Tirzah Trong Kinh Thánh
Trong hành trình khám phá Kinh Thánh, chúng ta thường gặp những cái tên, địa danh chứa đựng nhiều ý nghĩa thần học và lịch sử sâu sắc. Tirzah là một trong những địa danh như vậy. Tuy không được nhắc đến thường xuyên như Giê-ru-sa-lem, Bết-lê-hem hay Ca-na-an, nhưng Tirzah đóng một vai trò then chốt trong lịch sử của Vương quốc Y-sơ-ra-ên bị phân chia, và tên gọi của nó mang những hình bóng thuộc linh đáng suy ngẫm. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá Tirzah từ nhiều góc độ: ngữ nguyên học, bối cảnh lịch sử, biểu tượng thuộc linh và bài học ứng dụng cho Cơ Đốc nhân ngày nay.
Danh xưng "Tirzah" (tiếng Hê-bơ-rơ: תִּרְצָה - Tirtsah) bắt nguồn từ động từ gốc רָצָה (ratsah), mang nghĩa "làm hài lòng", "ưa thích", "chấp nhận", hoặc "đẹp lòng". Do đó, Tirzah thường được hiểu là "sự dễ chịu", "sự sủng ái", "vẻ đẹp" hay "sự ưa thích". Ngay từ ý nghĩa tên gọi, chúng ta đã thấy một sự hứa hẹn về vẻ đẹp và sự hài lòng.
Tirzah lần đầu tiên xuất hiện trong Kinh Thánh không phải với tư cách một thành phố, mà là tên của một người phụ nữ. Trong Dân-số Ký 26:33, chúng ta đọc được: "Xê-lô-phát, con trai Hê-phê, không có con trai, nhưng chỉ có con gái, tên là Mách-la, Nô-a, Hốt-la, Minh-ca, và Tiệt-sa." (Bản 1925 dùng "Tiệt-sa", các bản dịch khác như BD2011 dùng "Tirxa"). Đây là một trong năm người con gái của Xê-lô-phát thuộc chi phái Ma-na-se. Câu chuyện của họ rất quan trọng, vì họ đã đứng trước Môi-se và các trưởng lão để đòi quyền thừa kế khi cha họ qua đời không có con trai (Dân-số Ký 27:1-11). Sự kiện này dẫn đến một luật lệ mới từ Đức Giê-hô-va, bảo vệ quyền thừa kế của phụ nữ. Ở đây, cái tên Tirzah/Tiệt-sa gắn liền với sự công bình, lòng can đảm đòi hỏi điều đúng đắn, và ân điển của Đức Chúa Trời trong việc thiết lập luật pháp để bảo vệ người yếu thế.
Khía cạnh nổi bật và được nhắc đến nhiều nhất của Tirzah là vai trò thành phố hoàng gia, thậm chí là kinh đô đầu tiên của Vương quốc Y-sơ-ra-ên (phía Bắc) sau khi vương quốc thống nhất của Sa-lô-môn bị chia cắt.
Sau khi vua Sa-lô-môn băng hà, vương quốc bị chia đôi dưới thời vua Rô-bô-am, con trai người. Mười chi phái phía Bắc tách ra, tôn Giê-rô-bô-am làm vua, lập nên Vương Quốc Y-sơ-ra-ên (hay Vương Quốc Phía Bắc). Kinh đô đầu tiên của vương quốc này chính là Tirzah.
I Các Vua 14:17 chép: "Vợ của Giê-rô-bô-am chỗi dậy, đi đến Tiệt-sa (Tirzah). Vừa khi nàng bước chân vào ngưỡng cửa, thì đứa trẻ tắt thở." Câu chuyện này xảy ra trong bối cảnh tiên tri A-hi-gia báo về sự phán xét trên nhà Giê-rô-bô-am vì tội thờ lạy bò con vàng. Tirzah được nhắc đến như nơi ở của hoàng gia.
Đến đời vua Ba-ê-sa, Tirzah vẫn giữ vai trò kinh đô. I Các Vua 15:21, 33 ghi nhận Ba-ê-sa "ở tại Tiệt-sa" và "lên ngôi tại Tiệt-sa". Thú vị hơn, chính tại Tirzah, một sự kiện đẫm máu đã xảy ra. Tiên tri Giê-hu (con trai của Ha-na-ni) đã nói tiên tri chống lại Ba-ê-sa rằng nhà vua sẽ bị tiêu diệt giống như nhà Giê-rô-bô-am (I Các Vua 16:1-7). Lời tiên tri này ứng nghiệm khi Xim-ri, một viên chỉ huy phân nửa xe chiến mã, phản loạn. I Các Vua 16:9-10 mô tả: "Xim-ri vào, đánh giết người [Ê-la, con Ba-ê-sa] tại Tiệt-sa... rồi cướp ngôi." Tuy nhiên, triều đại của Xim-ri chỉ kéo dài bảy ngày khi dân chúng tôn tướng Ôm-ri lên làm vua. Ôm-ri bao vây Tirzah, và Xim-ri thấy thành bị hạ, đã "đi vào nơi cao nhất của cung vua, phóng hỏa đốt cung trên mình, và chết" (I Các Vua 16:18).
