; những kẻ Ngài đã gọi, thì Ngài cũng đã xưng công bình; và những kẻ Ngài đã xưng công bình, thì Ngài cũng đã làm vinh hiển" (Rô-ma 8:29-30).
Chức Tư Tế Của Mọi Tín Đồ: Mọi Cơ Đốc nhân đều có thể đến trực tiếp với Đức Chúa Trời qua Chúa Giê-xu Christ, không cần một tư tế trung gian loài người. "Anh em là dòng giống được lựa chọn, là chức tế vua, là dân thánh, là dân thuộc về Đức Chúa Trời" (1 Phi-e-rơ 2:9).
Quan Điểm Về Các Thánh Lễ (Báp-têm và Tiệc Thánh): Hầu hết các giáo hội Cải chánh chỉ công nhận hai thánh lễ do chính Chúa Giê-xu thiết lập. - Báp-têm: Là dấu hiệu của giao ước mới, biểu thị sự chết với tội lỗi và sống lại với Đấng Christ (Rô-ma 6:3-4). Có sự khác biệt về đối tượng (trẻ em hay người tin nhận) và phương thức giữa các hệ phái. - Tiệc Thánh (Thánh Thể): Từ chối học thuyết "biến thể" (transubstantiation) của Công giáo. Tin Lành Cải chánh xem đây là sự kỷ niệm có ý nghĩa thuộc linh, nơi Chúa hiện diện cách thiêng liêng với dân sự Ngài. "Ấy vậy, mỗi lần anh em ăn bánh nầy, uống chén nầy, thì rao sự chết của Chúa cho tới lúc Ngài đến" (1 Cô-rinh-tô 11:26).
Di sản của Cải chánh không chỉ là lịch sử, mà là những nguyên lý sống động hướng dẫn đời sống đức tin hôm nay:
1. Sự Tự Do và Trách Nhiệm Cá Nhân Trong Đức Tin: Nguyên tắc Sola Scriptura trao quyền và đòi hỏi mỗi tín hữu phải tự mình đọc, nghiên cứu và vâng theo Lời Chúa. Chúng ta không thể ỷ lại hoàn toàn vào sự giải thích của người khác. "Những người thành Bê-rê có ý hẳn hoi hơn người Tê-sa-lô-ni-ca, đều sẵn lòng chịu lấy đạo, ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng" (Công vụ 17:11).
2. Sự Bình An Vì Cứu Chúa Duy Nhất và Ân Điển Duy Nhất: Sola Fide và Sola Gratia giải phóng chúng ta khỏi gánh nặng tự cứu mình. Đời sống Cơ Đốc không phải là một chuỗi nỗ lực để "đủ tốt" cho Đức Chúa Trời, mà là cuộc hành trình với Chúa, bắt đầu và được duy trì bởi chính ân điển Ngài. Sự bình an đến từ việc biết rằng "Hiện nay chẳng còn có sự đoán phạt nào cho những kẻ ở trong Đức Chúa Jêsus Christ" (Rô-ma 8:1).
3. Động Lực Cho Đời Sống Thánh Khiết: Các việc lành không phải là nguyên nhân của sự cứu rỗi, mà là kết quả tất yếu của nó. Chúng ta vâng giữ điều răn Chúa vì lòng biết ơn và yêu mến, chứ không phải để gây ấn tượng với Đức Chúa Trời hay người khác. "Vì ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin... chúng ta được dựng nên trong Đấng Christ Jêsus, để làm việc lành mà Đức Chúa Trời đã sắm sẵn trước cho chúng ta làm theo" (Ê-phê-sô 2:8-10).
4. Tập Trung Tối Thượng Vào Chúa Giê-xu Christ: Trong mọi sự dạy dỗ, giảng luận, và thờ phượng, Chúa Giê-xu và thập tự giá của Ngài phải là trung tâm (Solus Christus). Mọi sự khác— âm nhạc, chương trình, hoạt động— đều phải phục vụ cho mục đích tôn cao Ngài (Soli Deo Gloria).
Giáo hội Cải chánh không phải là một tổ chức hoàn hảo, và lịch sử của nó cũng có những vết nhơ. Tuy nhiên, di sản thần học mà nó để lại— việc kiên quyết đặt Kinh Thánh lên trên hết, rao giảng Phúc Âm thuần túy về ân điển qua đức tin nơi Đấng Christ, và quy mọi vinh hiển về cho Đức Chúa Trời— vẫn là ngọn hải đăng quan trọng cho Hội Thánh mọi thời đại.
Lời kêu gọi "Ecclesia semper reformanda est" (Hội Thánh phải luôn được cải chánh) nhắc nhở chúng ta rằng sự trở về với Kinh Thánh và Phúc Âm là một hành trình liên tục, không chỉ của giáo hội như một thể chế, mà của mỗi tấm lòng cá nhân. Ước mong mỗi chúng ta, trong đời sống riêng tư và cộng đồng, luôn can đảm chất vấn mọi truyền thống và tập tục dưới ánh sáng Lời Chúa, giữ vững niềm tin nơi Christ là nền tảng duy nhất, và sống một đời sống làm sáng danh một mình Đức Chúa Trời.
"Vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm." (1 Cô-rinh-tô 10:31)