Vex / bị vex" có nghĩa là gì?

Trong hành trình đọc và nghiên cứu Kinh Thánh, đặc biệt là khi tham khảo các bản dịch tiếng Anh cổ điển như King James Version (KJV), chúng ta thường bắt gặp từ “vex” hoặc “vexed”. Từ này khi được dịch sang tiếng Việt trong một số ngữ cảnh Cơ Đốc đương đại thường được giữ nguyên âm là “bị vex”. Điều này có thể gây thắc mắc cho nhiều tín hữu: “Vex” thực sự có nghĩa là gì? Nó diễn tả điều gì trong đời sống thuộc linh? Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khai quật ý nghĩa của từ “vex” từ nguyên ngữ Hê-bơ-rơ và Hy Lạp, phân tích bối cảnh Kinh Thánh, và đưa ra những ứng dụng thiết thực cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay.

Từ “vex” trong tiếng Anh cổ mang ý nghĩa mạnh mẽ hơn nghĩa thông thường “làm phiền” ngày nay. Nó diễn tả sự quấy rầy dữ dội, hành hạ, đè nặng, gây đau khổ sâu sắc về tinh thần lẫn thể xác, hoặc thậm chí là sự bức hại. Trong Kinh Thánh, từ này được dùng để dịch nhiều từ gốc quan trọng:

1. Trong Cựu Ước (Tiếng Hê-bơ-rơ):

• צָרַר (Tsarar): Đây là từ phổ biến nhất, xuất hiện trong các phân đoạn như Các Quan Xét 2:18. Từ này có nghĩa gốc là “thắt chặt, siết lại, bao vây, gây khó khăn, đối xử như kẻ thù”. Nó diễn tả một áp lực tấn công từ bên ngoài, như kẻ thù vây hãm hay một hoàn cảnh ngặt nghèo đè nặng lên một cá nhân hoặc dân tộc.
• עָצַב (Atsav): Mang nghĩa “làm đau đớn, phiền não, gây tổn thương” (ví dụ: Sáng Thế Ký 34:7). Nó thiên về cảm xúc đau buồn, tức giận sâu sắc trong lòng.
• הָלַם (Halam): Có nghĩa là “đánh, làm tổn thương mạnh mẽ” (ví dụ: Thi Thiên 137:3).

2. Trong Tân Ước (Tiếng Hy Lạp):

• ἐνοχλέω (Enochleō): Nghĩa là “gây rắc rối, quấy rầy, làm phiền đến mức cản trở” (ví dụ: trong bản KJV dịch là “vex” ở Lu-ca 6:18).
• καταπονέω (Kataponeō): Mạnh hơn, có nghĩa “đàn áp, mài mòn, hành hạ” (ví dụ: trong bản KJV dịch là “vexed” ở 2 Phi-e-rơ 2:7-8).
• βασανίζω (Basanizō): Thường dịch là “hành hạ, tra tấn” (Ma-thi-ơ 8:6).

Như vậy, “bị vex” trong ngôn ngữ Kinh Thánh không đơn thuần là bị làm phiền một chút, mà là trạng thái bị tấn công, đè nén, hành hạ và chịu khổ sở nặng nề, có thể từ kẻ thù, từ ma quỷ, từ hoàn cảnh, hoặc thậm chí từ cảm xúc nội tâm.

Kinh Thánh ghi lại nhiều trường hợp về sự “vexation” (sự quấy rầy/hành hạ), và chúng ta có thể học được những bài học thuộc linh sâu sắc từ đó.

1. Dân Y-sơ-ra-ên Bị Vex Bởi Các Dân Tộc Ngoại Bang:
Đây là mô-típ xuyên suốt sách Các Quan Xét. Khi dân Y-sơ-ra-ên phạm tội cùng Đức Giê-hô-va, Ngài để cho các dân tộc lân bang “vex” họ. “Thế thì, cơn giận của Đức Giê-hô-va nổi phừng cùng Y-sơ-ra-ên, Ngài phó chúng vào tay kẻ cướp bóc, khiến chúng bị cướp bóc, và Ngài bán chúng cho kẻ thù nghịch chung quanh, đến nỗi chúng không thể chống cự nổi kẻ thù nghịch mình… Dầu vậy, Đức Giê-hô-va dấy lên các quan xét giải cứu chúng khỏi tay kẻ cướp bóc. Nhưng chúng cũng chẳng nghe các quan xét… Vả, khi Đức Giê-hô-va dấy lên cho chúng các quan xét, thì Đức Giê-hô-va ở cùng quan xét, và trọn đời quan xét, Ngài giải cứu chúng khỏi tay kẻ thù nghịch mình, vì Đức Giê-hô-ua động lòng thương xót trước tiếng rên siết của chúng bởi cớ kẻ hà hiếp và làm tức tối (*vexed*) chúng.” (Các Quan Xét 2:14-18, chú thích *vexed* từ bản KJV). Ở đây, “bị vex” (tsarar) là hậu quả trực tiếp của sự bất tuân và thờ hình tượng. Nó là công cụ kỷ luật của Chúa, nhưng cũng là cơ hội để dân sự ăn năn và kêu cầu sự giải cứu.

