Haman người A-ghát là ai?

Trong số các nhân vật phản diện trong Kinh Thánh, Ha-man, kẻ thù của dân Do Thái trong sách Ê-xơ-tê, nổi bật lên không chỉ bởi sự độc ác và kiêu ngạo, mà còn bởi danh xưng đầy ý nghĩa gắn liền với lịch sử thù địch lâu đời: “Haman người A-ghát” (Ê-xơ-tê 3:1). Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá thân thế, bản chất, và ý nghĩa thần học đằng sau nhân vật này, qua đó rút ra những bài học quý báu cho đời sống đức tin Cơ Đốc ngày nay.

Danh hiệu “người A-ghát” (Agagite) không đơn thuần chỉ quê quán, mà là một tuyên ngôn về dòng dõi và tư tưởng thù hận. Từ “A-ghát” (אֲגָגִי, ‘Ăgâgî) trong tiếng Hê-bơ-rơ trực tiếp liên hệ đến A-gát (Agag), vua của dân A-ma-léc (Amelek) (I Sa-mu-ên 15:8). Đây là chìa khóa then chốt để hiểu cường độ thù hận của Ha-man.

Dân A-ma-léc có lịch sử là kẻ thù đầu tiên và tàn ác nhất của Y-sơ-ra-ên sau khi họ ra khỏi Ê-díp-tô, chuyên tấn công vào hàng ngũ yếu đuối phía sau (Phục Truyền 25:17-18). Sự thù địch này mang chiều kích thuộc linh, khiến Đức Giê-hô-va tuyên bố: “Đức Giê-hô-va sẽ có chiến trận cùng A-ma-léc trải qua các đời” (Xuất Ê-díp-tô Ký 17:16). Vua Sau-lơ được lệnh tiêu diệt hoàn toàn dân A-ma-léc, nhưng ông đã bất tuân, tha chết cho vua A-gát (I Sa-mu-ên 15:9). Hành động bất tuân này, cuối cùng, dẫn đến sự xuất hiện của Ha-man, một hậu duệ của A-gát, trong cung điện Ba Tư hàng thế kỷ sau, với âm mưu diệt chủng toàn bộ dân tộc mà tổ phụ hắn từng thù ghét.

Sách Ê-xơ-tê phác họa Ha-man với những nét tính cách rõ ràng:

1. Con Người của Địa Vị và Kiêu Ngạo (Ê-xơ-tê 3:1-2): Ha-man được vua A-suê-ru thăng chức, đặt ngôi cao hơn các quan trưởng. Danh vọng này không thỏa mãn mà trở thành nền tảng cho sự kiêu ngạo. Hắn đòi hỏi mọi người phải quỳ lạy, một hành động vượt quá sự tôn kính thông thường, có lẽ mang tính thờ phượng (proskynēsis trong bối cảnh Ba Tư). Mạc-đô-chê, một người Giu-đa, từ chối, vì chỉ quỳ lạy một mình Đức Giê-hô-va (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:3-5). Sự từ chối này đâm thủng lòng kiêu ngạo của Ha-man.

2. Con Người của Sự Thù Hận Cá Nhân Chuyển Hóa thành Âm Mưu Diệt Chủng (Ê-xơ-tê 3:5-6): Khi thấy Mạc-đô-chê không quỳ lạy, Ha-man “đầy dẫy sự thạnh nộ”. Nhưng điều đáng chú ý là hắn không chỉ tìm cách hại một mình Mạc-đô-chê. Câu Kinh Thánh ghi: “Người ta có học cho hắn biết Mạc-đô-chê là người Giu-đa, nên Ha-man xem sự giết một mình Mạc-đô-chê chẳng đủ, người toan giết hết thảy dân Giu-đa, là cả dân tộc của Mạc-đô-chê, ở trong toàn nước của vua A-suê-ru” (Ê-xơ-tê 3:6). Lòng thù hận cá nhân được nuôi dưỡng bởi tinh thần “người A-ghát” – một mối thù sẵn có với cả dân tộc – đã bùng nổ thành âm mưu hủy diệt toàn bộ một sắc dân.

3. Con Người của Sự Dối Trá và Mưu Mô (Ê-xơ-tê 3:8): Trước mặt vua, Ha-man không nói thật động cơ cá nhân. Hắn vu cáo dân Giu-đa bằng ngôn từ xảo trá: “Có một dân tộc tản ra, tải ra giữa các dân tộc trong tỉnh của nước vua; luật pháp chúng nó khác hơn luật pháp của các dân tộc khác, chúng nó cũng không tuân theo luật pháp của vua; dung chúng nó chẳng tiện cho vua đâu.” Lời buộc tội này đánh vào nỗi lo sợ về an ninh và sự thuần phục của một đế quốc.

4. Sự Sụp Đổ Chóng Vánh và Sự Đảo Ngược (Peripeteia): Sự kiêu ngạo dẫn đến sự sụp đổ (Châm Ngôn 16:18). Cảnh tượng Ha-man phải tôn vinh Mạc-đô-chê, kẻ mà hắn khinh thường (Ê-xơ-tê 6:6-11), là một cú đảo ngược đầy kịch tính. Cuối cùng, chính cái mưu mô hắn dựng lên để hại người – cây mộc hình cao năm mươi thước (Ê-xơ-tê 5:14) – lại trở thành công cụ hành quyết chính hắn và các con trai mình (Ê-xơ-tê 7:9-10; 9:13-14). Sự công bình của Đức Chúa Trời được thực hiện cách kín nhiệm nhưng quyết liệt: “Hầm kín đã đào sâu nơi nào, sẽ sa xuống đó” (Châm Ngôn 26:27).

