Liệu Pháp Hiện Sinh: Khảo Cứu Từ Lăng Kính Kinh Thánh
Trong thế giới hiện đại đầy những bất an và khủng hoảng về ý nghĩa, nhiều người tìm đến tâm lý trị liệu để chữa lành. Trong số các trường phái, liệu pháp hiện sinh (Existential Therapy) nổi lên như một cách tiếp cận tập trung vào những câu hỏi cốt lõi của kiếp người: Tự do, ý nghĩa, sự cô đơn, cái chết, và trách nhiệm. Là một Cơ Đốc nhân, chúng ta cần đặt câu hỏi: Triết lý nền tảng của liệu pháp này có hòa hợp với thế giới quan Kinh Thánh không? Có điều gì chúng ta có thể tiếp nhận, và điều gì cần phải cảnh giác dưới ánh sáng của Lời Chúa? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khảo sát liệu pháp hiện sinh, đối chiếu với các chân lý vĩnh cửu trong Kinh Thánh, và tìm kiếm sự ứng dụng khôn ngoan cho đời sống đức tin.
Liệu pháp hiện sinh không phải là một kỹ thuật trị liệu cứng nhắc, mà là một thái độ triết học hướng đến việc khám phá điều kiện tồn tại của con người. Nó xuất phát từ tư tưởng của các triết gia hiện sinh thế kỷ 19-20 như Søren Kierkegaard, Friedrich Nietzsche, Martin Heidegger, và Jean-Paul Sartre, sau đó được ứng dụng vào tâm lý trị liệu bởi những nhà tiên phong như Viktor Frankl, Rollo May, và Irvin Yalom.
Cốt lõi của liệu pháp này xoay quanh việc đối diện với bốn mối quan tâm hiện sinh cơ bản:
- Tự do và Trách nhiệm: Con người được sinh ra trong tự do và phải chịu trách nhiệm hoàn toàn về những lựa chọn, hành động và việc tạo dựng ý nghĩa cho đời mình.
- Sự Cô Đơn Hiện Sinh: Nhận thức rằng về cơ bản, mỗi cá nhân đều đơn độc trong việc trải nghiệm thế giới và chịu đựng nỗi đau của chính mình.
- Ý Nghĩa Cuộc Sống: Câu hỏi "Tôi sống vì điều gì?" là trung tâm. Liệu pháp giúp cá nhân khám phá và sáng tạo ý nghĩa riêng, ngay cả trong nghịch cảnh.
- Cái Chết và Sự Hư Không: Nhận thức về tính tất yếu của cái chết có thể gây lo âu, nhưng cũng có thể thúc đẩy con người sống trọn vẹn và chân thực hơn.
Nhà trị liệu hiện sinh đóng vai trò như một người bạn đồng hành cùng thân chủ khám phá những thực tại này, thay vì một chuyên gia "chữa bệnh". Mục tiêu là đạt được sự chân thực (authenticity) – sống phù hợp với giá trị và sự lựa chọn của chính mình.
Khi đặt liệu pháp hiện sinh bên cạnh Kinh Thánh, chúng ta thấy một bức tranh phức tạp với những điểm có vẻ tương đồng nhưng lại xuất phát từ nền tảng hoàn toàn khác biệt.
1. Về Bản Chất Con Người:
Liệu pháp hiện sinh nhìn con người như một hữu thể-tại-thế (Dasein), với tiềm năng và trách nhiệm tự định nghĩa chính mình. Trong khi đó, Kinh Thánh dạy rằng con người là một thực thể được tạo dựng có mục đích. Chúng ta không tự định nghĩa chính mình, mà được Đấng Tạo Hóa định nghĩa. "Ấy vì Ngài đã dựng nên chúng tôi, và chúng tôi thuộc về Ngài" (Thi Thiên 100:3). Danh tính căn bản nhất của chúng ta là "tạo vật" và nếu được cứu chuộc, là "con cái Đức Chúa Trời" (Giăng 1:12).
