Mô-sê có thật sự tồn tại không?

Trong thế giới học thuật và ngay cả trong một số vòng tròn tôn giáo, câu hỏi về tính lịch sử của Mô-sê thường được đặt ra. Liệu ông có phải chỉ là một nhân vật thần thoại, một biểu tượng văn hóa, hay là một nhân vật lịch sử có thật, được Đức Chúa Trời kêu gọi để thực hiện một sứ mạng vĩ đại? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phát câu hỏi này dưới nhiều góc độ: chứng cớ Kinh Thánh, những gợi ý từ lịch sử và khảo cổ, cũng như ý nghĩa thần học then chốt của Mô-sê trong toàn bộ câu chuyện cứu chuộc, hướng đến Đấng Christ.

Kinh Thánh cung cấp một tiểu sử chi tiết, phức tạp và mang tính cá nhân sâu sắc về Mô-sê, điều thường không thấy ở các nhân vật thần thoại thuần túy. Sách Xuất Ê-díp-tô Ký, Lê-vi Ký, Dân Số Ký và Phục Truyền Luật Lệ Ký đều xoay quanh chức vụ và lời của ông. Chúng ta thấy một con người với đầy đủ tính cách: khiêm nhường (Dân Số Ký 12:3), nhưng cũng nóng giận (Xuất Ê-díp-tô Ký 2:12; 32:19); đầy đức tin, nhưng cũng có lúc nghi ngờ (Xuất Ê-díp-tô Ký 3:11; 4:10-13). Sự phát triển nhân cách này mang tính chân thực.

Đặc biệt, Phục Truyền Luật Lệ Ký 34:5-8 ghi lại cái chết và đám tang của Mô-sê một cách cụ thể: "Ấy vậy, Môi-se, tôi tớ của Đức Giê-hô-va, qua đời tại đó, trong xứ Mô-áp... Đức Giê-hô-va bèn chôn người trong trũng tại xứ Mô-áp... chẳng có ai biết được mộ của người cho đến ngày nay." Chi tiết "cho đến ngày nay" chỉ ra rằng tác giả (có thể là Giô-suê hoặc một trước giả được linh cảm sau đó) đang viết cho một thế hệ biết về địa điểm này nhưng không biết chính xác ngôi mộ, một chi tiết lịch sử đáng chú ý.

Các trước giả khác trong Cựu Ước liên tục xác nhận Mô-sê như một nhân vật lịch sử. Các Thầy tế lễ, Tiên tri, và Vua đều viện dẫn luật pháp của ông. Chính Chúa Giê-xu Christ đã nhiều lần nhắc đến Mô-sê và xác nhận lịch sử tính của những biến cố liên quan đến ông. Trong Giăng 5:46-47, Chúa Giê-xu phán: "Vì nếu các ngươi tin Môi-se, cũng sẽ tin ta; vì ấy là về ta mà người đã chép. Nhưng nếu các ngươi chẳng tin những lời người chép, các ngươi tin lời ta làm sao?" Ở đây, Chúa Giê-xu gắn kết đức tin nơi Ngài với đức tin nơi lời chép của Mô-sê, xem Mô-sê là một tác giả lịch sử có thật.

Giới học thuật thế tục thường hoài nghi vì thiếu bằng chứng khảo cổ trực tiếp đề tên "Mô-sê". Tuy nhiên, cần hiểu rằng khảo cổ học về thời kỳ này (khoảng thế kỷ 13-15 TCN) phức tạp và các bằng chứng văn tự còn sót lại rất ít. Người Ai Cập cổ không có thói quen ghi lại những thất bại hay sự ra đi của một nhóm nô lệ. Tuy nhiên, có những manh mối gián tiếp đáng quan tâm:

1. Bối Cảnh Lịch Sử Phù Hợp: Câu chuyện phù hợp với bối cảnh Ai Cập thời Tân Vương Quốc. Việc sử dụng lao động nô lệ Do Thái để xây dựng các thành kho như Pi-Rameses (xem Xuất Ê-díp-tô Ký 1:11) phù hợp với các dự án xây dựng quy mô lớn dưới thời Ramesses II. Tên "Mô-sê" (trong tiếng Hê-bơ-rơ là Moshe - מֹשֶׁה) có gốc từ tiếng Ai Cập, có nghĩa là "con trai", thường thấy trong các tên như Thutmose (con trai của Thoth). Điều này phù hợp với lời giải thích trong Xuất Ê-díp-tô Ký 2:10: "... người đặt tên là Môi-se, vì nàng nói rằng: Ta đã vớt nó khỏi nước." Ở đây có sự chơi chữ giữa từ gốc Ai Cập và động từ Hê-bơ-rơ "mashah" (מָשָׁה) có nghĩa là "rút ra, vớt lên".

