Kinh Thánh nói gì về sự điều độ?

Trong một thế giới đề cao sự thỏa mãn tức thời và chủ nghĩa cực đoan, đức tính “điều độ” hay “tiết độ” có vẻ như là một khái niệm xa lạ, thậm chí là lỗi thời. Thế nhưng, đối với Cơ Đốc nhân, đây không chỉ là một lời khuyên khôn ngoan về lối sống, mà còn là một bông trái của Đức Thánh Linh và một dấu hiệu của sự trưởng thành thuộc linh. Sự điều độ là nền tảng cho một đời sống tự chủ, tự do thật sự trong Đấng Christ, và là phương tiện để chúng ta quản lý tốt mọi nguồn lực Chúa ban, hầu làm sáng Danh Ngài.

Định Nghĩa Thần Học Và Kinh Thánh Về Sự Điều Độ

Từ “điều độ” trong tiếng Việt mang ý nghĩa “giữ ở mức vừa phải, không thái quá”. Trong nguyên ngữ Kinh Thánh, khái niệm này được diễn đạt phong phú hơn nhiều. Từ Hy Lạp chủ chốt là “enkrateia” (ἐγκράτεια), xuất hiện trong các sách như Công vụ 24:25, Ga-la-ti 5:23, 2 Phi-e-rơ 1:6. Từ này bắt nguồn từ “kratos” (sức mạnh, quyền lực) và tiền tố “en” (trong). Vậy, enkrateia có nghĩa đen là “sức mạnh từ bên trong để kiểm soát”, “tự chủ”. Nó mô tả khả năng làm chủ những ham muốn, dục vọng, và sở thích của bản thân, không để chúng cai trị mình.

Một từ Hy Lạp khác có liên quan là “sōphrosynē” (σωφροσύνη), thường được dịch là “tỉnh táo”, “khôn ngoan”, “chừng mực” (Công vụ 26:25, 1 Ti-mô-thê 2:9, 15). Từ này nhấn mạnh đến sự sáng suốt, đầu óc minh mẫn và thận trọng trong suy nghĩ và hành động.

Trong Cựu Ước, khái niệm này được thể hiện qua sự “khôn ngoan” (chokmah trong tiếng Hê-bơ-rơ) và sự “kính sợ Đức Giê-hô-va”. Người khôn ngoánh biết đường lối của mình và giữ mình khỏi những cực đoan (Châm Ngôn 14:16).

Sự Điều Độ Như Một Bông Trái Của Đức Thánh Linh

Vị trí quan trọng nhất của sự điều độ trong nền thần học Tân Ước được tìm thấy trong Ga-la-ti 5:22-23: “Nhưng trái của Thánh Linh, ấy là lòng yêu thương, sự vui mừng, bình an, nhịn nhục, nhân từ, hiền lành, trung tín, mềm mại, tiết độ.” (Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925).

Điều đáng chú ý ở đây là “tiết độ” (enkrateia) được liệt kê cuối cùng trong danh sách chín bông trái. Có thể hiểu rằng, sự điều độ là “bông trái bảo vệ” hay “bông trái tổng hợp”. Nó là biểu hiện bên ngoài và là kết quả của việc tám bông trái kia (yêu thương, vui mừng, bình an...) vận hành trong đời sống chúng ta. Một người được Thánh Linh điều khiển sẽ không sống theo xác thịt, nhưng có khả năng kiểm soát chính mình. Sứ đồ Phao-lô nhấn mạnh rằng đây là “trái của Thánh Linh”, không phải là nỗ lực tự cải thiện của con người. Chúng ta không thể tự mình đạt được sự tự chủ thật sự; đó là công việc của Đức Thánh Linh trong lòng những người tin cậy và vâng phục Đấng Christ.

Sự Đối Lập Giữa Điều Độ Và Xác Thịt

Ngay trước khi liệt kê bông trái của Thánh Linh, Phao-lô đã mô tả những “công việc của xác thịt” (Ga-la-ti 5:19-21). Chúng bao gồm: sự ô uế, mê đắm, say sưa, chè chén... Tất cả đều là biểu hiện của một đời sống bị dục vọng và ham muốn kiểm soát. Sự điều độ chính là vũ khí thuộc linh để chiến đấu và chiến thắng những công việc này. Nó không phải là sự cấm đoán khắc khổ, mà là sự tự do khỏi ách nô lệ của tội lỗi.

