Targum Do Thái là gì?

Trong hành trình nghiên cứu Lời Chúa, chúng ta thường tập trung vào bản văn gốc Hê-bơ-rơ và Hy Lạp cùng các bản dịch hiện đại. Tuy nhiên, có một thể loại văn chương cổ đại đóng vai trò cầu nối sống động giữa Cựu Ước và Tân Ước, giữa nhà hội và Hội Thánh – đó chính là Targum. Hiểu biết về Targum không chỉ mở rộng kiến thức lịch sử, mà còn làm sâu sắc thêm sự hiểu biết của chúng ta về bối cảnh và cách giải nghĩa Kinh Thánh thời Chúa Giê-xu và các sứ đồ.

Thuật ngữ "Targum" (số nhiều: Targumim) bắt nguồn từ động từ Hê-bơ-rơ תרגם (tirgem), có nghĩa là "giải thích" hoặc "diễn giải". Về cơ bản, Targum là bản dịch/paraphrase Kinh Thánh Hê-bơ-rơ (Cựu Ước) sang tiếng A-ram, ngôn ngữ thông dụng của người Do Thái sau thời lưu đày tại Ba-by-lôn (khoảng thế kỷ thứ 6 TCN trở đi).

Sự ra đời của Targum gắn liền với nhu cầu thực tế trong đời sống tôn giáo. Sau khi dân Y-sơ-ra-ên trở về từ chốn lưu đày, tiếng Hê-bơ-rơ cổ (Biblical Hebrew) dần trở nên xa lạ với đại chúng, nhường chỗ cho tiếng A-ram – một ngôn ngữ Semitic anh em. Trong các buổi nhóm tại nhà hội, khi các trưởng lão đọc sách luật pháp (Torah) bằng tiếng Hê-bơ-rơ, cần có một người (Meturgeman) đứng cạnh để dịch và giải thích ngay lập tức sang tiếng A-ram cho dân chúng hiểu (xem Nê-hê-mi 8:8). Công việc dịch thuật truyền khẩu này về sau được hệ thống hóa và ghi chép lại, hình thành nên các bản Targum chính thức.

Targum không đơn thuần là một bản dịch từng chữ (literal translation). Nó là sự kết hợp giữa dịch thuật, giải nghĩa (paraphrase) và áp dụng (application). Các bản Targum thường có những đặc điểm nổi bật:

• Làm rõ nghĩa: Những từ ngữ, khái niệm khó trong tiếng Hê-bơ-rơ được diễn giải bằng ngôn ngữ bình dân, dễ hiểu hơn.
• Giảm nhẹ nhân hình luận: Để tránh sự hiểu lầm về Đức Chúa Trời, các Targum thường thay thế những hình ảnh "con người" của Đức Chúa Trời (anthropomorphism) bằng các khái niệm trừu tượng hơn. Ví dụ, cụm "tay của Đức Giê-hô-va" có thể được chuyển thành "quyền năng của Đức Giê-hô-va".
• Bổ sung truyền thống giải kinh (Midrash): Nhiều câu chuyện, chi tiết bổ sung từ truyền thống truyền khẩu được lồng vào bản dịch để làm sáng tỏ ý nghĩa. Điều này giúp chúng ta hiểu cách người Do Thái thời đó hiểu Kinh Thánh.
• Thần học hóa: Các Targum đôi khi đưa các quan điểm thần học đương thời vào bản văn, như nhấn mạnh sự tôn cao của Đức Chúa Trời (Memra – "Lời") hoặc đề cập đến Đấng Mết-si-a.

Không phải tất cả sách Cựu Ước đều có Targum, và có nhiều bản Targum khác nhau cho cùng một sách. Dưới đây là những bản Targum quan trọng nhất:

1. Targum Onkelos (Ngũ Kinh): Được xem là bản Targum "chính thống" và sát nghĩa nhất với bản văn gốc Hê-bơ-rơ, thường được dùng trong các nhà hội tại Ba-by-lôn. Tên gọi Onkelos có lẽ là phiên bản tiếng A-ram của Aquila, một người cải đạo sang Do Thái giáo.

2. Targum Pseudo-Jonathan (Ngũ Kinh): Bản này chứa đựng nhiều tư liệu giải kinh (midrashic) và truyền thuyết phong phú, mang đậm dấu ấn của xứ Palestine. Tên "Pseudo-Jonathan" (Jonathan giả) có lẽ do nhầm lẫn với Targum của Jonathan ben Uzziel.