2. Cá Nhân Bị Vex Bởi Tà Linh (Ma Quỷ):
Trong Tân Ước, chúng ta thấy nhiều người bị “vexed” bởi các tà linh, biểu hiện qua bệnh tật thể xác và tinh thần. “Lối chiều, khi mặt trời đã lặn, người ta đem đến cho Ngài mọi kẻ đau và kẻ bị quỉ ám (*vexed with unclean spirits* - KJV). Cả thành nhóm lại trước cửa.” (Mác 1:32). Đặc biệt, trong Ma-thi-ơ 15:22, người đàn bà Ca-na-an kêu xin: “Lạy Chúa, là con cháu vua Đa-vít, xin thương xót tôi cùng! Con gái tôi mắc quỉ ám (*grievously vexed with a devil* - KJV) khốn cực lắm.” Từ “vexed” ở đây (trong tiếng Hy Lạp là kakōs daimonizomai - bị quỉ ám cách dữ tợn) cho thấy sự tấn công trực tiếp và dữ dội của ma quỷ vào đời sống một người, gây ra sự đau khổ tột cùng.

3. Lót Bị Vex Trong Sô-đôm:
Đây là một minh họa sống động về sự “vexation” thuộc linh của một người công bình sống giữa môi trường tội lỗi. “Và Ngài (Đức Chúa Trời) giải cứu người công bình là Lót, bị buồn rầu (*vexed* - KJV) về cách ăn ở luông tuồng của bọn gian tà kia (vì người công bình nầy, ăn ở giữa họ, ngày nay thấy ngày mai nghe việc ác họ làm, thì đau đớn trong lòng công bình mình).” (2 Phi-e-rơ 2:7-8). Từ Hy Lạp kataponeō ở đây cho thấy Lót bị hành hạ, mài mòn tâm linh mỗi ngày bởi những điều trái nghịch với sự công bình mà ông chứng kiến. Sự “vexation” này không đến từ tội lỗi của ông, mà từ sự nhạy cảm thuộc linh của ông trước tội lỗi của người khác.

Để hiểu rõ, chúng ta cần phân biệt “bị vex” với các khái niệm thường gặp khác:

• Thử thách (Testing/Trial): Thường đến từ Chúa hoặc được Chúa cho phép để tôi luyện đức tin, làm chúng ta trưởng thành (Gia-cơ 1:2-4). Trong khi “bị vex” thường mang tính tiêu cực, đè nén và có thể đến từ kẻ thù.
• Sự sửa phạt của Chúa (Discipline): Xuất phát từ tình yêu của Cha Thiên Thượng dành cho con cái Ngài, với mục đích sửa trị và đưa chúng ta trở lại đường ngay (Hê-bơ-rơ 12:5-11). “Bị vex” như trong Các Quan Xét có thể là một hình thức sửa phạt, nhưng không phải mọi sự “vexation” đều là sự sửa phạt trực tiếp từ Chúa (ví dụ như trường hợp của Lót).
• Sự cám dỗ (Temptation): Là sự lôi kéo, dụ dỗ phạm tội, thường đến từ dục vọng cá nhân hoặc ma quỷ (Gia-cơ 1:13-15). “Bị vex” có thể là bối cảnh dẫn đến cám dỗ (khi bị hành hạ quá, người ta dễ phản ứng sai), nhưng bản thân nó là sự đè nén hơn là sự dụ dỗ.

Hiểu được sự khác biệt này giúp chúng ta có phản ứng đúng đắn về thuộc linh khi đối diện với những hoàn cảnh khó khăn.

Khái niệm “bị vex” không chỉ là chuyện xưa. Ngày nay, Cơ Đốc nhân vẫn có thể trải qua những sự “vexation” thuộc linh dưới nhiều hình thức:

1. Nhận Diện Các Nguồn Gây Vex Hiện Đại:

• Vex từ ma quỷ: Sự tấn công tinh thần dai dẳng (lo âu, sợ hãi, trầm cảm không rõ nguyên nhân thuộc linh), áp lực khiến bạn từ bỏ đức tin, hoặc những thói quen tội lỗi liên tục đè nặng.
• Vex từ thế gian: Áp lực của một môi trường làm việc hoặc học tập đầy dẫy sự dối trá, bất công, và tội lỗi, khiến lương tâm bạn đau đớn như Lót. Sự bắt bớ, chế giễu vì đức tin.
• Vex từ xác thịt/nội tâm: Những cảm xúc tiêu cực như sự hối tiếc, mặc cảm tội lỗi không được giải quyết (dù đã xưng tội), hoặc sự phẫn uất lâu ngày, có thể “hành hạ” tâm trí chúng ta.

