Ê-li-a là ai trong Kinh Thánh?
Trong Kinh Thánh Cựu Ước, có một nhân vật nổi bật với quyền năng siêu nhiên, lòng nhiệt thành mãnh liệt cho Đức Chúa Trời, và một sứ mạng đầy thách thức – đó là tiên tri Ê-li-a. Ông xuất hiện trong bối cảnh đen tối nhất của lịch sử Y-sơ-ra-ên, khi dân Chúa quay lưng với giao ước và thờ lạy Ba-anh. Cuộc đời Ê-li-a là một minh chứng hùng hồn về đức tin, sự vâng lời và quyền năng của Đức Chúa Trời hằng sống. Bài viết này sẽ khám phá sâu sắc về tiên tri Ê-li-a qua những phân đoạn Kinh Thánh, ý nghĩa thần học và những bài học thực tiễn cho Cơ Đốc nhân ngày nay.
Bối cảnh lịch sử
Ê-li-a sống vào thời vua A-háp cai trị vương quốc Y-sơ-ra-ên (phía Bắc) khoảng thế kỷ thứ 9 TCN. A-háp lấy Giê-sa-bên, công chúa Si-đôn, và đưa vào Y-sơ-ra-ên việc thờ thần Ba-anh, một thần nông nghiệp của người Ca-na-an. Vua cho dựng bàn thờ và đền thờ Ba-anh, giết hại các tiên tri của Đức Giê-hô-va, và khiến cả nước sa vào tội thờ hình tượng (1 Các Vua 16:29-33). Trong bối cảnh đó, Ê-li-a đột ngột xuất hiện như một sứ giả của Đức Chúa Trời, tuyên bố sự đoán phạt qua cơn hạn hán.
Các sự kiện chính trong đời Ê-li-a
1. Tuyên bố hạn hán (1 Các Vua 17:1)
Ê-li-a, người Tịt-bi, đứng trước mặt A-háp và tuyên bố: “Ta đứng trước mặt Giê-hô-va Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên hằng sống, trước mặt Ngài ta đứng, trong mấy năm tới đây, nếu không bởi lời ta, thì chẳng có sương, cũng chẳng có mưa.” Lời tuyên bố này phù hợp với lời rủa sả trong giao ước (Phục truyền 11:16-17), khi dân Chúa thờ thần khác. Qua đó, Ê-li-a khẳng định quyền tể trị của Đức Giê-hô-va đối với thiên nhiên.
2. Được quạ nuôi dưỡng (1 Các Vua 17:2-6)
Đức Chúa Trời truyền cho Ê-li-a ẩn náu bên khe Kê-rít, phía đông sông Giô-đanh, và dùng quạ đem bánh và thịt cho ông mỗi ngày. Điều này dạy chúng ta về sự chu cấp đúng lúc của Chúa khi chúng ta vâng theo Ngài.
3. Góa phụ Xa-rép-ta (1 Các Vua 17:7-24)
Khi khe cạn nước, Chúa sai Ê-li-a đến Xa-rép-ta, thuộc Si-đôn, nơi một bà góa sẽ cung cấp cho ông. Bà chỉ còn một ít bột và dầu, nhưng Ê-li-a hứa rằng bột sẽ không vơi, dầu không cạn cho đến ngày mưa. Lời hứa thành hiện thực. Sau đó con trai bà chết, Ê-li-a cầu nguyện và Đức Chúa Trời khiến đứa trẻ sống lại. Đây là phép lạ đầu tiên về sự sống lại trong Kinh Thánh, bày tỏ quyền năng của Đức Chúa Trời trên sự chết.
4. Cuộc đọ sức trên núi Cạt-mên (1 Các Vua 18)
Đây là đỉnh điểm trong sứ vụ của Ê-li-a. Sau ba năm rưỡi hạn hán, Ông thách thức 450 tiên tri Ba-anh và 400 tiên tri A-sê-ra tại núi Cạt-mên để minh chứng ai là Đức Chúa Trời thật. Mỗi bên dựng một bàn thờ và cầu xin lửa từ trời thiêu đốt của lễ. Các tiên tri Ba-anh nhảy múa, rạch mình nhưng không có đáp ứng. Ê-li-a sửa lại bàn thờ Đức Giê-hô-va bị phá hủy, đặt của lễ, đổ nước khắp xung quanh, rồi cầu nguyện. Lửa của Đức Giê-hô-va giáng xuống thiêu hủy của lễ, củi, đá, bụi và cả nước trong mương. Dân chúng thừa nhận “Giê-hô-va là Đức Chúa Trời!” (câu 39). Sau đó, Ê-li-a truyền giết các tiên tri Ba-anh, và cầu nguyện xin mưa. Một đám mây nhỏ xuất hiện, báo hiệu cơn mưa lớn kết thúc hạn hán.