Như vậy, Tirzah chứng kiến những cuộc chính biến, ám sát và sự bất ổn triền miên của các triều vua phía Bắc. Nó trở thành biểu tượng cho sự bất an, tội lỗi và sự phán xét của Đức Chúa Trời đối với một vương quốc đã lìa bỏ giao ước.
Sau khi đánh bại Xim-ri, vua Ôm-ri đã có một quyết định định hình lịch sử: dời đô. I Các Vua 16:23-24 chép: "Năm thứ ba mươi mốt đời A-sa, vua Giu-đa, thì Ôm-ri lên ngôi làm vua Y-sơ-ra-ên... Ngài mua hòn núi Sa-ma-ri... xây thành trên núi, và đặt tên thành ấy là Sa-ma-ri."
Việc dời đô từ Tirzah sang Sa-ma-ri mang nhiều ý nghĩa:
1. Thoát khỏi Quá khứ Đầy Máu: Tirzah đã gắn liền với những âm mưu và sự chết chóc (Ê-la, Xim-ri). Sa-ma-ri đại diện cho một khởi đầu mới.
2. Địa thế Phòng thủ Tốt hơn: Sa-ma-ri nằm trên một ngọn đồi cao, dễ phòng thủ hơn Tirzah.
3. Khẳng định Quyền lực: Xây dựng một kinh đô mới hoàn toàn là cách để vua Ôm-ri khẳng định quyền lực và lập nên một triều đại mới (nhà Ôm-ri, về sau có A-háp nổi tiếng).
Tuy nhiên, dù đổi đô, Vương Quốc Phía Bắc vẫn không thoát khỏi vòng xoáy thờ hình tượng và bất trung. Sa-ma-ri cũng nhanh chóng trở thành trung tâm của sự thờ lạy sai lầm. Sự tương phản giữa Tirzah/Sa-ma-ri (kinh đô phía Bắc) và Giê-ru-sa-lem (kinh đô phía Nam - Giu-đa) là rõ rệt: Một bên là trung tâm của sự chia rẽ, bất ổn và thờ lạy sai; một bên (ít nhất trên lý thuyết) là nơi có đền thờ Đức Giê-hô-va và dòng dõi Đa-vít - biểu tượng của giao ước và sự thờ phượng chân thật.
Ngoài bối cảnh lịch sử đầy biến động, Tirzah còn xuất hiện trong một ngữ cảnh hoàn toàn khác: sách Nhã Ca - bài ca về tình yêu lứa đôi, hình bóng về tình yêu giữa Đấng Christ và Hội Thánh.
Nhã Ca 6:4 viết: "Hỡi người yêu dấu của ta, nàng đẹp như Tiệt-sa (Tirzah), xinh như Giê-ru-sa-lem, oai nghiêm như đạo binh giương cờ xí." (Bản 1925).
Tại đây, vẻ đẹp của Tirzah được đặt ngang hàng với vẻ đẹp của Giê-ru-sa-lem! Điều này thật đáng chú ý. Sau tất cả những tội lỗi và biến cố đẫm máu gắn liền với thành phố này trong sách Các Vua, tại sao trong Nhã Ca, nó lại trở thành biểu tượng của vẻ đẹp?
Câu trả lời nằm ở ý nghĩa nguyên thủy của tên gọi và cách Đức Chúa Trời nhìn về dân sự Ngài qua ân điển Ngài.
- Ý nghĩa tên gọi ("sự dễ chịu", "vẻ đẹp") được phục hồi: Dưới ánh sáng của tình yêu, cái tên được nhìn nhận vì ý nghĩa đẹp đẽ ban đầu của nó, không phải vì lịch sử tội lỗi gắn liền sau đó.
- Sự tương phản giữa lịch sử và tiềm năng: Dù lịch sử của Tirzah đầy rẫy thất bại, nó vẫn có thể được nhắc đến như một chuẩn mực của vẻ đẹp. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng, dù lịch sử cá nhân hay cộng đồng có đầy vết nhơ, nhưng trong mắt Đấng Christ, Hội Thánh - cô dâu của Ngài - vẫn có một vẻ đẹp tiềm tàng và tuyệt vời được Ngài ban cho.
- Sự hòa giải giữa Tirzah và Giê-ru-sa-lem: Trong câu thơ, Tirzah (đại diện cho Vương Quốc Phía Bắc, 10 chi phái) và Giê-ru-sa-lem (đại diện cho Giu-đa) được đặt cạnh nhau trong sự ngợi khen. Đây có thể là hình bóng về sự hiệp một trong Đấng Christ, phá đổ bức tường ngăn cách (Ê-phê-sô 2:14).
