Kinh Thánh Ethiopia là gì và khác biệt thế nào với Kinh Thánh Kháng Cách?

Trong hành trình tìm hiểu Lời Đức Chúa Trời, Cơ Đốc nhân chúng ta thường quen thuộc với các bản Kinh Thánh theo truyền thống Kháng Cách (Protestant), Công Giáo La Mã hay Chính Thống Giáo Đông Phương. Tuy nhiên, có một phiên bản Kinh Thánh phong phú và cổ xưa khác, mang đậm dấu ấn của một trong những quốc gia Cơ Đốc giáo lâu đời nhất thế giới: Kinh Thánh Ethiopia, hay còn gọi là Ethiopic Bible. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào nguồn gốc, cấu trúc quy điển, những khác biệt căn bản so với Kinh Thánh Kháng Cách, và những bài học thiết thực cho đức tin của chúng ta ngày nay.

I. Nguồn Gốc và Bối Cảnh Lịch Sử của Kinh Thánh Ethiopia

Ethiopia (trước đây là Abyssinia) có một lịch sử Cơ Đốc giáo lâu đời, bắt nguồn từ câu chuyện về viên hoạn quan Ethiopia trong sách Công Vụ. "Kìa, có một người Ê-thi-ô-bi, làm hoạn quan, quan hầu của Can-đác, nữ vương nước Ê-thi-ô-bi, là người coi sóc hết cả kho tàng của nữ vương" (Công Vụ 8:27). Nhờ sự giải nghĩa của Phí-líp, viên quan này đã tin nhận Chúa Giê-xu và chịu phép báp-tem (Công Vụ 8:35-38). Truyền thống Giáo Hội Chính Thống Ethiopia tin rằng chính sự kiện này đã gieo hạt giống Phúc Âm đầu tiên trên vùng đất của họ.

Kinh Thánh Ethiopia chủ yếu được dịch từ bản Bảy Mươi (Septuagint - LXX), bản dịch Kinh Cựu Ước tiếng Hy Lạp, sang ngôn ngữ Ge'ez cổ (một ngôn ngữ Semitic) trong khoảng thế kỷ thứ 4 đến thế kỷ thứ 7 sau Chúa. Điều này khiến nó có nhiều điểm tương đồng với quy điển của các Giáo Hội Chính Thống Đông Phương khác, vốn cũng dựa trên LXX, hơn là bản Masoretic Text (văn bản tiếng Hê-bơ-rơ) mà hầu hết các bản dịch Kháng Cách hiện đại dựa vào.

II. Quy Điển Rộng Lớn: Điểm Khác Biệt Căn Bản Nhất

Sự khác biệt nổi bật và quan trọng nhất giữa Kinh Thánh Ethiopia và Kinh Thánh Kháng Cách nằm ở quy điển (canon) – tức là danh sách các sách được công nhận là có thẩm quyền, được cảm thúc bởi Đức Thánh Linh.

A. Kinh Cựu Ước Ethiopia:
Quy điển Cựu Ước của Ethiopia là rộng nhất trong tất cả các truyền thống Cơ Đốc. Nó bao gồm:

• Tất cả 39 sách trong quy điển Kháng Cách.
• Các sách "Thứ Kinh" (Deuterocanonical) hay "Ẩn Kinh" (Apocrypha) mà Giáo Hội Công Giáo La Mã công nhận (như Giu-đi-thơ, Tô-bi-a, Huấn Ca, Khôn Ngoan, Ma-ca-bê 1 & 2, Ba-rúc).
• Một số sách khác không có trong các quy điển phương Tây: Chẳng hạn như Enoch 1 (Hê-nóc), Jubilees (Sách Các Thời Đại), 4 Baruch, và 1, 2 & 3 Meqabyan (khác với sách Ma-ca-bê).

Việc bao gồm sách Hê-nóc là đặc biệt đáng chú ý. Trong Tân Ước, Giu-đe có trích dẫn lời tiên tri của Hê-nóc: "Hãy nầy, Chúa đến với muôn vàn đấng thánh của Ngài đặng đoán xét mọi người..." (Giu-đe 1:14-15). Sự trích dẫn này từ một sách không nằm trong quy điển Kháng Cách đã gây ra nhiều tranh luận thần học. Người Kháng Cách tin rằng Giu-đe được Đức Thánh Linh cảm thúc để trích dẫn một nguồn văn hóa đương thời có chứa lẽ thật, chứ không có nghĩa là công nhận toàn bộ sách Hê-nóc là Kinh Thánh. Từ Hy Lạp "προφήτης" (prophētēs - tiên tri) trong câu này chỉ về chức vụ hoặc lời nói tiên tri, không nhất thiết xác nhận thẩm quyền của cả cuốn sách.

