Ba-la-am trong Kinh Thánh là ai?

Trong bức tranh đa dạng về các nhân vật Kinh Thánh, Ba-la-am (Balaam) nổi lên như một hình tượng đầy mâu thuẫn và là một trong những câu chuyện cảnh báo nghiêm trọng nhất. Ông không phải là một tiên tri của Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên, nhưng lại được Đức Giê-hô-va sử dụng để phán. Ông biết rõ chân lý, thậm chí nhìn thấy khải tượng, nhưng lòng ông lại hướng về tiền tài và danh vọng. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ đào sâu vào nhân vật Ba-la-am qua các phân đoạn Kinh Thánh, khám phá bản chất sự sa ngã của ông và rút ra những bài học thiết thực, thời sự cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Câu chuyện về Ba-la-am được chép chủ yếu trong Dân số Ký, các chương 22-25, và 31. Bối cảnh là khi dân Y-sơ-ra-ên, sau hành trình trong đồng vắng, đã đến đồng bằng Mô-áp, đối diện với Giê-ri-ô. Ba-lác (Balak), vua của Mô-áp, thấy dân đông đảo và hùng mạnh thì "lấy làm sợ hãi và ghê tởm" (Dân số Ký 22:3). Thay vì đối đầu quân sự, ông ta tìm đến một phương thức khác: lời nguyền rủa thuộc linh.

Ba-la-am được giới thiệu là "con trai Bê-ô" ở thành Phê-thô-rơ, bên kia sông Ơ-phơ-rát (Dân số Ký 22:5). Ông được biết đến như một thầy bói hay tiên tri có danh tiếng, người mà người ta tin rằng lời chúc phúc hay nguyền rủa của ông có hiệu lực thực sự. Tên ông trong tiếng Hê-bơ-rơ là בִּלְעָם (Bil`am), có thể có nghĩa là "nuốt chửng dân chúng" hoặc "chúa của dân tộc", phản ánh quyền lực tà thuật mà ông được cho là sở hữu. Điều quan trọng cần nhận ra ngay từ đầu: Ba-la-am không phải là một tiên tri trong mối giao ước của Đức Giê-hô-va với Áp-ra-ham. Ông là một người ngoại bang, nhưng Kinh Thánh ghi nhận rằng ông có mối quan hệ nhất định với Đức Chúa Trời chân thật, Đấng đã phán với ông (Dân số Ký 22:9).

Câu chuyện của Ba-la-am là một bi kịch về sự bất tuân dần dần, nơi mà lòng tham vật chất đã thắng thế sự hiểu biết thuộc linh.

1. Lời Mời Gọi Đầu Tiên và Câu Trả Lời Đúng Đắn (Dân số Ký 22:1-14)
Ba-lác sai sứ giả mang "tiền công về sự bói khoa" đến mời Ba-la-am. Đáng chú ý, Ba-la-am đã cầu hỏi ý Đức Giê-hô-va. Đức Chúa Trời phán rõ ràng: "Ngươi chớ đi với chúng nó; chớ rủa sả dân đó, vì dân đó được ban phước" (câu 12). Ba-la-am vâng lời và từ chối lời mời. Ở điểm này, ông đã hành động đúng.

2. Sự Cám Dỗ Tăng Lên và Thái Độ Mập Mờ (Dân số Ký 22:15-21)
Ba-lác kiên trì, sai thêm nhiều sứ giả hơn, tôn trọng hơn, và hứa trọng thưởng. Đây là khúc quanh then chốt. Ba-la-am một lần nữa trả lời: "Dầu Ba-lác cho ta đầy nhà bạc và vàng, ta cũng chẳng được vượt qua mạng của Giê-hô-va Đức Chúa Trời ta, đặng làm việc nhỏ hay lớn trái ý Ngài" (câu 18). Lời nói này nghe có vẻ ngoan đạo, nhưng hành động tiếp theo lại tố cáo lòng ông. Thay vì dứt khoát từ chối như lần trước, ông nói: "Hãy ở đây đêm nay, để ta xem Đức Giê-hô-va sẽ phán điều gì với ta nữa" (câu 19). Tiếng Hê-bơ-rơ ở đây cho thấy một sự nài xin, một hy vọng rằng Đức Chúa Trời có thể đổi ý. Đức Chúa Trời, biết lòng tham của Ba-la-am, đã cho phép ông đi, nhưng với điều kiện nghiêm khắc: "Hãy đứng dậy, đi với chúng nó; nhưng chỉ nói điều ta sẽ phán cùng ngươi mà thôi" (câu 20). Ba-la-am vội vã đi ngay, lộ rõ lòng háo hức của mình, và điều này khiến cơn thạnh nộ của Đức Chúa Trời nổi lên (câu 22).