Vậy, Tirzah trở thành một hình ảnh về sự cứu chuộc và biến đổi. Một nơi từng là trung tâm của sự nổi loạn và phán xét, cuối cùng lại được nhớ đến vì vẻ đẹp thuần khiết của chính cái tên nó. Điều này làm chúng ta nhớ đến lời hứa của Đức Chúa Trời: "Ta sẽ ban cho các người một tấm lòng mới, và đặt thần linh mới trong các người... Ta sẽ làm cho các người noi theo luật lệ ta" (Ê-xê-chi-ên 36:26-27).
Từ nghiên cứu về Tirzah, chúng ta có thể rút ra những bài học thuộc linh quý báu cho hành trình theo Chúa:
1. Chúa Nhìn Thấy Tiềm Năng và Vẻ Đẹp Nguyên Thủy Của Chúng Ta: Như cái tên Tirzah mang nghĩa "vẻ đẹp", dù chúng ta đã phạm tội và có một quá khứ đầy vết nhơ, Đức Chúa Trời vẫn nhìn thấy con người được tạo dựng theo hình ảnh Ngài và tiềm năng được cứu chuộc trong Đấng Christ. Ngài yêu chúng ta không phải vì chúng ta hoàn hảo, mà vì Ngài là Đấng yêu thương và có quyền năng biến đổi (Rô-ma 5:8).
2. Cảnh Giác Với "Kinh Đô" Thay Thế: Vương Quốc Phía Bắc đã chọn Tirzah, rồi Sa-ma-ri, làm trung tâm thay thế cho Giê-ru-sa-lem - nơi có đền thờ Đức Chúa Trời. Trong đời sống chúng ta, có những khi chúng ta dựng lên những "kinh đô" thay thế: công việc, danh vọng, tiền bạc, một mối quan hệ, hay ngay cả một hình thức tôn giáo rỗng tuếch... thay vì để Chúa và mối tương giao với Ngài làm trung tâm đời sống. Hãy kiểm tra xem "kinh đô" thật sự của đời mình là gì.
3. Lịch Sử Không Định Nghĩa Tương Lai Trong Ân Điển Chúa: Tirzah có lịch sử đầy chính biến và bạo lực, nhưng trong Nhã Ca, nó vẫn được nhắc đến với vẻ đẹp. Ân điển Chúa lớn hơn tội lỗi và thất bại của chúng ta (Rô-ma 5:20). Dù quá khứ của bạn thế nào, trong Đấng Christ, bạn có một tương lai mới, một danh tính mới (II Cô-rinh-tô 5:17).
4. Can Đảm Đòi Hỏi Di Sản Thuộc Linh: Như Tirzah (con gái Xê-lô-phát) can đảm đứng lên đòi quyền thừa kế, chúng ta cũng được kêu gọi đến gần cách dạn dĩ với ngôi ân điển để nhận lấy di sản thuộc linh của mình: sự cứu rỗi, sự tha thứ, Thánh Linh Ngài, và mọi phước hạnh trong Christ (Hê-bơ-rơ 4:16; Ê-phê-sô 1:3).
5. Tìm Kiếm Sự Hiệp Nhất Trong Christ, Không Phải Trong Sự Chia Rẽ: Lịch sử Tirzah gắn với sự chia rẽ vương quốc. Là Hội Thánh, chúng ta được kêu gọi gìn giữ sự hiệp một của Thánh Linh (Ê-phê-sô 4:3), vượt trên mọi khác biệt về văn hóa, sắc tộc, hay quá khứ (như Tirzah và Giê-ru-sa-lem được kết hợp trong lời ngợi khen).
Tirzah, từ một cái tên có nghĩa "vẻ đẹp" và "sự sủng ái", đã trở thành chứng nhân lịch sử cho sự bất ổn, tội lỗi và phán xét của Vương Quốc Y-sơ-ra-ên phía Bắc. Nhưng trong sự khôn ngoan nhiệm mầu của Đức Chúa Trời, cùng một cái tên ấy lại được dùng trong Nhã Ca để nói lên vẻ đẹp tuyệt vời của cô dâu - hình bóng về Hội Thánh của Đấng Christ. Điều này dạy chúng ta về quyền năng cứu chuộc và biến đổi của Đức Chúa Trời. Ngài có thể lấy những mảnh đời, những cộng đồng, những lịch sử đầy thương tích và biến chúng thành những kiệt tác của ân điển, làm sáng danh Ngài.
Ước mong mỗi chúng ta, dù có một "lịch sử Tirzah" riêng với những sai lầm và vết nhơ, sẽ đặt mình vào dòng chảy của ân điển Chúa trong Đức Chúa Jêsus Christ. Hãy để Ngài phục hồi ý nghĩa nguyên thủy của đời sống chúng ta - được tạo dựng để phản chiếu vẻ đẹp và sự vinh hiển của Ngài. Hãy để Giê-ru-sa-lem mới - tức là chính Đấng Christ và vương quốc của Ngài - làm trung tâm và kinh đô đời đời cho linh hồn chúng ta.
"Đấng ngồi trên ngôi phán rằng: Nầy, ta làm mới lại hết thảy muôn vật. Ngài lại rằng: Hãy chép, vì những lời nầy đều trung tín và chân thật." (Khải Huyền 21:5)