B. Kinh Tân Ước Ethiopia:
Quy điển Tân Ước về cơ bản giống với Kháng Cách (27 sách), nhưng có sự sắp xếp trật tự sách khác. Đáng chú ý, một số bản thảo Ethiopia cổ bao gồm 8 "Sách của các Hội Đồng" (Sinodos) và "Sách về Giao Ước" (Mäṣḥafä Kidan) – là các văn bản về giáo luật và giáo lý – nhưng chúng không được xem có thẩm quyền ngang hàng với 27 sách Tân Ước chính thống.

III. Khác Biệt về Văn Bản và Nội Dung

Ngoài sự khác biệt về số lượng sách, ngay trong những sách chung, cũng có những dị biệt về văn bản do nguồn dịch khác nhau.

1. Dựa Trên Bản Bảy Mươi (LXX): Ví dụ, trong sách Giê-rê-mi, bản LXX (và do đó bản Ethiopia) ngắn hơn khoảng 1/8 so với bản Masoretic. Sách Gióp trong bản Ethiopia cũng ngắn hơn đáng kể. Sự khác biệt về con số cũng thường thấy, như tuổi thọ các tổ phụ trong Sáng Thế Ký chương 5.

2. Các Thêm Thắt và Truyền Thống Độc Đáo: Một số sách trong Kinh Thánh Ethiopia có những đoạn mở rộng hoặc chi tiết không có trong các bản dịch khác. Chẳng hạn, câu chuyện về sự cám dỗ của A-đam và Ê-va trong sách Jubilees được mô tả chi tiết hơn. Điều này phản ánh việc các truyền thống giải nghĩa (midrash) và thần học đã được đan xen vào văn bản qua nhiều thế kỷ.

3. Ngôn Ngữ và Thuật Ngữ: Bản dịch Ge'ez sử dụng những thuật ngữ và cách diễn đạt mang đậm văn hóa Semitic và bối cảnh Phi Châu. Việc nghiên cứu những từ ngữ này đôi khi có thể soi sáng thêm về ý nghĩa của các khái niệm trong Kinh Thánh. Ví dụ, tên gọi của Đức Chúa Trời và các khái niệm về giao ước có thể có sắc thái riêng.

IV. Quan Điểm Thần Học Kháng Cách về Quy Điển

Tại sao quy điển Kháng Cách lại nhỏ hơn? Nguyên tắc căn bản của Cải Chánh (Reformation) là "Sola Scriptura" (Chỉ Kinh Thánh). Các nhà cải chánh như Martin Luther quay trở lại với tiêu chuẩn của người Do Thái và Hội Thánh đầu tiên để xác định quy điển Cựu Ước. Họ nhận thấy:

• Chính Chúa Giê-xu và các sứ đồ thường trích dẫn Kinh Thánh theo cách phân loại của người Do Thái: Luật Pháp (Torah), Tiên Tri (Nevi'im) và Văn Thơ (Ketuvim) (Lu-ca 24:44). Bộ Kinh Thánh Do Thái (Tanakh) này tương ứng với 39 sách của Cựu Ước Kháng Cách.
• Các sách Thứ Kinh/Ẩn Kinh, dù có giá trị lịch sử và đạo đức nhất định, không được tìm thấy trong bản Do Thái (Masoretic) và không được chính Chúa Giê-xu hay các sứ đồ trích dẫn với thẩm quyền như là "Kinh Thánh" (graphē - γραφή). Từ Hy Lạp này chỉ về Lời được cảm thúc, có thẩm quyền tối cao.
• Có những điểm giáo lý trong các sách đó (như cầu nguyện cho người chết, luyện ngục) mâu thuẫn với giáo lý căn bản về sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin mà Tân Ước dạy (Ê-phê-sô 2:8-9).

Do đó, quy điển Kháng Cách được xác định dựa trên tính nguyên bản bằng tiếng Hê-bơ-rơ/Hy Lạp, sự chấp nhận rộng rãi bởi Hội Thánh phổ thông thời kỳ đầu, và sự phù hợp trọn vẹn với giáo lý tông đồ (apostolic doctrine).