Câu chuyện về Ha-man người A-ghát vượt xa một mâu thuẫn chính trị hay sắc tộc. Đó là một chương trong cuộc chiến thuộc linh lâu dài giữa hạt giống của người nữ (SaSt 3:15) – qua dòng dõi Áp-ra-ham, Y-sác, Gia-cốp – và những thế lực thù nghịch. Ha-man đại diện cho tinh thần A-ma-léc: tấn công vào dân sự của Đức Chúa Trời một cách vô cớ và tàn nhẫn.

Điều đáng kinh ngạc trong sách Ê-xơ-tê là danh Đức Chúa Trời không được nhắc đến một lần nào. Tuy nhiên, sự hiện diện và sự quan phòng (Providence) của Ngài thấm đẫm từng trang sách. Từ việc Ê-xơ-tê trở thành hoàng hậu đúng thời điểm (Ê-xơ-tê 4:14), đến đêm mất ngủ của vua A-suê-ru dẫn đến việc đọc sử biên niên (Ê-xơ-tê 6:1), tất cả đều cho thấy bàn tay vô hình của Đấng giữ giao ước đang điều khiển lịch sử để bảo vệ dân Ngài và làm thất bại kế hoạch của “người A-ghát”. Điều này dạy chúng ta rằng ngay cả trong những thời điểm thinh lặng, tăm tối nhất, Đức Chúa Trời vẫn đang ngự trị và làm trọn mục đích tốt lành của Ngài.

1. Cảnh Giác Với “Tinh Thần A-ghát” Trong Chính Mình: Mặc dù chúng ta không phải là hậu duệ thể chất của Ha-man, nhưng bản chất tội lỗi cũng có thể sản sinh “tinh thần A-ghát”: lòng kiêu ngạo khi được ban địa vị, sự thù hận cá nhân nuôi lớn thành định kiến tập thể, và sự sẵn sàng tiêu diệt người khác (bằng lời nói, thái độ, hoặc hành động) vì họ khác biệt hoặc không tôn vinh mình. Chúng ta được kêu gọi xét lòng mình và nhờ Chúa Thánh Linh cai trị.

2. Sống Khiêm Nhường và Tin Cậy Trong Mọi Địa Vị: Ha-man tìm kiếm vinh quang cho mình và thất bại. Mạc-đô-chê trung tín với nguyên tắc của Đức Chúa Trời và cuối cùng được tôn cao (Phi-líp 2:5-11). Bài học là hãy trung tín trong sự kính sợ Chúa, để Ngài định đoạt sự thăng tiến (I Phi-e-rơ 5:6).

3. Đứng Vững Trong Đức Tin Giữa Áp Lực: Mạc-đô-chê đã không quỳ lạy, dù biết rõ hậu quả. Đời sống Cơ Đốc đòi hỏi những ranh giới rõ ràng. Chúng ta được kêu gọi vâng phục các đấng cầm quyền (Rô-ma 13:1), nhưng khi mệnh lệnh trái với nguyên tắc tối cao của Kinh Thánh, chúng ta phải “vâng lời Đức Chúa Trời hơn là vâng lời người ta” (Công Vụ 5:29).

4. Tin Cậy Vào Sự Quan Phòng Kín Nhiệm Của Đức Chúa Trời: Khi đối diện với những “Ha-man” và âm mưu hủy diệt trong cuộc sống (bệnh tật, khủng hoảng, bách hại), câu chuyện này khích lệ chúng ta tin rằng Đức Chúa Trời vẫn đang làm việc. Ngài có thể sử dụng những sự kiện tưởng chừng ngẫu nhiên (“đêm mất ngủ” của vua) để giải cứu và mang đến sự đảo ngược kỳ diệu cho con cái Ngài.

5. Nhìn Thấy Bức Tranh Lớn Hơn: Cuộc chiến chống lại dân sự Đức Chúa Trời sẽ còn tiếp diễn cho đến ngày Chúa Giê-xu Christ trở lại để tiêu diệt mọi thế lực thù nghịch cuối cùng. Ha-man là một hình bóng của kẻ thù sau rốt, kẻ chống lại Đấng Christ và Hội Thánh Ngài. Sự thất bại của hắn báo trước sự thất bại chắc chắn của mọi thế lực sự dữ.

Ha-man người A-ghát không chỉ là một nhân vật lịch sử, mà là một hình mẫu sống động về sự kết hợp nguy hiểm giữa kiêu ngạo, thù hận và di sản tội lỗi. Câu chuyện về sự sụp đổ của hắn trong sách Ê-xơ-tê là một bản anh hùng ca về sự quan phòng kín đáo và quyền năng giải cứu của Đức Chúa Trời dành cho dân Ngài. Nó nhắc nhở chúng ta rằng, dù thế lực của “người A-ghát” có thể trỗi dậy dưới nhiều hình thức qua các thời đại, nhưng Đấng ngự trên ngôi vẫn luôn cầm quyền. Là con dân Ngài, chúng ta được kêu gọi sống đời sống khiêm nhường, trung tín, dũng cảm bảo vệ đức tin, và đặt trọn niềm tin vào Đấng “khiến mọi sự hiệp lại làm ích cho những kẻ yêu mến Ngài” (Rô-ma 8:28). Sự giải cứu cuối cùng khỏi mọi kẻ thù thuộc linh đã được đảm bảo qua thập tự giá và sự phục sinh của Chúa Giê-xu Christ, Chiên Con của Đức Chúa Trời, Đấng đã chiến thắng mọi quyền lực của sự chết và tội lỗi.