3. Con Lừa Cái Biết Nói và Sự Mù Quáng Thuộc Linh (Dân số Ký 22:22-35)
Trên đường đi, thiên sứ của Đức Giê-hô-va cầm gươm chận đường. Con lừa cái của Ba-la-am thấy thiên sứ (dù Ba-la-am không thấy), và ba lần né tránh, bị Ba-la-am đánh đập tàn nhẫn. Kỳ diệu thay, Đức Chúa Trời mở miệng con lừa, và nó chất vấn chủ: "Tôi có làm chi cho ngươi, mà ngươi đã đánh tôi ba lần?" (câu 28). Sau đó, Đức Giê-hô-va mở mắt Ba-la-am, và ông thấy thiên sứ. Thiên sứ quở trách: "Nếu con lừa cái chẳng quay tránh khỏi ta, ắt bây giờ ta đã giết ngươi và để nó sống" (câu 33). Sự tương phản ở đây thật đáng kinh ngạc: một con vật vô tri vô giác lại nhạy bén thuộc linh hơn một tiên tri danh tiếng. Ba-la-am chỉ thấy cơ hội và phần thưởng trước mắt, trong khi con lừa thấy được sự nguy hiểm thuộc linh đang chặn đường. Bài học rõ ràng: lòng tham và sự cứng lòng có thể khiến một người trở nên mù quáng thuộc linh, dù họ có danh hiệu hay kiến thức cao siêu thế nào đi nữa.

4. Những Lời Tiên Tri Chúc Phúc Thay Vì Nguyền Rủa (Dân số Ký 22:36 - 24:25)
Ba-la-am buộc phải chỉ nói điều Đức Chúa Trời đặt trong miệng ông. Thay vì nguyền rủa, từ trên các nơi cao, ông liên tiếp phán ra bốn bài tiên tri đầy vinh quang, chúc phước cho Y-sơ-ra-ên. Ông tuyên bố: "Nầy, là dân ở riêng ra, và không được kể chung với các dân tộc" (23:9). Ông nhìn thấy khải tượng về Vua đến: "Ta thấy Người, nhưng chẳng phải bây giờ; ta xem Người, nhưng chẳng phải ở gần. Một ngôi sao hiện ra từ Gia-cốp, một cây phủ việt trổi lên từ Y-sơ-ra-ên..." (24:17). Đây là lời tiên tri trực tiếp về Đấng Mê-si. Thật trớ trêu, Ba-la-am, người muốn nguyền rủa dân Chúa, lại trở thành công cụ loan báo một trong những lời hứa Mê-si vĩ đại nhất. Ông có kiến thức về lẽ thật, thậm chí có khải tượng, nhưng điều đó không cứu được ông.

Sau khi không thể nguyền rủa Y-sơ-ra-ên, Ba-la-am đã dạy cho Ba-lác một kế hoạch tinh vi và tai hại hơn, được tiết lộ trong Dân số Ký 31:16 và Khải Huyền 2:14. Đó là dụ dỗ dân Y-sơ-ra-ên phạm tội cùng Đức Chúa Trời, để chính Đức Chúa Trời phải hình phạt họ. Ba-la-am biết rằng Đức Chúa Trời sẽ không chúc phước cho một dân tộc bất khiết. Ông khuyên người Mô-áp và Ma-đi-an sai phụ nữ của họ đến quyến dụ đàn ông Y-sơ-ra-ên vào sự thờ hình tượng và tà dâm (Dân số Ký 25:1-3). Kế hoạch thành công thảm khốc, khiến 24,000 người chết vì dịch hạch. Cuối cùng, Ba-la-am cũng bị giết khi Y-sơ-ra-ên trả thù người Ma-đi-an (Dân số Ký 31:8).

Di sản của Ba-la-am trong Tân Ước vô cùng tiêu cực. Ông trở thành hình mẫu cho những giáo sư giả và Cơ Đốc nhân sa ngã: - 2 Phi-e-rơ 2:15 cảnh báo về những kẻ "bỏ đường thẳng mà đi sai lạc, theo đường của Ba-la-am, con trai Bô-sô, là kẻ tham tiền công của tội ác." - Giu-đe 1:11 kết tội những kẻ vô đạo: "vì tiền công mà theo đường của Ba-la-am." - Khải Huyền 2:14 quở trách Hội Thánh Bẹt-găm vì còn có kẻ giữ đạo "Ba-la-am, là kẻ dạy Ba-lác đặt hòn đá vấp phạm trước mặt con cái Y-sơ-ra-ên, đặng dụ họ ăn của cúng thần tượng và phạm tội tà dâm."

