Tại sao Ma-thi-ơ 27:9 quy lời tiên tri cho Giê-rê-mi trong khi đó là từ Xa-cha-ri?

Một trong những điểm dường như khó hiểu trong Tân Ước, đặc biệt đối với những độc giả chú ý đến các trích dẫn Cựu Ước, nằm ở Ma-thi-ơ 27:9-10. Sứ đồ Ma-thi-ơ ghi lại:

“Bấy giờ được ứng nghiệm lời đấng tiên tri Giê-rê-mi rằng: Họ lấy ba mươi bạc, giá của Đấng đã được định bởi con cái Y-sơ-ra-ên, và đem bạc ấy mua đồng ruộng của kẻ thợ gốm, y như lời Chúa đã truyền dạy tôi.” (Ma-thi-ơ 27:9-10, KTHĐ 1925)

Vấn đề nảy sinh khi chúng ta tìm kiếm câu Kinh Thánh tương ứng này trong sách Giê-rê-mi. Nội dung về ba mươi đồng bạc và đồng ruộng của thợ gốm lại được tìm thấy rõ ràng hơn trong Xa-cha-ri 11:12-13. Vậy, đây có phải là một sự nhầm lẫn? Một lỗi sai? Hay Ma-thi-ơ đang ám chỉ điều gì khác sâu xa hơn? Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khảo sát vấn đề từ nhiều góc độ: văn bản học, bối cảnh lịch sử, phương pháp trích dẫn của người Do Thái thế kỷ thứ nhất, và quan trọng nhất là thần học về sự ứng nghiệm tiên tri trong Chúa Cứu Thế Giê-xu.

Trước khi đi vào giải quyết sự khác biệt trong tên gọi, chúng ta cần hiểu rõ bối cảnh và nội dung của các phân đoạn liên quan.

1. Trong Ma-thi-ơ 27:3-10: Đoạn này thuật lại sự kiện sau khi Giu-đa Ích-ca-ri-ốt phản bội Chúa Giê-xu, hắn ăn năn và đem trả lại 30 đồng bạc cho các thầy tế lễ cả và trưởng lão. Họ không chịu nhận số bạc “có máu” ấy, nên Giu-đa ném bạc vào đền thờ và đi thắt cổ. Các thầy tế lễ dùng số bạc đó mua một thửa ruộng của thợ gốm để chôn những khách lạ. Ma-thi-ơ nhìn thấy trong sự kiện bi thảm này là sự ứng nghiệm lời tiên tri.

2. Trong Xa-cha-ri 11:12-13 (KTHĐ 1925):

“Ta bèn nói cùng chúng nó rằng: Nếu các ngươi lấy làm phải, hãy cho giá công của ta; bằng không, thì đừng cho. Chúng nó bèn cân giá công của ta, là ba chục miếng bạc. Đức Giê-hô-va phán cùng ta rằng: Hãy lấy giá tốt mà chúng nó định cho ta đó, đem quăng cho thợ gốm! Ta bèn lấy ba chục miếng bạc quăng cho thợ gốm tại trong nhà Đức Giê-hô-va.”

Ở đây, tiên tri Xa-cha-ri đóng vai một kẻ chăn chiên bị khinh dể, và số tiền công “ba chục miếng bạc” được trả cho ông như một sự sỉ nhục. Lệnh của Đức Giê-hô-va là đem số bạc ấy “quăng cho thợ gốm” trong nhà Chúa. Sự tương đồng giữa 30 miếng bạc và thợ gốm là rất rõ ràng.

3. Trong Giê-rê-mi: Không có câu nào trong sách Giê-rê-mi trực tiếp nói về 30 đồng bạc và thợ gốm. Tuy nhiên, có những phân đoạn liên quan đến việc mua một cánh đồng (Giê-rê-mi 32:6-9) và hình ảnh người thợ gốm với đất sét (Giê-rê-mi 18:1-6). Đây là manh mối quan trọng.

Các nhà nghiên cứu Kinh Thánh qua nhiều thế kỷ đã đưa ra nhiều cách giải thích khác nhau, và hầu hết đều đồng ý rằng đây không phải là một lỗi sai, mà là một phương pháp trích dẫn có chủ ý của Sứ đồ Ma-thi-ơ, một người chép thuế am hiểu Kinh Thánh.

Giả thuyết 1: Ma-thi-ơ tổng hợp nhiều lời tiên tri và lấy tên của sách quan trọng nhất. Đây là cách giải thích được nhiều học giả chấp nhận nhất. Trong văn hóa Do Thái thời Chúa Giê-xu, bộ Kinh Thánh Cựu Ước (Tanakh) được chia làm ba phần: Luật Pháp (Torah), Các Tiên Tri (Nevi'im), và Các Văn Thư (Ketuvim). Phần “Các Tiên Tri” lại được chia thành “Các Tiên Tri Đầu” (gồm Giô-suê, Các Quan Xét, Sa-mu-ên, Các Vua) và “Các Tiên Tri Sau” (Ê-sai, Giê-rê-mi, Ê-xê-chi-ên, và Mười Hai Tiên Tri Nhỏ).
Trong nhóm “Các Tiên Tri Sau”, sách Giê-rê-mi thường được xem là sách đứng đầu, quan trọng nhất. Do đó, việc trích dẫn tên của ông có thể là cách để chỉ chung cho toàn bộ nhóm các sách tiên tri, đặc biệt khi lời tiên tri được trích dẫn đến từ một tiên tri “nhỏ” (Xa-cha-ri). Tương tự, trong Mác 1:2-3, Mác trích dẫn cả Ma-la-chi và Ê-sai nhưng chỉ ghi là “như đã chép trong đấng tiên tri Ê-sai”, lấy tên của tiên tri lớn hơn.

