Thần Học Cựu Ước
Trong hành trình đức tin của Cơ Đốc nhân, việc hiểu biết toàn bộ Kinh Thánh là điều thiết yếu. Tân Ước mặc khải trọn vẹn Chúa Cứu Thế Giê-xu, nhưng nó được xây dựng trên nền tảng vững chắc của Cựu Ước. Thần học Cựu Ước chính là chìa khóa để mở cánh cửa hiểu biết đó. Nó không chỉ là việc nghiên cứu về “Đức Chúa Trời trong Cựu Ước” một cách biệt lập, mà là sự khám phá có hệ thống về sự mặc khải tiệm tiến của Đức Chúa Trời về chính Ngài, ý chỉ Ngài, kế hoạch cứu rỗi của Ngài, và mối quan hệ giao ước của Ngài với nhân loại, đặc biệt là dân Y-sơ-ra-ên, trước khi Đấng Christ giáng sinh. Đây là câu chuyện nền tảng về nguồn gốc, sự sa ngã, lời hứa cứu chuộc và sự chuẩn bị cho Đấng Mê-si.
Định Nghĩa & Tầm Quan Trọng
Thần học Cựu Ước (Old Testament Theology) là ngành học nghiên cứu có hệ thống về các lẽ thật về Đức Chúa Trời được mặc khải trong 39 sách của Cựu Ước. Nó tìm kiếm để tổng hợp và hiểu các chủ đề lớn xuyên suốt bộ sách—như bản tính của Đức Chúa Trời, bản chất con người, tội lỗi, giao ước, luật pháp, sự thờ phượng, lời tiên tri và lời hứa về sự cứu rỗi—một cách hài hòa, nhìn nhận sự phát triển tiệm tiến trong sự mặc khải của Đức Chúa Trời. Không hiểu Thần học Cựu Ước, chúng ta khó lòng đánh giá đầy đủ sự trọn vẹn, sự cần thiết và vinh hiển của sự cứu chuộc trong Chúa Giê-xu Christ (Lu-ca 24:27, 44). Ngài chính là điểm hội tụ và sự ứng nghiệm của mọi lời hứa và hình bóng trong Cựu Ước.
Các Trụ Cột Chính Của Thần Học Cựu Ước
1. Bản Chất Của Đức Chúa Trời (The Nature of God)
Cựu Ước mặc khải Đức Chúa Trời là Đấng Tạo Hóa duy nhất, có trước và siêu việt trên mọi vật (Sáng-thế Ký 1:1). Danh Ngài, YHWH (Gia-vê, Đức Giê-hô-va), được mặc khải cho Môi-se trong Xuất Ê-díp-tô Ký 3:14: “Đức Chúa Trời phán rằng: Ta là Đấng Tự Hữu Hằng Hữu”. Từ Hebrew “ehyeh asher ehyeh” (הֶֽהְיֶ֖ה אֲשֶׁ֣ר הֶֽהְיֶ֖ה) nhấn mạnh sự hiện hữu tuyệt đối, tự hữu và trung tín của Ngài. Đồng thời, Ngài là Đức Chúa Trời thánh khiết (Ê-sai 6:3), công bình (Phục-truyền 32:4), yêu thương (Ê-xê-chi-ên 34), và đầy lòng thương xót (Xuất Ê-díp-tô 34:6-7). Sự thánh khiết của Ngài (qodesh) đòi hỏi sự phân cách khỏi tội lỗi, trong khi lòng thương xót của Ngài (khesed – tình yêu thương giao ước) tìm kiếm để phục hồi.
2. Các Giao Ước (The Covenants)
Mối quan hệ giữa Đức Chúa Trời với con người trong Cựu Ước được xây dựng trên nền tảng giao ước (berith בְּרִית). Đây là những thỏa thuận long trọng, bất khả hủy bỏ, nơi Đức Chúa Trời tự ràng buộc mình bằng lời hứa.
- Giao ước với Nô-ê (Sáng-thế Ký 9): Giao ước phổ quát, hứa sẽ không hủy diệt thế gian bởi nước lụt nữa, với dấu hiệu là cái mống.
