Lu-ca Trong Kinh Thánh
Trong bức tranh đa dạng về các nhân vật Tân Ước, Lu-ca nổi lên như một hình mẫu độc đáo: một trí thức Hy Lạp, một thầy thuốc yêu thương, và một sử gia được cảm thần, người đã để lại cho chúng ta một phần tư khối lượng Tân Ước. Không phải là một sứ đồ trực tiếp từ mười hai môn đồ, cũng không phải là một nhân chứng mắt thấy về chức vụ trên đất của Chúa Giê-xu, thế nhưng công trình của ông – sách Phúc Âm Lu-ca và sách Công Vụ Các Sứ Đồ – lại cung cấp một cái nhìn tuần tự, chi tiết và đầy lòng trắc ẩn nhất về cuộc đời Chúa Cứu Thế và sự hình thành Hội Thánh đầu tiên. Nghiên cứu về con người Lu-ca không chỉ là tìm hiểu về một tác giả, mà còn là khám phá tấm lòng của Đức Chúa Trời dành cho mọi dân tộc, được ghi lại bởi một cây bút được Ngài chuẩn bị và sử dụng cách đặc biệt.
I. Danh Tính và Nền Tảng của Lu-ca
Kinh Thánh không cung cấp một tiểu sử đầy đủ về Lu-ca, nhưng qua những manh mối rải rác trong các thư tín của Phao-lô, chúng ta có thể phác họa chân dung khá rõ nét về ông.
1. Lu-ca, Người Bạn Đồng Hành Trung Tín: Lu-ca là một nhân vật nổi bật trong các cuộc hành trình truyền giáo của Sứ đồ Phao-lô. Ông được nhắc đến trong ba thư tín:
- Cô-lô-se 4:14: “Lu-ca, là thầy thuốc rất yêu dấu, chào anh em, và Đê-ma cũng vậy.” Đoạn này xác định nghề nghiệp của ông: một thầy thuốc (iatros trong tiếng Hy Lạp).
- Phi-lê-môn 1:24: “…Mác, A-ri-tạc, Đê-ma, Lu-ca, các bạn cùng làm việc với tôi.” Ông được xem là một “bạn cùng làm việc” (sunergos).
- II Ti-mô-thê 4:11: “Chỉ có một mình Lu-ca ở với tôi mà thôi.” Trong những ngày cuối đời trong ngục tù, khi nhiều người đã lìa bỏ, Lu-ca vẫn trung tín ở cùng Phao-lô. Điều này nói lên đức tính kiên định và tình bạn sâu sắc của ông.
2. Một Tín Đồ Dân Ngoại (Gốc Hy Lạp): Trong Cô-lô-se 4:10-14, Phao-lô liệt kê những người “chịu cắt bì” (A-rít-ta-rốt, Mác, Giê-su gọi là Giúc-tu) rồi mới đến những tên khác, trong đó có Lu-ca. Điều này ngụ ý Lu-ca không phải là người Do Thái, mà là một tín đồ gốc Dân Ngoại. Tên “Lu-ca” (Λουκᾶς - Loukas) là viết tắt của “Lucanus” trong tiếng Latinh, càng củng cố nguồn gốc Hy Lạp/La Mã của ông. Điều này có ý nghĩa thần học sâu sắc: tác giả của sách Phúc Âm nhấn mạnh đến ơn cứu rỗi cho muôn dân lại chính là một đại diện của thế giới Dân Ngoại.
3. Một Trí Thức và Sử Gia Cẩn Trọng: Lời mở đầu sách Phúc Âm Lu-ca (Lu-ca 1:1-4) bộc lộ tư cách một học giả:
“Hỡi Thê-ô-phi-lơ quí nhân, vì có nhiều kẻ dốc lòng chép sử về những sự đã làm nên trong chúng ta, theo như các người chứng kiến từ lúc đầu và trở nên người giảng đạo đã truyền lại cho chúng ta, vậy, sau khi đã xét kỹ càng từ đầu mọi sự ấy, tôi cũng tưởng nên theo thứ tự viết mà tỏ ra cho ông, để ông biết những điều mình đã học là chắc chắn.”
Ông thừa nhận có nhiều nguồn tài liệu (có lẽ bao gồm Mác và nguồn “Q”), đã “xét kỹ càng” (parakoloutheō - theo dõi, điều tra cẩn thận) và viết “theo thứ tự” (kathexēs - một cách có trình tự). Mục đích là để độc giả, Thê-ô-phi-lơ (có thể là một nhân vật quan trọng gốc Dân Ngoại), biết sự “chắc chắn” (asphaleia - độ tin cậy, xác thực) của những lời dạy. Đây là phương pháp lịch sử-chứng cứ rõ ràng.