V. Ứng Dụng Thực Tế Cho Cơ Đốc Nhân Ngày Nay

Việc nghiên cứu Kinh Thánh Ethiopia không chỉ là một bài học lịch sử, mà còn mang lại những bài học thiết thực cho đời sống đức tin chúng ta:

1. Tôn Trọng Di Sản Đa Dạng của Thân Thể Đấng Christ: Nghiên cứu này nhắc nhở chúng ta rằng Hội Thánh của Chúa rộng lớn và đa dạng hơn những gì chúng ta thường biết. "Vả, chúng ta hoặc người Giu-đa, hoặc người Gờ-réc, hoặc tôi mọi, hoặc tự chủ, đều đã chịu phép báp-tem chung một Thánh Linh để hiệp làm một thân" (1 Cô-rinh-tô 12:13). Chúng ta có thể học hỏi lịch sử và lòng sốt sắng của các anh chị em Ethiopia, dù có thể không đồng ý về một số điểm giáo lý.

2. Làm Sáng Tỏ Giá Trị của Quy Điển Được Xác Lập: Sự khác biệt về quy điển củng cố lòng biết ơn của chúng ta về sự hướng dẫn của Đức Thánh Linh trong việc bảo tồn Lời Ngài. Chúng ta tin rằng 66 sách trong Kinh Thánh Kháng Cách là "đều được Đức Chúa Trời hà hơi, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình" (2 Ti-mô-thê 3:16). Từ Hy Lạp "theopneustos" (θεόπνευστος) - "Được Đức Chúa Trời hà hơi" - khẳng định nguồn gốc siêu nhiên và thẩm quyền tối thượng của Kinh Thánh.

3. Nhấn Mạnh Tầm Quan Trọng của Nguồn Gốc Văn Bản: Nó nhắc nhở chúng ta, khi nghiên cứu Lời Chúa, cần chú ý đến bản văn gốc và lịch sử truyền thừa. Sự trung thành với bản gốc Hê-bơ-rơ và Hy Lạp là nền tảng cho mọi bản dịch đáng tin cậy.

4. Khích Lệ Tinh Thần "Tìm Kiếm Lẽ Thật Như Một Người Thợ": Phao-lô khuyên Ti-mô-thê: "Hãy chuyên tâm cho được đẹp lòng Đức Chúa Trời như người làm công không chỗ trách được, lấy lòng ngay thẳng giảng dạy lời của lẽ thật" (2 Ti-mô-thê 2:15). Từ "chuyên tâm" trong tiếng Hy Lạp là "spoudazō" (σπουδάζω), có nghĩa là nỗ lực, cố gắng hết sức. Hiểu biết về các truyền thống Kinh Thánh khác nhau thúc đẩy chúng ta nghiên cứu Lời Chúa cách cẩn thận hơn, để phân biệt được lẽ thật căn bản.

Kết Luận

Kinh Thánh Ethiopia là một di sản quý báu, chứng tá cho sự phát triển đa dạng và phong phú của Cơ Đốc giáo trên khắp thế giới. Sự khác biệt chính yếu của nó với Kinh Thánh Kháng Cách nằm ở quy điển rộng lớn hơn, đặc biệt ở Cựu Ước, do ảnh hưởng từ bản Bảy Mươi và các truyền thống giáo hội địa phương. Là Cơ Đốc nhân Kháng Cách, chúng ta tôn trọng di sản này trong khi vẫn vững vàng bám lấy quy điển 66 sách đã được Hội Thánh phổ thông qua mọi thời đại công nhận, dựa trên nền tảng vững chắc là các bản văn gốc được cảm thúc.

Quan trọng nhất, nghiên cứu này không làm chúng ta xao lãng khỏi trung tâm của mọi sự: Chúa Cứu Thế Giê-xu. Dù quy điển có khác biệt, thì sứ điệp cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, Đấng chịu chết và sống lại vì tội lỗi chúng ta, vẫn là nền tảng bất di bất dịch. "Vả, ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời" (Ê-phê-sô 2:8). Hãy để sự hiểu biết sâu rộng hơn về Lời Chúa qua các nền văn hóa củng cố đức tin của chúng ta, thúc đẩy chúng ta rao truyền Phúc Âm thuần khiết và sống một đời sống làm vinh hiển Danh Ngài.