2. Phản Ứng Thuộc Linh Đúng Đắn Khi “Bị Vex”:

Kinh Thánh cho chúng ta con đường để thoát khỏi và chiến thắng sự “vexation”.

• Xét Lại Mối Quan Hệ Với Chúa (Khi Vex Là Hậu Quả Tội Lỗi): Như dân Y-sơ-ra-ên, điều đầu tiên là phải xét lòng mình. Có điều gì bất tuân, thờ hình tượng (tiền bạc, danh vọng, mối quan hệ) đang mở cửa cho sự hà hiếp thuộc linh không? Hãy ăn năn và quay lại với Chúa. “Vậy, hãy phục Đức Chúa Trời; hãy chống trả ma quỉ, thì nó sẽ lánh xa anh em.” (Gia-cơ 4:7). Sự phục Chúa đến trước.
• Kêu Cầu Sự Giải Cứu Của Chúa: Đức Giê-hô-va động lòng thương xót trước tiếng rên siết của dân sự (Các Quan Xét 2:18). Đừng im lặng chịu đựng. Hãy kêu la với Chúa cách thành thật như Thi Thiên gia. “Hỡi Đức Giê-hô-va, xin hãy nghe lời tôi, để tai nghe sự khẩn nài tôi… Vì các kẻ ác đã rình hành hạ tôi.” (Thi Thiên 86:6, 14).
• Mặc Lấy Khí Giới Của Đức Chúa Trời: Cuộc chiến chống lại sự “vexation” thường là cuộc chiến thuộc linh. Hãy sử dụng mọi khí giới của Đức Chúa Trời (Ê-phê-sô 6:10-18), đặc biệt là Lời Chúa (gươm của Thánh Linh) và sự cầu nguyện. Hãy công bố Lời Chúa chống lại những lời nói dối và áp lực của kẻ thù.
• Tìm Kiếm Sự Nâng Đỡ Của Hội Thánh: Đừng cô lập bản thân. Chúa ban cho chúng ta Hội Thánh là thân thể để nâng đỡ nhau. Hãy tìm đến những anh chị em trưởng thành trong đức tin để cầu nguyện chung và khuyên bảo (Ga-la-ti 6:2).
• Giữ Vững Lập Trường Công Bình Giữa Thế Gian Tối Tăm: Nếu bạn “bị vex” như Lót vì sống giữa môi trường tội lỗi, hãy xem đó như một dấu hiệu cho thấy bạn vẫn còn nhạy bén thuộc linh. Hãy cầu xin Chúa ban sự khôn ngoan để sống như “muối của đất” và “ánh sáng cho đời” (Ma-thi-ơ 5:13-14), chứ không để sự đau đớn đó khiến bạn trở nên chai lì hoặc thỏa hiệp.

Cuối cùng, tin mừng lớn nhất cho chúng ta là Chúa Giê-xu Christ chính là Đấng giải cứu chúng ta khỏi mọi sự “vexation”. Ngài đã đến để “phá hủy công việc của ma quỉ” (1 Giăng 3:8) và giải thoát những người bị ma quỉ hà hiếp. Trong chức vụ của Ngài, Ngài đã đuổi quỉ, chữa lành mọi kẻ bị quỉ ám (vexed) và mọi thứ bệnh tật (Ma-thi-ơ 8:16-17). Trên thập tự giá, Ngài đã chiến thắng mọi quyền lực của sự chết và tội lỗi, là nguyên nhân sâu xa của mọi sự hà hiếp và đau khổ.

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta có thể sống trong sự tự do mà Chúa Giê-xu đã mua bằng huyết Ngài. Mặc dù vẫn có thể trải qua những thời kỳ “bị vex” bởi nhiều phía, nhưng chúng ta có một nơi nương náu vững chắc và một Đấng giải cứu quyền năng. Hãy nhớ lời hứa của Chúa: “Hãy đến cùng ta, hỡi những kẻ lao khổ và gánh nặng, ta sẽ cho các ngươi được yên nghỉ.” (Ma-thi-ơ 11:28).

Sự “vexation” không phải là điểm dừng cuối cùng. Nó có thể là trường học của đức tin, dẫn chúng ta đến chỗ phụ thuộc sâu hơn vào Đấng Christ và kinh nghiệm sự giải cứu quyền năng của Ngài. Hãy vững lòng, vì Đấng ở trong chúng ta lớn hơn kẻ ở trong thế gian (1 Giăng 4:4).