2. Truyền Thống và Phong Tục: Nhiều luật lệ và nghi lễ được mô tả trong Ngũ Kinh (đặc biệt là sách Lê-vi) mang những đặc trưng rất cổ xưa, phản ánh môi trường sa mạc và sự hình thành của một dân tộc, phù hợp hơn với việc được thiết lập vào thời kỳ đó thay vì được sáng tác muộn hơn.

Cuối cùng, bằng chứng lịch sử mạnh mẽ nhất chính là sự tồn tại của dân tộc Y-sơ-ra-ên. Sự hình thành đột ngột của một liên minh 12 bộ tộc với một niềm tin độc thần độc đáo, một hệ thống luật pháp phức tạp, và một câu chuyện nguồn gốc chung về việc được giải cứu khỏi ách nô lệ, đòi hỏi một nguyên nhân lịch sử có sức thuyết phục. Mô-sê chính là nhân vật trung tâm trong câu chuyện hình thành dân tộc đó.

Đối với các nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, ý nghĩa quan trọng nhất của Mô-sê không chỉ nằm ở tính lịch sử, mà ở vai trò độc nhất của ông trong lịch sử cứu chuộc. Mô-sê là nguyên mẫu (type) quan trọng nhất trong Cựu Ước chỉ về Chúa Giê-xu Christ. Sự tương đồng là rất rõ ràng:

• Người Giải Cứu: Mô-sê giải cứu dân Chúa khỏi ách nô lệ thể xác tại Ai Cập. Chúa Giê-xu giải cứu nhân loại khỏi ách nô lệ của tội lỗi và sự chết (Hê-bơ-rơ 2:14-15).
• Người Trung Bảo: Mô-sê là trung bảo của Giao Ước Cũ tại Si-na-i (Xuất Ê-díp-tô Ký 19-20; Ga-la-ti 3:19). Chúa Giê-xu là Đấng Trung Bảo của Giao Ước Mới tốt hơn (Hê-bơ-rơ 8:6; 9:15).
• Tiên Tri: Chính Đức Chúa Trời phán về Mô-sê: "Ta sẽ lấy một Đấng tiên tri như ngươi... và phán cùng người mọi điều ta truyền" (Phục Truyền 18:18). Tân Ước xác nhận Chúa Giê-xu là Đấng Tiên Tri đó (Công Vụ 3:22-23).
• Chức Vụ Cả Đôi: Mô-sê vừa là nhà giải phóng (như Chúa Giê-xu là Vua), vừa là thầy tế lễ (cầu thay cho dân, Xuất Ê-díp-tô Ký 32:31-32), và là tiên tri. Chúa Giê-xu hoàn thành trọn vẹn cả ba chức vụ: Vua, Thầy Tế Lễ và Tiên Tri.

Chúa Giê-xu trực tiếp so sánh chính Ngài với Mô-sê: "Vả, xưa Môi-se treo con rắn lên nơi đồng vắng thể nào, thì Con người cũng phải bị treo lên dường ấy, hầu cho hễ ai tin đến Ngài đều được sự sống đời đời." (Giăng 3:14-15). Sứ đồ Phao-lô cũng gọi Mô-sê là "người đầy tớ... làm chứng về những sự sẽ rao truyền sau" (Hê-bơ-rơ 3:5), tức là về Phúc Âm của Đấng Christ.