5. Trốn chạy Giê-sa-bên và gặp Chúa tại Hô-rếp (1 Các Vua 19)
Khi Giê-sa-bên nghe tin các tiên tri Ba-anh bị giết, bà thề giết Ê-li-a. Ê-li-a sợ hãi bỏ chạy vào hoang mạc, cầu xin được chết. Tuy nhiên, thiên sứ của Đức Chúa Trời nuôi ông và ông đi 40 ngày đêm đến núi Hô-rếp (Si-nai). Tại đây, Chúa hiện ra không trong gió bão, động đất, lửa, mà trong tiếng gió nhỏ hiu hiu. Qua đó, Chúa phục hồi Ê-li-a, xác nhận sứ mạng, và chỉ định Ê-li-sê làm người kế vị. Đoạn này dạy chúng ta về sự mệt mỏi, sợ hãi, và sự phục hồi dịu dàng của Đức Chúa Trời.
6. Xức dầu Ê-li-sê (1 Các Vua 19:19-21)
Ê-li-a gặp Ê-li-sê đang cày ruộng, ném áo choàng lên người Ê-li-sê, biểu trưng cho việc gọi ông làm môn đồ. Ê-li-sê từ biệt gia đình và đi theo Ê-li-a, phục vụ ông.
7. Sự việc vườn nho Na-bốt (1 Các Vua 21)
Vua A-háp thèm muốn vườn nho của Na-bốt, nhưng Na-bốt không chịu bán vì đó là sản nghiệp tổ phụ. Giê-sa-bên bày mưu vu cáo Na-bốt nói phạm Đức Chúa Trời và vua, khiến dân ném đá Na-bốt chết. Ê-li-a được Chúa sai đến tuyên bố sự đoán phạt trên nhà A-háp: chó sẽ liếm máu A-háp tại nơi chó đã liếm máu Na-bốt, và Giê-sa-bên sẽ bị chó ăn thịt. Điều này ứng nghiệm sau này (1 Các Vua 22:38; 2 Các Vua 9:30-37).
8. Lửa từ trời thiêu diệt đội quân vua A-cha-xia (2 Các Vua 1)
Sau khi A-háp chết, con là A-cha-xia lên ngôi. Ông bị thương và sai sứ giả cầu hỏi thần Ba-anh-xê-búp ở Éc-rôn. Ê-li-a ngăn các sứ giả và tuyên bố vua sẽ chết vì đã cầu vấn thần khác. Vua sai ba đội quân 50 người đến bắt Ê-li-a. Hai đội đầu bị lửa từ trời thiêu rụi. Đội thứ ba khiêm nhường cầu xin, và thiên sứ bảo Ê-li-a đi gặp vua. A-cha-xia chết như lời tiên tri.
9. Được đưa lên trời trong cơn gió lốc (2 Các Vua 2)
Khi thời điểm Ê-li-a được cất lên trời gần đến, Ê-li-sê kiên quyết đi theo ông. Ê-li-a dùng áo choàng đập nước sông Giô-đanh, nước rẽ ra cho hai người đi qua. Ông hỏi Ê-li-sê muốn gì, Ê-li-sê xin được gấp đôi thần linh của thầy. Ê-li-a nói nếu Ê-li-sê thấy ông được cất lên, thì sẽ được như vậy. Bỗng một cỗ xe lửa và ngựa lửa phân rẽ hai người, rồi Ê-li-a được đưa lên trời trong cơn gió lốc. Ê-li-sê nhặt lấy áo choàng của Ê-li-a và cũng đập nước Giô-đanh, nước rẽ ra, chứng tỏ thần của Ê-li-a đã ở trên ông gấp đôi. Ê-li-a là một trong hai người trong Kinh Thánh (cùng với Hê-nóc) không trải qua sự chết, được Đức Chúa Trời tiếp rước trực tiếp về thiên đàng.
Ê-li-a trong Tân Ước
Tiên tri Ê-li-a được nhắc đến nhiều lần trong Tân Ước, khẳng định vai trò quan trọng của ông trong kế hoạch cứu rỗi.
- Hiện ra với Môi-se trong sự hóa hình: Trên núi, khi Chúa Giê-xu biến hình, Môi-se và Ê-li-a hiện ra đàm đạo với Ngài về sự chết Ngài sẽ hoàn thành tại Giê-ru-sa-lem (Ma-thi-ơ 17:1-13; Mác 9:2-13; Lu-ca 9:28-36). Sự hiện diện của Ê-li-a tượng trưng cho các tiên tri, trong khi Môi-se tượng trưng cho luật pháp, cả hai làm chứng về Đấng Christ.