II. Công Trình Được Cảm Thần: Phúc Âm Lu-ca và Công Vụ
Lu-ca là tác giả duy nhất của Tân Ước cho chúng ta một bộ sách hai tập: Phúc Âm Lu-ca (kể câu chuyện về Chúa Giê-xu) và Công Vụ Các Sứ Đồ (kể câu chuyện về Hội Thánh và Chúa Thánh Linh). Cả hai đều đề tặng “Thê-ô-phi-lơ” (Lu-ca 1:3; Công vụ 1:1).
1. Những Chủ Đề Nổi Bật Trong Phúc Âm Lu-ca:
- Ơn Cứu Rỗi Phổ Quát: Lu-ca nhấn mạnh Chúa Giê-xu là Cứu Chúa cho mọi người: người Do Thái (như Xa-chê), người Dân Ngoại (được báo trước trong bài ca của Si-mê-ôn - Lu-ca 2:32), người bị xã hội khinh rẻ (người thu thuế, kẻ tội lỗi, người Sa-ma-ri), phụ nữ, và người nghèo. Dòng dõi của Chúa Giê-xu trong sách Lu-ca được ngược lên tận “A-đam, là con Đức Chúa Trời” (Lu-ca 3:38), ám chỉ Ngài là Cứu Chúa cho toàn thể nhân loại.
- Lòng Thương Xót và Sự Tha Thứ: Chỉ Lu-ca ghi lại các ngụ ngôn về lòng thương xót như Người Sa-ma-ri Nhơn Lành (10:25-37), Con Chiên Bị Mất (15:3-7), Đồng Bạc Bị Mất (15:8-10), và Người Con Trai Hoang Đàng (15:11-32). Lời cầu xin của Chúa Giê-xu trên thập tự giá: “Lạy Cha, xin tha cho họ, vì họ không biết mình làm điều gì” (Lu-ca 23:34) cũng chỉ được tìm thấy trong sách này.
- Vai Trò của Phụ Nữ: Lu-ca dành nhiều không gian cho các nữ nhân: Ma-ri (mẹ Chúa Giê-xu), Ê-li-sa-bét, An-ne, Ma-ri Ma-đơ-len, chị em Ma-thê và Ma-ri, góa phụ nghèo dâng hai đồng tiền… Ông cho thấy phụ nữ là những môn đồ tích cực và được Chúa Giê-xu coi trọng.
- Sự Cầu Nguyện: Chúa Giê-xu trong sách Lu-ca thường xuyên cầu nguyện (3:21; 5:16; 6:12; 9:18, 28-29; 11:1; 22:41). Lu-ca cũng ghi lại bài cầu nguyện mẫu và các ngụ ngôn về sự cầu nguyện kiên trì (11:5-13; 18:1-8).
- Quyền Năng của Chúa Thánh Linh: Chúa Giê-xu chịu xức dầu bởi Thánh Linh (4:18). Chủ đề này sẽ được triển khai mạnh mẽ trong sách Công Vụ.
2. Sách Công Vụ: Hành Trình của Phúc Âm:
Sách Công Vụ là cầu nối giữa chức vụ của Chúa Giê-xu và chức vụ của Hội Thánh. Lu-ca ghi lại:
- Sự thăng thiên của Chúa Giê-xu (1:9-11).
- Sự giáng lâm của Chúa Thánh Linh trong ngày Lễ Ngũ Tuần (2:1-4).
- Sự lớn mạnh của Hội Thánh tại Giê-ru-sa-lem, Giu-đê, Sa-ma-ri.
- Cuộc đời và các chuyến hành trình truyền giáo của Sứ đồ Phao-lô – nhiều đoạn được viết ở ngôi thứ nhất số nhiều (“chúng tôi” trong Công vụ 16:10-17; 20:5-21:18; 27:1-28:16), chứng tỏ Lu-ca chính là người bạn đồng hành trong những chuyến đi đó.
- Sự mở rộng của Phúc Âm từ Giê-ru-sa-lem đến Rô-ma, trung tâm của đế chế Dân Ngoại.
III. Góc Nhìn của Một Thầy Thuốc
Nghề nghiệp y khoa của Lu-ca để lại dấu ấn rõ rệt trong cách ông mô tả các phép lạ chữa bệnh và dùng từ ngữ.
- Ngôn ngữ chính xác: Khi mô tả bệnh tê bại của người đàn bà còng lưng, ông dùng từ pneuma astheneias (“tà ma làm cho bại”, Lu-ca 13:11). Khi nói về người phong hủi, ông dùng từ plērēs lepra (“đầy phong hủi”, 5:12), một thuật ngữ y khoa thời đó.