Cụm từ "sai lầm của Ba-la-am" (the error of Balaam) trong nguyên ngữ Hy Lạp (πλάνῃ τοῦ Βαλαάμ) nói đến sự lầm lạc có chủ ý, một sự tính toán sai trái. Đó không phải là một lỗi ngẫu nhiên, mà là một sự lựa chọn có chủ đích để đánh đổi chân lý lấy lợi ích vật chất.

Câu chuyện Ba-la-am là một hồi chuông cảnh tỉnh mạnh mẽ cho mỗi chúng ta.

1. Cảnh Giác Với Lòng Tham Của Cải (Phi-líp 3:18-19)
Ba-la-am biết ý Chúa, nhưng vì "tiền công" mà đi chệch hướng. Trong Hội Thánh ngày nay, chúng ta phải cảnh giác với tinh thần thương mại hóa đức tin, việc dùng ân tứ hay chức vụ để trục lợi cá nhân. Lời Chúa dạy rõ: "Sự tham tiền bạc là cội rễ mọi điều ác" (1 Ti-mô-thê 6:10). Chúng ta phục vụ vì tình yêu với Đấng Christ, không phải vì phần thưởng trần thế.

2. Phân Biệt Giữa Kiến Thức và Sự Vâng Phục (Gia-cơ 2:19)
Ba-la-am có kiến thức thần học siêu việt (ông biết Đức Giê-hô-va, biết về sự thánh khiết và Đấng Mê-si), nhưng ông không vâng phục. Ma quỷ cũng biết Kinh Thánh và run sợ (Gia-cơ 2:19). Đức tin chân thật không dừng ở việc hiểu biết giáo lý, mà phải dẫn đến sự đầu phục đời sống cho Chúa. "Hãy làm theo lời, chớ lấy nghe làm đủ mà lừa dối mình" (Gia-cơ 1:22).

3. Tránh Xa Sự Dung Hòa Với Thế Gian (Gia-cơ 4:4)
Mưu kế cuối cùng của Ba-la-am là làm cho dân Chúa ô uế qua sự pha trộn với thế gian (thờ hình tượng và tà dâm). Ngày nay, "sai lầm của Ba-la-am" thể hiện qua việc dung hòa chân lý Tin Lành với các triết lý thế gian, thỏa hiệp đạo đức để được thế gian chấp nhận, hoặc đánh mất sự thánh khiết trong lối sống. Chúa gọi chúng ta ra khỏi và biệt riêng (2 Cô-rinh-tô 6:17).

4. Kiểm Tra Động Cơ và Lòng Mình (Giê-rê-mi 17:9)
Ba-la-am luôn tìm cách vặn vẹo ý Chúa để phù hợp với dục vọng của mình. Chúng ta cần thành thật trước Chúa: Tôi phục vụ vì điều gì? Vì sự vinh hiển của Chúa hay vinh quang cá nhân? Lời cầu nguyện của Đa-vít phải là của chúng ta: "Hỡi Đức Chúa Trời, hãy dò xét tôi, và biết lòng tôi; hãy thử thách tôi, và biết tư tưởng tôi. Xin hãy xem thử tôi có lối ác nào chăng; Xin dắt tôi vào con đường đời đời" (Thi-thiên 139:23-24).

Ba-la-am là một bức chân dung đáng buồn về một người có đặc ân thuộc linh to lớn (được Đức Chúa Trời phán trực tiếp, nhìn thấy khải tượng Mê-si) nhưng cuối cùng lại bị kết án là "kẻ tham tiền công của tội ác". Câu chuyện của ông không chỉ là lịch sử, mà là một lời cảnh báo mang tính tiên tri cho mọi thế hệ. Nó nhắc nhở chúng ta rằng gần Chúa, biết Lời Ngài, hay thậm chí được dùng trong chức vụ, đều không đảm bảo cho sự cứu rỗi hay sự trung tín cuối cùng. Điều quan trọng là một tấm lòng hoàn toàn đầu phục, yêu mến Chúa Giê-xu Christ hơn mọi của cải, danh vọng thế gian.

Ước mong mỗi chúng ta, khi đọc về Ba-la-am, sẽ tự xét lòng mình, chạy đến với thập tự giá của Chúa Giê-xu để được thanh tẩy khỏi mọi sự tham lam và tính toán, và bước đi trong sự vâng phục đơn sơ, khao khát duy nhất là làm đẹp lòng Cha trên trời. Hãy ghi nhớ lời khuyên của sứ đồ Phao-lô: "Anh em hãy giữ lấy mình, và luôn cả bầy mà Đức Thánh Linh đã lập anh em làm kẻ coi sóc, để chăn Hội thánh của Đức Chúa Trời, mà Ngài đã mua bằng chính huyết mình" (Công vụ 20:28).