- Lời tiên tri về Ê-li-a trước ngày Chúa đến: Ma-la-chi 4:5-6 tiên báo: “Nầy, ta sẽ sai tiên tri Ê-li đến cùng các ngươi trước ngày lớn và đáng sợ của Đức Giê-hô-va.” Chúa Giê-xu giải thích rằng Ê-li-a đã đến rồi, chính là Giăng Báp-tít, người đến trong tinh thần và quyền năng của Ê-li-a để dọn đường cho Chúa (Ma-thi-ơ 11:14; 17:10-13).
- Giăng Báp-tít: Ông mặc áo lông lạc đà, sống đơn giản và kêu gọi dân Y-sơ-ra-ên ăn năn, giống như Ê-li-a. Dù không phải là Ê-li-a tái sinh theo nghĩa đen, nhưng ông đã làm trọn vai trò của Ê-li-a (Lu-ca 1:17).
- Tham chiếu trong sách Gia-cơ: Gia-cơ 5:17-18 nêu gương Ê-li-a về sự cầu nguyện hiệu quả: “Ê-li là người có bản tính giống như chúng ta, ông cầu nguyện tha thiết xin đừng mưa, thì không mưa trên đất ba năm rưỡi. Rồi ông cầu nguyện lại, trời bèn mưa, và đất sinh hoa màu.”
Bài học thuộc linh và áp dụng thực tiễn
Cuộc đời Ê-li-a không chỉ là một câu chuyện lịch sử, mà còn mang lại nhiều bài học quí báu cho Cơ Đốc nhân mọi thời đại.
1. Tin cậy vào sự chu cấp của Đức Chúa Trời
Ê-li-a hoàn toàn phụ thuộc vào Chúa: quạ nuôi ăn, bà góa nghèo nuôi, thiên sứ mang bánh và nước. Chúa hứa chu cấp cho chúng ta mọi nhu cầu (Phi-líp 4:19). Dù hoàn cảnh khó khăn, chúng ta có thể tin rằng Chúa sẽ cung ứng đúng lúc, thường qua những nguồn không ngờ.
2. Can đảm đứng về lẽ thật
Ê-li-a một mình đối đầu với 450 tiên tri Ba-anh, không sợ hãi vì ông biết Đức Giê-hô-va ở cùng. Trong thế giới ngày nay, nhiều khi chúng ta phải đứng lên bảo vệ chân lý giữa sự chống đối. Chúng ta cần lòng can đảm đến từ sự hiện diện của Đức Thánh Linh (2 Ti-mô-thê 1:7).
3. Sức mạnh của lời cầu nguyện
Gia-cơ nhấn mạnh: “Lời cầu nguyện của người công bình có rất nhiều hiệu lực.” (Gia-cơ 5:16). Ê-li-a cầu nguyện và trời đóng lại, rồi lại mở ra. Chúng ta được khích lệ cầu nguyện với đức tin, vì Đức Chúa Trời là Đấng lắng nghe.
4. Đối diện với sợ hãi và trầm cảm
Sau chiến thắng vĩ đại, Ê-li-a rơi vào trạng thái sợ hãi, chán nản, muốn chết. Điều này cho thấy ngay cả những anh hùng đức tin cũng có lúc yếu đuối. Chúa không quở trách ông, mà cung cấp thức ăn, nghỉ ngơi, và đến với ông trong tiếng thì thầm nhỏ nhẹ. Khi chúng ta mệt mỏi, hãy tìm sự phục hồi nơi Chúa, chăm sóc thể chất và tinh thần, và nhớ rằng Chúa vẫn yêu thương chúng ta.
5. Truyền lại di sản đức tin
Ê-li-a đào tạo Ê-li-sê, người sau này nhận gấp đôi thần linh và tiếp tục sứ mạng. Chúng ta cũng được kêu gọi đầu tư vào thế hệ kế tiếp, dạy dỗ, khích lệ và làm gương về đời sống đức tin.
Kết luận
Ê-li-a là một tiên tri vĩ đại, được Chúa sử dụng để đưa dân Y-sơ-ra-ên trở lại với Ngài. Cuộc đời ông minh họa quyền năng, sự thánh khiết và lòng thương xót của Đức Chúa Trời. Qua Ê-li-a, chúng ta thấy được hình bóng của Chúa Giê-xu – Đấng cũng đã chịu khổ, chiến thắng tội lỗi và sự chết, và hiện đang cầu thay cho chúng ta. Hãy noi gương Ê-li-a: sống nhiệt thành cho Chúa, can đảm làm chứng, cầu nguyện không thôi, và tin cậy Ngài trong mọi hoàn cảnh. Dù chúng ta có thể có những lúc yếu đuối, nhưng Đức Chúa Trời vẫn thành tín và sẽ hoàn tất công việc Ngài trong chúng ta.