- Sự quan tâm đến chi tiết: Trong phép lạ chữa lành tai của Mãnhộ, chỉ Lu-ca ghi nhận Chúa Giê-xu “rờ tai người” (22:51). Trong câu chuyện người đàn bà bị băng huyết, các sách khác nói bà “đã chịu khổ nhiều bởi nhiều thầy thuốc” (Mác 5:26), còn Lu-ca – có lẽ vì hiểu nghề – bổ sung thêm một chi tiết đầy thông cảm: “đã tốn hết tiền của mà chẳng thuyên chút nào” (Lu-ca 8:43).
IV. Ứng Dụng Thực Tế Cho Đời Sống Cơ Đốc Ngày Nay
Cuộc đời và công việc của Lu-ca để lại nhiều bài học quý giá:
1. Phục Vụ Trong Thầm Lặng và Trung Tín: Lu-ca không phải là nhân vật gây chú ý như Phao-lô hay Phi-e-rơ, nhưng ông phục vụ cách trung tín trong vai trò của mình: một thầy thuốc chăm sóc thể chất, một nhà văn ghi chép lịch sử thuộc linh, một người bạn đồng hành đáng tin cậy. Chúng ta học được rằng mọi ân tứ và nghề nghiệp (y khoa, văn chương, lịch sử…) đều có thể được Chúa thánh hóa để phục vụ cho vương quốc Ngài.
2. Truyền Giáo Cho Mọi Người, Mọi Tầng Lớp: Lu-ca với tư cách là người Dân Ngoại, đã viết cho người Dân Ngoại. Ông nhắc nhở chúng ta rằng Phúc Âm là cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, giới tính, địa vị xã hội hay quá khứ tội lỗi. Chúng ta được kêu gọi để mang tình yêu và lòng thương xót của Chúa đến với những người bên lề xã hội.
3. Sự Kết Hợp Giữa Đức Tin và Lý Trí: Lu-ca không yêu cầu chúng ta đặt đức tin mù quáng. Ông đã điều tra, nghiên cứu, sắp xếp chứng cứ để trình bày một đức tin có cơ sở (“biết những điều mình đã học là chắc chắn”). Điều này khích lệ các tín hữu ngày nay: đức tin của chúng ta dựa trên những sự kiện lịch sử có thể kiểm chứng, và chúng ta có thể dùng lý trí Chúa ban để tìm hiểu và bảo vệ đức tin ấy.
4. Tầm Quan Trọng của Việc Ghi Chép và Kể Lại: Lu-ca đã dùng kỹ năng viết lách của mình để bảo tồn và truyền bá câu chuyện Phúc Âm. Điều này nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm ghi lại và chia sẻ những công việc kỳ diệu Chúa đã làm trong đời sống cá nhân, gia đình và Hội Thánh địa phương. Những câu chuyện chứng đạo cá nhân là sự tiếp nối của “sách Công Vụ” trong thời đại chúng ta.
Kết Luận
Lu-ca, thầy thuốc và sử gia yêu dấu, đã dùng ngòi bút tinh tế và trái tim đầy lòng thương xót để vẽ nên bức chân dung sống động về Chúa Giê-xu Christ – Đấng Cứu Thế của mọi dân tộc. Ông không chỉ là một nhà biên niên sử khách quan, mà là một nhà thần học được cảm thần, một người truyền giáo nhiệt thành qua ngôn từ. Từ vị trí là một tín đồ Dân Ngoại đầu tiên, ông trở thành cây cầu nối đưa Phúc Âm đến với thế giới văn hóa Hy Lạp-La Mã. Cuộc đời ông minh chứng rằng Chúa có thể dùng bất cứ ai, với bất kỳ nền tảng và kỹ năng nào, để góp phần vào công trình vĩ đại của Ngài. Khi đọc sách Lu-ca và Công Vụ, chúng ta không chỉ hiểu thêm về lịch sử cứu rỗi, mà còn được mời gọi trở nên những “Lu-ca” của thời đại mình: trung tín, cẩn trọng, đầy lòng trắc ẩn, và hết lòng ghi chép, rao truyền tin mừng về Đấng Christ cho đến cùng trái đất.
“Đoạn, Ngài phán rằng: Có lời chép rằng: Đấng Christ phải chịu đau đớn dường ấy, ngày thứ ba sẽ từ kẻ chết sống lại, và người ta sẽ nhân danh Ngài mà rao giảng cho dân các nước sự ăn năn để được tha tội, bắt đầu từ thành Giê-ru-sa-lem.” (Lu-ca 24:46-47)