Trong 1 Cô-rinh-tô 9:25-27, Phao-lô đã dùng hình ảnh một vận động viên để minh họa: “Hết thảy những người tranh tài trong cuộc thi đấu, tự mình kiêng kỵ đủ mọi thứ. Họ làm vậy đặng đoạt phần thưởng hay hư nát; nhưng chúng ta làm vậy vì phần thưởng không hay hư nát. Vậy, tôi chạy, chẳng phải chạy bá vơ; tôi đánh, chẳng phải đánh gió. Nhưng tôi đập thân thể tôi, bắt nó phải phục, e rằng sau khi tôi đã giảng dạy kẻ khác, mà chính mình phải bị bỏ chăng.” Ở đây, “đập thân thể” (hupōpiazō – nguyên nghĩa là “đánh vào dưới mắt”) không phải là hành xác, mà là kỷ luật tự giác, đưa những ham muốn của thể xác vào khuôn khổ để phục vụ mục đích thuộc linh cao trọng hơn.

Các Lĩnh Vực Cụ Thể Cần Sự Điều Độ Trong Kinh Thánh

Kinh Thánh không đưa ra một quy tắc cứng nhắc cho mọi hoàn cảnh, nhưng đưa ra những nguyên tắc và ví dụ về sự điều độ trong nhiều phương diện của đời sống:

1. Trong Ăn Uống: Đây là lĩnh vực căn bản nhất. Chúa Giê-xu đã bị cáo buộc là “người ham ăn, mê rượu” (Ma-thi-ơ 11:19), cho thấy Ngài không sống khổ hạnh cách cực đoan, nhưng Ngài cũng dạy đừng quá lo lắng về đồ ăn thức uống (Ma-thi-ơ 6:25). Sứ đồ Phao-lô cảnh báo: “Ẩm thực vì bụng, bụng vì ẩm thực, Đức Chúa Trời sẽ hủy hoại cả hai” (1 Cô-rinh-tô 6:13). Ông cũng khuyên Ti-mô-thê: “hãy lấy ít rượu dùng vì cớ tì vị con, và vì cớ tật đau luôn” (1 Ti-mô-thê 5:23), điều này cho thấy không cấm đoán tuyệt đối, nhưng cần sự khôn ngoan và chừng mực. Sự say sưa (methē) luôn bị lên án (Ê-phê-sô 5:18, 1 Cô-rinh-tô 6:10).

2. Trong Lời Nói: Người điều độ biết kiểm soát miệng lưỡi mình. Gia-cơ ví sợi cương ngựa và bánh lái tàu với cái lưỡi (Gia-cơ 3:3-5). Sự điều độ trong lời nói thể hiện qua: không nói quá nhiều (Châm Ngôn 10:19), không nói lời độc ác, nhưng nói lời lành, đúng lúc (Ê-phê-sô 4:29).

3. Trong Cảm Xúc Và Sự Giận Dữ: Kinh Thánh không cấm cảm xúc, nhưng dạy chúng ta điều khiển chúng. “Ví bằng anh em nổi giận, thì chớ phạm tội; chớ căm giận cho đến khi mặt trời lặn” (Ê-phê-sô 4:26). Sự điều độ giúp chúng ta không bị cảm xúc tiêu cực nhấn chìm hoặc dẫn đến những hành động sai trái.

4. Trong Của Cải Và Sự Làm Giàu: Chúa Giê-xu cảnh báo về sự tham lam và lòng trí bị của cải trói buộc (Ma-thi-ơ 6:19-21, 24). Phao-lô viết: “Kẻ giàu ở trong đời nầy, hãy truyền dạy đừng kiêu ngạo, đừng để lòng trông cậy nơi của cải phỉnh phờ... phải rộng rãi mà ban cho...” (1 Ti-mô-thê 6:17-18). Sự điều độ giúp chúng ta quản lý tài chính cách khôn ngoan, hào phóng và không bị nô lệ bởi vật chất.

5. Trong Sự Khổ Hạnh Và Kỷ Luật Thuộc Linh: Trong khi Kinh Thánh đề cao sự kỷ luật (như kiêng ăn, thức canh), nó cũng cảnh báo chống lại chủ nghĩa khổ hạnh cực đoan và tự tôn, vốn chỉ là “sự khôn khéo theo ý riêng” (Cô-lô-se 2:23). Sự điều độ trong lĩnh vực này là để thân thể và tâm trí được khỏe mạnh, sẵn sàng phục vụ Chúa tốt hơn, chứ không phải để tự hành hạ hay khoe khoang.

Chúa Giê-xu – Gương Mẫu Tối Cao Của Sự Điều Độ

Chúa Giê-xu Christ là hiện thân hoàn hảo của mọi bông trái Thánh Linh, bao gồm sự điều độ. Ngài đã trải qua sự cám dỗ lớn nhất trong đồng vắng (Ma-thi-ơ 4:1-11), khi Ngài đói, Sa-tan cám dỗ Ngài dùng quyền năng để thỏa mãn nhu cầu cá nhân. Câu trả lời của Chúa Giê-xu: “Người ta sống chẳng phải chỉ nhờ bánh mà thôi, song nhờ mọi lời nói ra từ miệng Đức Chúa Trời” cho thấy sự tự chủ tuyệt đối trước dục vọng, và sự vâng phục trọn vẹn vào ý muốn Đức Chúa Trời. Trong vườn Ghết-sê-ma-nê, Ngài hoàn toàn có thể gọi thiên binh vạn mã, nhưng Ngài đã điều độ ý muốn của mình mà phó thác cho ý Cha (Ma-thi-ơ 26:39). Chúa Giê-xu không bị bất cứ điều gì trong thế gian này chi phối hay cai trị; Ngài hoàn toàn tự do và tự chủ để thực hiện chương trình cứu chuộc.