2. Về Tự Do và Trách Nhiệm:
Cả hai đều nhấn mạnh trách nhiệm cá nhân. Liệu pháp hiện sinh tôn vinh tự do tuyệt đối. Kinh Thánh cũng nói về tự do, nhưng đó là tự do trong khuôn khổ của chân lý và mối quan hệ. "Vậy nếu Con buông tha các ngươi, các ngươi sẽ thật được tự do" (Giăng 8:36). Sự tự do thật không phải là tự do khỏi mọi ràng buộc để tự quyết, mà là tự do khỏi ách nô lệ của tội lỗi (Rô-ma 6:18) để có thể vâng phục và yêu mến Đức Chúa Trời cách trọn vẹn. Trách nhiệm của chúng ta trước hết là trước mặt Đức Chúa Trời: "Vậy mỗi người trong chúng ta sẽ khai trình việc mình với Đức Chúa Trời" (Rô-ma 14:12).
3. Về Ý Nghĩa Cuộc Sống:
Đây là điểm có sự đối lập rõ ràng nhất. Viktor Frankl, một nhà hiện sinh, tin rằng ý nghĩa có thể được "sáng tạo" trong mọi hoàn cảnh. Tuy nhiên, Kinh Thánh tuyên bố rằng ý nghĩa không phải do chúng ta sáng tạo, mà là khám phá và nhận lãnh từ Đấng đã tạo dựng nên chúng ta với một mục đích. Truyền đạo 12:13 kết luận: "Khá kính sợ Đức Chúa Trời và giữ các điều răn Ngài; ấy là trọn phận sự của người ta". Sứ đồ Phao-lô tóm tắt mục đích của đời sống: "Ấy vì Chúa mà chúng ta sống" (Rô-ma 14:8). Ý nghĩa tối thượng nằm trong mối tương giao với Đấng Christ và trong sự hiệp nhất với ý muốn Ngài.
4. Về Sự Lo Âu, Đau Khổ và Cái Chết:
Liệu pháp hiện sinh thừa nhận "lo âu hiện sinh" (angst) là một phần tất yếu của đời người, xuất phát từ việc đối diện với tự do và cái chết. Kinh Thánh cũng không phủ nhận thực tại của sự lo âu và đau khổ (Phi-líp 4:6), nhưng nguồn gốc của nó được nhìn nhận khác: đó là hậu quả của sự sa ngã và tội lỗi (Sáng Thế Ký 3). Quan trọng hơn, Kinh Thánh cung cấp một lời giải đáp mà liệu pháp hiện sinh không có: Sự cứu rỗi và sự sống lại. Cái chết không phải là hồi kết vô nghĩa, mà là "kẻ thù cuối cùng" sẽ bị hủy diệt (1 Cô-rinh-tô 15:26). Sự bình an thật (εἰρήνη - eirēnē) không đến từ việc chấp nhận sự hư không, mà từ mối liên hệ được phục hòa với Đức Chúa Trời qua Chúa Giê-xu Christ (Rô-ma 5:1).
5. Về Sự Cô Đơn:
Cảm giác cô đơn là có thật. Nhưng trong khi liệu pháp hiện sinh nhấn mạnh sự cô đơn như một điều kiện tồn tại không thể tránh khỏi, Kinh Thánh hứa về sự hiện diện liên tục của Đức Chúa Trời. "Chúa hằng ở cùng tôi" (Thi Thiên 23:4). Hơn nữa, chúng ta được đưa vào một cộng đồng – Hội Thánh – nơi chúng ta thuộc về nhau (Rô-ma 12:5). Sự cô đơn hiện sinh được xoa dịu không chỉ bởi sự can đảm cá nhân, mà bởi tình yêu thương của Đức Chúa Trời và sự hiệp thông của các thánh đồ.
Từ sự đối chiếu trên, chúng ta có thể rút ra những nguyên tắc ứng dụng quan trọng:
1. Tiếp Nhận Các Câu Hỏi, Nhưng Tìm Câu Trả Lời Trong Christ:
Liệu pháp hiện sinh dạy chúng ta dám đối diện với những câu hỏi lớn của cuộc đời. Đây có thể là một công cụ hữu ích để tự vấn và giúp người khác tự vấn. Thay vì trốn tránh câu hỏi về ý nghĩa, cái chết, hay trách nhiệm, chúng ta có thể dùng chúng như điểm xuất phát để dẫn đến Chúa Giê-xu, Đấng là "đường đi, lẽ thật, và sự sống" (Giăng 14:6). Mọi câu hỏi hiện sinh cuối cùng đều tìm thấy câu trả lời thỏa đáng và trọn vẹn nhất trong Ngài.