- Giao ước với Áp-ra-ham (Sáng-thế Ký 12, 15, 17): Giao ước ân điển, hứa ban dòng dõi, đất đai và phước hạnh cho muôn dân qua dòng dõi ông. Đức tin của Áp-ra-ham được kể là sự công bình (Sáng-thế Ký 15:6).
- Giao ước với Môi-se (Giao ước Luật Pháp) (Xuất Ê-díp-tô 19-24): Thiết lập mối quan hệ đặc biệt với Y-sơ-ra-ên. Luật pháp (Torah תּוֹרָה, nghĩa là “sự chỉ dẫn”) cho thấy tiêu chuẩn thánh khiết của Đức Chúa Trời và bày tỏ tội lỗi con người (Rô-ma 3:20), đồng thời cũng chỉ ra sự cần thiết của tế lễ chuộc tội.
- Giao ước với Đa-vít (2 Sa-mu-ên 7): Hứa rằng dòng dõi Đa-vít sẽ cai trị đời đời, hướng trực tiếp đến Đấng Mê-si, Vua Thiên Sai.
Các giao ước này dự báo và chuẩn bị cho Giao Ước Mới mà Chúa Giê-xu sẽ thiết lập bằng huyết Ngài (Giê-rê-mi 31:31-34).
3. Tội Lỗi, Sự Phán Xét & Sự Cứu Chuộc
Sự sa ngã trong Sáng-thế Ký 3 phá vỡ mối tương giao với Đức Chúa Trời, đem tội lỗi (khata חֲטָאָה – trật mục tiêu) và sự chết vào thế gian. Cựu Ước liên tục ghi lại hậu quả thảm khốc của tội lỗi. Tuy nhiên, ngay từ đầu, Đức Chúa Trời đã hứa về “dòng dõi người nữ” sẽ đánh bại con rắn (Sáng-thế Ký 3:15 – Protoevangelium, Tin Lành đầu tiên). Sự cứu chuộc được bày tỏ qua hệ thống tế lễ. Con sinh tế (korban קָרְבָּן) thay thế, mang lấy án phạt tội lỗi, là hình bóng (typos) về Chúa Giê-xu, “Chiên Con của Đức Chúa Trời, là Đấng cất tội lỗi thế gian đi” (Giăng 1:29). Ngày Chuộc Tội (Yom Kippur, Lê-vi Ký 16) với con dê chịu tội (Azazel) bày tỏ cách sinh động sự tha tội và gánh tội thay.
4. Con Đường Của Đức Tin & Sự Vâng Phục
Mặc dù có hệ thống luật pháp chi tiết, trung tâm của Cựu Ước vẫn là đức tin và lòng trung tín. Áp-ra-ham tin Chúa và được kể là công bình. Tiên tri Ha-ba-cúc tuyên bố: “Người công bình sẽ sống bởi đức tin” (Ha-ba-cúc 2:4 – một câu then chốt được Phao-lô trích dẫn trong Rô-ma 1:17). Luật pháp được đưa ra trong bối cảnh của ân điển cứu chuộc (Xuất Ê-díp-tô 20:2 “Ta là Giê-hô-va Đức Chúa Trời ngươi, đã rút ngươi ra khỏi xứ Ê-díp-tô”). Sự vâng phục là đáp lại tình yêu và sự giải cứu của Ngài (Phục-truyền 6:4-5 – Shema).
5. Lời Tiên Tri & Sự Mong Đợi Đấng Mê-si
Cựu Ước tràn ngập những lời tiên tri chỉ về Đấng Mê-si (Mashiach מָשִׁיחַ – Đấng được xức dầu). Ngài được mô tả là: Con trai của người nữ (Sáng 3:15), dòng dõi Áp-ra-ham (Sáng 22:18), thuộc chi phái Giu-đa (Sáng 49:10), một Tiên Tri như Môi-se (Phục-truyền 18:15), con cháu Đa-vít (2 Sa-mu-ên 7), Đấng chịu đau khổ thay cho dân chúng (Ê-sai 53), Đấng được sinh ra bởi nữ đồng trinh tại Bết-lê-hem (Mi-chê 5:2), và là Chúa (Thi-thiên 110:1). Những lời tiên tri này tạo nên một bức tranh ngày càng rõ nét, khiến cho dân sự trông đợi và chuẩn bị tấm lòng cho Đấng Cứu Thế.
Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân
Hiểu biết Thần học Cựu Ước không phải chỉ để tích lũy kiến thức, mà để biến đổi đời sống và đức tin.
1. Củng Cố Nền Tảng Đức Tin: Hiểu Cựu Ước giúp chúng ta thấy kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời là nhất quán, trọn vẹn và đáng tin cậy từ thuở đời đời. Điều này vững chắc hóa đức tin chúng ta vào Lời Ngài.
2. Hiểu Sâu Sắc Hơn Về Sự Cứu Chuộc Của Chúa Giê-xu: Khi thấy hình bóng chiên con Passover (Xuất 12), tế lễ chuộc tội, hay giao ước, chúng ta mới thực sự kinh ngạc về sự trọn vẹn của thập tự giá. Chúa Giê-xu không phải là “kế hoạch B”, mà là trung tâm của kế hoạch A từ ban đầu (Khải-huyền 13:8).
3. Có Cái Nhìn Đúng Về Luật Pháp & Ân Điển: Thần học Cựu Ước giúp chúng ta tránh hai thái cực: coi thường luật pháp của Đức Chúa Trời hoặc rơi vào chủ nghĩa hợp pháp (cố gắng được cứu bởi việc làm). Chúng ta thấy luật pháp như “thầy giáo đưa chúng ta đến với Đấng Christ” (Ga-la-ti 3:24), và giờ đây, trong Đấng Christ, chúng ta vui mừng sống theo các nguyên tắc thánh khiết của Ngài bởi Thánh Linh.
4. Nuôi Dưỡng Lòng Biết Ơn & Thờ Phượng: Suy ngẫm về lịch sử Y-sơ-ra-ên—sự bất trung của họ và lòng thương xót trung tín của Đức Chúa Trời—chúng ta nhìn thấy chính mình và càng thêm biết ơn về giao ước mới trong huyết Chúa Giê-xu, một giao ước tốt hơn dựa trên những lời hứa tốt hơn (Hê-bơ-rơ 8:6).
5. Sống Với Hy Vọng Tiên Tri: Các lời tiên tri trong Cựu Ước không chỉ ứng nghiệm về Đấng Christ lần thứ nhất, mà còn chỉ về sự tái lâm của Ngài và sự thành lập vương quốc đời đời. Điều này cho chúng ta hy vọng kiên định và động lực sống thánh khiết giữa thế giới đầy biến động.
Kết Luận
Thần học Cựu Ước là một mỏ vàng thiêng liêng đang chờ Cơ Đốc nhân khám phá. Nó dẫn chúng ta vào cuộc hành trình từ Sáng Thế đến Ma-la-chi, chứng kiến Đức Chúa Trời vĩ đại, thánh khiết, nhưng đầy lòng yêu thương và thương xót, đang kiên nhẫn thực hiện kế hoạch cứu chuộc kỳ diệu của Ngài. Nó cho thấy rõ ràng rằng toàn bộ Cựu Ước hướng về Chúa Giê-xu. Để hiểu Tân Ước sâu sắc, chúng ta phải đứng trên nền tảng Cựu Ước. Ước mong mỗi chúng ta, với lòng kính sợ và ham mê Lời Chúa, dành thời gian nghiên cứu, học hỏi Cựu Ước không như một bộ luật khô khan hay lịch sử xa xôi, mà như một phần sống động của Lời Hằng Sống, để đức tin chúng ta được gây dựng, tình yêu với Chúa Cứu Thế được thắp sáng, và đời sống chúng ta ngày càng phản chiếu vinh quang của Đấng là Alpha và Omega, khởi nguyên và cùng tận của mọi sự.
“Vả, ấy là nhờ đức tin mà các người ấy đều được chứng tốt, dầu chưa nhận lãnh điều đã hứa cho mình; vì Đức Chúa Trời có sắm sẵn điều tốt hơn cho chúng ta, hầu cho ngoài chúng ta ra, họ chẳng đạt đến sự trọn vẹn được.” (Hê-bơ-rơ 11:39-40).