Việc tin nhận Mô-sê là một nhân vật lịch sử có thật, được Đức Chúa Trời sử dụng, mang lại nhiều bài học thực tiễn cho đức tin chúng ta ngày nay:

1. Đức Chúa Trời Là Đấng Hành Động Trong Lịch Sử: Niềm tin Cơ Đốc không dựa trên triết lý trừu tượng, mà trên những hành động cứu chuộc của Đức Chúa Trời trong dòng lịch sử. Nếu Mô-sê không có thật, thì cuộc giải cứu khỏi Ai Cập, việc ban Lời Giao Ước tại Si-na-i cũng không có thật, làm suy yếu nền tảng của toàn bộ mặc khải Kinh Thánh. Đức tin của chúng ta có nền tảng lịch sử vững chắc.

2. Đức Chúa Trời Kêu Gọi và Sử Dụng Những Con Người Bất Toàn: Mô-sê từ chối, viện cớ mình "chậm nói, chậm miệng" (Xuất Ê-díp-tô Ký 4:10). Ông đã giết người, nóng giận và thậm chí không được vào Đất Hứa. Thế nhưng, Đức Chúa Trời vẫn dùng ông cách quyền năng. Điều này khích lệ chúng ta rằng Chúa không tìm kiếm người tài giỏi hoàn hảo, mà tìm kiếm những tấm lòng sẵn sàng vâng phục và tin cậy Ngài. Thành quả thuộc về quyền năng và ân điển của Chúa, không phải khả năng của con người.

3. Tầm Quan Trọng Của Sự Vâng Lời và Lời Giao Ước: Cuộc đời Mô-sê nhấn mạnh sự thánh khiết của Đức Chúa Trời. Dù là người được Chúa dùng cách đặc biệt, sự bất tuân của ông tại Mê-ri-ba (Dân Số Ký 20:12) đã có hậu quả nghiêm trọng. Điều này dạy chúng ta về sự nghiêm túc của việc vâng theo Lời Chúa một cách chính xác, không phải theo ý riêng. Đồng thời, Mô-sê cũng là hình ảnh tuyệt vời về sự cầu thay (như khi ông cầu xin Chúa đừng diệt dân Y-sơ-ra-ên sau tội thờ bò vàng). Chúng ta được kêu gọi sống trong giao ước mới, vâng phục Chúa với tấm lòng yêu mến và trung tín cầu thay cho người khác.

4. Hướng Nhìn Về Đấng Christ: Nghiên cứu về Mô-sê không dừng lại ở ông. Như Chúa Giê-xu đã dạy, Mô-sê "chép về ta" (Giăng 5:46). Mọi sự giải cứu, luật pháp, và sự cầu thay của Mô-sê đều chỉ về một Đấng Giải Cứu, Luật Pháp và Đấng Trung Bảo cuối cùng và trọn vẹn hơn – là Chúa Giê-xu Christ. Điều này củng cố đức tin của chúng ta nơi Chúa Giê-xu và giúp chúng ta đọc Cựu Ước với con mắt hướng về Phúc Âm.

Vậy, Mô-sê có thật sự tồn tại không? Dựa trên sự chứng thực chi tiết và nhất quán của Kinh Thánh, sự xác nhận của Chúa Giê-xu Christ, những manh mối lịchch sử và khảo cổ phù hợp, và quan trọng nhất là vai trò không thể thay thế của ông như một hình bóng về Đấng Christ trong kế hoạch cứu chuộc, câu trả lời của đức tin Tin Lành là một tiếng "Vâng" quả quyết.

Tin vào Mô-sê không phải là mục đích cuối cùng, nhưng là một bước đệm cần thiết để dẫn chúng ta đến với Đấng mà ông làm chứng: Chúa Giê-xu Christ, Đấng giải cứu chúng ta khỏi tội lỗi và sự chết. Sự tồn tại và chức vụ của Mô-sê củng cố lời hứa của Đức Chúa Trời rằng Ngài nghe tiếng kêu của dân sự Ngài, Ngài hành động để giải cứu, và Ngài chuẩn bị con đường cho sự cứu rỗi sau cùng trong Con Một của Ngài. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta không chỉ tin Mô-sê đã sống, mà còn tin rằng qua chức vụ của ông, Đức Chúa Trời đang bày tỏ chính Ngài và sứ mạng cứu chuộc vĩ đại được hoàn tất trong Chúa Giê-xu.