2. Sử Dụng Ngôn Ngữ Hiện Sinh Để Truyền Đạo:
Trong một thế hệ đang vật lộn với sự trống rỗng và vô nghĩa, chúng ta có thể sử dụng chính những khái niệm này để chia sẻ Phúc Âm. Chúng ta có thể đồng cảm với nỗi lo âu hiện sinh, nhưng sau đó chỉ ra rằng Chúa Giê-xu đã mang lấy mọi gánh nặng đó trên thập tự giá. Sự khao khát ý nghĩa là bằng chứng cho thấy con người được dựng nên cho một Đấng Vĩnh Cửu (Truyền đạo 3:11).
3. Cân Bằng Giữa Trách Nhiệm Cá Nhân và Ân Điển:
Kinh Thánh không hủy bỏ trách nhiệm cá nhân. Chúng ta được kêu gọi "làm nên sự cứu chuộc mình" (Phi-líp 2:12) trong sự kính sợ và run rẩy. Tuy nhiên, động lực và năng lực để làm điều đó đều đến từ ân điển của Đức Chúa Trời (Phi-líp 2:13). Chúng ta cần tránh thuyết vị kỷ của chủ nghĩa hiện sinh (tự mình là trung tâm), nhưng cũng tránh thái độ thụ động chờ đợi (không chịu trách nhiệm về sự tăng trưởng thuộc linh).
4. Đối Diện Với Nỗi Sợ và Cái Chết Với Niềm Hy Vọng Phục Sinh:
Thay vì chỉ "can đảm chấp nhận hư không", chúng ta có thể đối diện với sự bấp bênh của cuộc sống và cái chết bằng niềm tin vững chắc vào sự phục sinh. "Hỡi sự chết, sự thắng của mầy ở đâu? Hỡi sự chết, cái nọc của mầy ở đâu?... Nhưng, tạ ơn Đức Chúa Trời, là Đấng ban cho chúng ta sự thắng, bởi Đức Chúa Giê-xu Christ chúng ta" (1 Cô-rinh-tô 15:55-57). Đây là liều thuốc giải độc tối thượng cho mọi nỗi sợ hiện sinh.
Liệu pháp hiện sinh, với những câu hỏi sắc bén về tự do, ý nghĩa và cái chết, có thể đóng vai trò như một tấm gương phản chiếu những thắc mắc sâu kín của con người thời đại. Tuy nhiên, với tư cách là Cơ Đốc nhân, chúng ta phải nhận ra rằng nền tảng nhân bản vô thần và thuyết phiếm thần của nó hoàn toàn đối nghịch với thế giới quan Kinh Thánh. Sự khác biệt không nằm ở việc có đặt ra những câu hỏi hay không, mà nằm ở nguồn câu trả lời tối hậu.
Chúng ta không tìm ý nghĩa trong sự hư không, mà tìm thấy nó trong Đấng Christ. Chúng ta không chịu trách nhiệm trước một vũ trụ vô cảm, mà trước một Đức Chúa Trời yêu thương và công bình. Chúng ta không đơn độc trong nỗi cô đơn hiện sinh, vì Chúa đã hứa: "Ta sẽ chẳng lìa ngươi đâu, chẳng bỏ ngươi đâu" (Hê-bơ-rơ 13:5).
Vì vậy, hãy tiếp cận liệu pháp hiện sinh và mọi triết lý của con người với tinh thần "thử cho biết điều chi đẹp ý Chúa" (Ê-phê-sô 5:10). Hãy sử dụng sự hiểu biết về nó như một công cụ để thông cảm và đối thoại, nhưng luôn kiên định rằng sự chữa lành trọn vẹn, ý nghĩa trọn vẹn và tự do đích thực chỉ có thể tìm thấy trong mối liên hệ với Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã chiến thắng tội lỗi, sự chết và cả sự hư không. Ngài là Alpha và Omega, khởi nguyên và cùng tận của mọi khát vọng hiện sinh của con người (Khải Huyền 22:13).