Ứng Dụng Thực Tế Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay

Làm thế nào để trau dồi sự điều độ – bông trái của Thánh Linh – trong đời sống hằng ngày?

1. Nhận Biết Sự Nô Lệ Và Cầu Nguyện: Bước đầu tiên là thành thật xét lòng, nhận diện những lĩnh vực nào mình đang bị kiểm soát bởi ham muốn (thức ăn, internet, mua sắm, công việc, sự phẫn nộ...). Hãy thú tội và cầu xin Chúa Thánh Linh ban quyền năng để được tự do. Hãy cầu nguyện đặc biệt cho bông trái tiết độ (Ga-la-ti 5:22).

2. Sống Dựa Và Lời Chúa Và Được Thánh Linh Đầy Dẫy: Sự điều độ là bông trái, không phải việc làm. Nó đến từ mối liên hệ mật thiết với Chúa. “Chớ say rượu, vì rượu xui cho luông tuồng; nhưng phải đầy dẫy Đức Thánh Linh” (Ê-phê-sô 5:18). Khi tâm trí chúng ta được đầy dẫy Lời Chúa và được Thánh Linh kiểm soát, những ham muốn xác thịt sẽ mất dần sức mạnh.

3. Thực Hành Kỷ Luật Có Chủ Đích: Giống như vận động viên, chúng ta cần có những “kỷ luật thuộc linh” (1 Ti-mô-thê 4:7-8). Có thể bắt đầu bằng những điều nhỏ: hạn chế thời gian dùng mạng xã hội, tập nói “đủ” trong các cuộc trò chuyện, lập ngân sách chi tiêu, có chế độ ăn uống lành mạnh... Mục đích không phải là tự hành xác, mà là “tập tành sự tin kính”, rèn luyện tâm trí và thân thể để chúng trở nên công cụ hiệu quả cho Chúa.

4. Sống Trong Sự Tương Giao Và Chịu Trách Nhiệm: Hãy tìm một người bạn đáng tin cậy trong Hội Thánh để chia sẻ và chịu trách nhiệm trong những lĩnh vực bạn đang đấu tranh cho sự điều độ. “Hai người hơn một, vì họ sẽ được công giá tốt về công việc mình. Nếu một người sa ngã, thì người kia sẽ đỡ bạn mình lên…” (Truyền đạo 4:9-10).

5. Nhắm Đến Mục Đích Cao Hơn: Đừng tập điều độ chỉ để có vẻ ngoài đạo đức. Hãy nhắm đến mục đích như Phao-lô: “Mọi sự tôi có phép làm, nhưng chẳng phải mọi sều đều có ích... Vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm.” (1 Cô-rinh-tô 10:23, 31). Sự điều độ giúp chúng ta khỏe mạnh, minh mẫn, và có nhiều nguồn lực (thời gian, tiền bạc, năng lượng) hơn để phục vụ Chúa và yêu thương người lân cận.

Kết Luận: Sự Tự Do Thật Trong Đấng Christ

Sự điều độ theo Kinh Thánh không phải là một gánh nặng luật pháp, càng không phải là sự tước đoạt niềm vui. Trái lại, nó chính là con đường dẫn đến tự do thật sự. Nó giải phóng chúng ta khỏi sự nô lệ của những thói quen xấu, ham muốn vô độ và sự kiểm soát của xác thịt. Khi Đức Thánh Linh ban cho chúng ta bông trái điều độ, chúng ta không còn bị chi phối bởi bất cứ điều gì ngoài tình yêu và ý muốn của Đức Chúa Trời.

Hãy sống như những người tự do, nhưng “chớ lấy sự tự do làm dịp cho anh em ăn ở theo tánh xác thịt” (Ga-la-ti 5:13). Thay vào đó, hãy bước đi bởi Thánh Linh, để chính Ngài sản sinh trong chúng ta bông trái yêu thương, vui mừng, bình an... và sự điều độ. Một đời sống điều độ là một chứng tá mạnh mẽ cho thế giới về sự biến đổi quyền năng của Phúc Âm và về vẻ đẹp của Đấng Christ, Đấng đã sống hoàn toàn tự chủ vì chúng ta.