Giả thuyết 2: Ma-thi-ơ đang kết hợp chủ đề từ Giê-rê-mi 18-19 và 32 với Xa-cha-ri 11. Nội dung của Ma-thi-ơ 27:9-10 thực sự là một sự pha trộn của hai chủ đề tiên tri:
- Chủ đề “30 đồng bạc & thợ gốm”: Đến trực tiếp từ Xa-cha-ri 11:12-13. - Chủ đề “mua đồng ruộng/đất của thợ gốm”: Có thể liên tưởng mạnh mẽ đến Giê-rê-mi.

Trong Giê-rê-mi 19:1-13, tiên tri được lệnh mua một bình của thợ gốm và công bố sự phán xét trên dân Giu-đa tại “trũng của con trai Hi-nôm”, nơi sau này trở thành bãi rác và được gọi là “Đồng Máu” (A-ke-đa-ma – Công vụ 1:19). Trong Giê-rê-mi 32:6-9, chính Giê-rê-mi đã mua một thửa ruộng của người anh em tại A-na-tốt, trong bối cảnh thành Giê-ru-sa-lem sắp bị vây hãm, như một hành động biểu tượng về sự phục hồi tương lai.
Ma-thi-ơ, dưới sự soi dẫn của Đức Thánh Linh, có thể đã kết hợp các biểu tượng này lại: số bạc phản bội (từ Xa-cha-ri) và việc mua một cánh đồng liên quan đến sự phán xét và hy vọng (từ Giê-rê-mi). Khi đó, việc ông đề cập đến Giê-rê-mi là hợp lý vì chủ đề “mua đồng ruộng” là trung tâm của câu chuyện ông đang kể (việc các thầy tế lễ dùng bạc mua ruộng), và nó gắn liền với Giê-rê-mi.

Giả thuyết 3: Vấn đề từ nguyên bản Hy Lạp hoặc bản dịch. Một số học giả đề xuất rằng trong một số bản thảo Hy Lạp rất cổ, từ “Giê-rê-mi” (Ieremiou) có thể không có, hoặc đây có thể là một sự nhầm lẫn của người sao chép sau này. Tuy nhiên, bằng chứng từ các bản thảo cổ (như Codex Sinaiticus, Vaticanus) đều ghi là “Giê-rê-mi”, nên giả thuyết này ít được ủng hộ hơn. Điều này càng củng cố cho ý tưởng rằng Ma-thi-ơ cố ý viết như vậy.

Điểm mấu chốt không nằm ở việc tranh luận tên gọi, mà nằm ở sứ điệp thần học mà Ma-thi-ơ muốn truyền tải. Ông viết sách Phúc Âm với chủ đích chứng minh Chúa Giê-xu chính là Đấng Messiah (Christ) mà Cựu Ước đã tiên tri. Mỗi trích dẫn của ông (thường bắt đầu bằng “hầu cho được ứng nghiệm lời đấng tiên tri…”) đều nhấn mạnh rằng cuộc đời, chức vụ, sự chết và sự sống lại của Chúa Giê-xu không phải là ngẫu nhiên, mà nằm trong chương trình cứu chuộc toàn diện và chủ ý của Đức Chúa Trời từ ngàn xưa.

Trong Ma-thi-ơ 27:9-10, chúng ta thấy:

1. Sự Ô Nhục Thay Thế: Số tiền 30 đồng bạc trong Xa-cha-ri là giá công của một kẻ chăn bị khinh dể. Nó là mức giá của một nô lệ bị thương (Xuất Ê-díp-tô Ký 21:32). Chúa Giê-xu, Đấng Chăn Chiên Lành, đã bị đánh giá và phản bội bằng chính mức giá ô nhục nhất của một con người.

2. Sự Phán Xét và Ân Điển Đan Xen: Hành động “ném bạc vào đền thờ/ nhà Đức Giê-hô-va” (Xa-cha-ri/ Ma-thi-ơ) và “mua đồng ruộng của thợ gốm” (Ma-thi-ơ/ chủ đề Giê-rê-mi) đều mang tính biểu tượng. Số bạc phản bội cuối cùng lại dùng để mua một cánh đồng cho khách lạ – một hình ảnh về sự chết (Đồng Máu) nhưng cũng ám chỉ đến sự bao gồm của Dân Ngoại trong giao ước mới. Ngay cả sự phản bội tàn ác nhất cũng không thể làm hỏng kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời.

3. Sự Kiểm Soát Tuyệt Đối của Đức Chúa Trời: Việc Ma-thi-ơ kết hợp các lời tiên tri cho thấy mọi chi tiết, từ số tiền, người nhận tiền, hành động với tiền, và kết quả sau đó, đều nằm dưới sự tể trị của Đấng Tiên Tri Tối Cao. Lời của các tiên tri không tồn tại riêng rẽ, mà hòa quyện vào nhau để cùng làm chứng về Đấng Christ.

Không chỉ là một bài học về văn bản học, phân đoạn này dạy chúng ta nhiều bài quí giá:

1. Sự Tin Cậy Tuyệt Đối Vào Lời Chúa: Khi gặp những điểm dường như “khó hiểu” trong Kinh Thánh, thái độ của chúng ta không nên là hoài nghi hay vội vàng kết luận là sai sót. Hãy bắt đầu với niềm tin rằng Lời Chúa là chân thật và có chủ ý (Giăng 10:35). Sau đó, chúng ta cần khiêm nhường nghiên cứu, tìm hiểu bối cảnh, văn hóa và phương pháp của các tác giả Kinh Thánh. Qua đó, đức tin và sự hiểu biết của chúng ta sẽ càng thêm sâu sắc.

2. Thấy Được Bức Tranh Lớn Của Sự Cứu Chuộc: Đức Chúa Trời không hành động một cách rời rạc. Ngài có một kế hoạch xuyên suốt từ Sáng Thế Ký đến Khải Huyền. Hành động phản bội của Giu-đa, tưởng chừng là một thất bại, lại nằm trong kế hoạch để ứng nghiệm lời tiên tri và mở đường cho sự cứu chuộc (Công vụ 2:23). Trong cuộc đời chúng ta, những nan đề, khủng hoảng, thậm chí những sự “phản bội” từ người khác, đều có thể được Chúa dùng để hoàn thành mục đích tốt lành của Ngài (Rô-ma 8:28).

3. Đánh Giá Đúng Về Chúa Giê-xu: Số tiền 30 đồng bạc nhắc nhở chúng ta về giá mà thế gian đặt trên Chúa Cứu Thế – thật rẻ mạt và ô nhục. Nhưng đáp lại, chúng ta phải nhận biết giá trị thật của Ngài: Ngài là châu báu vô giá, là Chân Thần và là sự sống đời đời (Phi-líp 3:8). Đời sống chúng ta phải thể hiện sự quý trọng đó qua việc tôn Ngài làm Chúa tuyệt đối.

4. Bài Học Về Sự Ăn Năn Thật: Sự ăn năn của Giu-đa dẫn đến sự tuyệt vọng và hủy diệt (Ma-thi-ơ 27:3-5), trong khi sự ăn năn của Phi-e-rơ (sau khi chối Chúa) dẫn đến sự phục hồi và được Chúa dùng (Giăng 21:15-19). Sự khác biệt nằm ở chỗ Giu-đa chỉ hối hận về hậu quả (remorse), còn Phi-e-rơ quay lại với chính Chúa (repentance). Chúng ta cần kiểm tra lòng mình: sự ăn năn của chúng ta có đưa chúng ta quay về với Đấng Christ và tìm kiếm ân điển của Ngài không?

Việc Ma-thi-ơ ghi “lời đấng tiên tri Giê-rê-mi” trong khi trích dẫn nội dung từ Xa-cha-ri không phải là một lỗi lầm cần biện hộ, mà là một cánh cửa mở ra cho chúng ta thấy chiều sâu trong cách Đức Chúa Trời làm ứng nghiệm Lời Ngài. Qua phương pháp trích dẫn tổng hợp và liên kết chủ đề của các tiên tri, Ma-thi-ơ cho thấy Chúa Giê-xu chính là điểm hội tụ của mọi lời tiên tri trong Cựu Ước. Ngài là Đấng Chăn Chiên bị khinh dể của Xa-cha-ri, và cũng là Đấng mua lại “cánh đồng” của nhân loại hư mất trong cơn phán xét, mang lại hy vọng phục hồi như trong sứ điệp của Giê-rê-mi.

Thay vì vấp phạm vì những chi tiết dường như không khớp, chúng ta hãy kinh ngạc và thờ phượng trước sự phong phú, phức tạp nhưng hài hòa tuyệt đối của Lời Đức Chúa Trời. Mỗi một chữ, một chi tiết đều góp phần vẽ nên bức chân dung hoàn hảo về Chúa Cứu Thế Giê-xu, Đấng đã đến để tìm và cứu kẻ bị hư mất.

“Rồi Ngài phán cùng họ rằng: Ấy đó là điều mà khi ta còn ở với các ngươi, ta bảo các ngươi rằng mọi sự đã chép về ta trong luật pháp Môi-se, các đấng tiên tri, cùng các thi thiên phải được ứng nghiệm.” (Lu-ca 24:44).