3. Targum Jonathan (Các Sách Tiên Tri): Đây là bản Targum cho các sách Tiên Tri Lớn và Tiên Tri Nhỏ, cũng mang tính giải nghĩa cao và chứa nhiều tư tưởng về Đấng Mết-si-a.

4. Targumim cho Các Sách Văn Thơ (Ketuvim): Các sách như Thi Thiên, Châm Ngôn, Gióp, Ê-xơ-tê... cũng có các bản Targum riêng, với mức độ tự do trong dịch thuật khác nhau.

Đây là điểm quan trọng nhất cho các nhà nghiên cứu Tin Lành. Nhiều cách giải thích Kinh Thánh trong Tân Ước phản ánh truyền thống giải kinh đã có mặt trong các Targum, cho thấy các sứ đồ và chính Chúa Giê-xu đã giảng dạy trong bối cảnh hiểu biết chung đó.

Ví dụ 1: "Memra" - Lời của Đức Giê-hô-va: Trong Targum, để tránh nói trực tiếp Đức Chúa Trời tương tác với thế giới, họ thường dùng từ Memra (מֵימְרָא - "Lời") của Đức Giê-hô-va. Memra này gần như mang nhân cách, là đại diện của Đức Chúa Trời trong công việc sáng tạo và cứu chuộc (ví dụ trong Targum Onkelos về Sáng Thế Ký 1). Điều này tạo nền tảng tư tưởng cho khái niệm Logos (Λόγος) trong Giăng 1:1-14, nơi Chúa Giê-xu được giới thiệu là Ngôi Lời (Logos) đã trở nên xác thịt.

"Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta." (Giăng 1:1, 14)

Ví dụ 2: Sự Hiện Diện của Đấng Christ trong Cựu Ước: Các bản Targum đôi khi giải nghĩa những lần hiện ra của "Thiên sứ của Đức Giê-hô-va" (một nhân vật thần thánh đặc biệt) chính là sự hiện diện của Memra. Cách hiểu này gợi mở cho chúng ta về sự hiện diện tiền nhập thể của Chúa Giê-xu Christ trong Cựu Ước (xem I Cô-rinh-tô 10:4).

Ví dụ 3: Trích Dẫn Tiên Tri: Khi Ma-thi-ơ trích dẫn tiên tri Ô-sê 11:1 "Ta đã gọi con ta ra khỏi Ê-díp-tô" (Ma-thi-ơ 2:15) và áp dụng cho Chúa Giê-xu, có vẻ như không khớp với ngữ cảnh gốc nói về dân Y-sơ-ra-ên. Tuy nhiên, cách giải nghĩa mang tính tiên tri về Đấng Mết-si-a như vậy đã có trong truyền thống Targum và Do Thái giáo đương thời, và Ma-thi-ơ được Đức Thánh Linh cảm thúc đã sử dụng điều đó để mặc khải ý nghĩa trọn vẹn trong Đấng Christ.

Việc nghiên cứu Targum không chỉ dành cho các học giả, mà có thể đem lại ích lợi thiết thực cho đời sống đức tin của chúng ta:

1. Hiểu Sâu Hơn Bối Cảnh Tân Ước: Khi đọc Tân Ước, đặc biệt là những lời giảng dạy của Chúa Giê-xu và các sứ đồ trong sách Công Vụ, chúng ta nhận ra họ đang đối thoại với một nền tảng giải kinh đã có sẵn. Hiểu được Targum giúp chúng ta cảm nhận sự sống động của những cuộc tranh luận thần học và cách các sứ đồ trình bày Chúa Giê-xu là sự ứng nghiệm của cả Cựu Ước lẫn những kỳ vọng giải kinh chân chính.

2. Đánh Giá Cao Hơn Sự Mặc Khải Tiệm Tiến và Trọn Vẹn trong Chúa Giê-xu: Targum cho thấy dân sự Chúa luôn tìm kiếm để hiểu Lời Ngài sâu sắc hơn. Tuy nhiên, họ vẫn còn trong sự chờ đợi. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta biết ơn vì được đứng trên vị trí của sự mặc khải trọn vẹn trong Chúa Giê-xu Christ (Hê-bơ-rơ 1:1-2). Mọi sự tìm kiếm, giải nghĩa trong quá khứ đều dẫn đến Ngài. Điều này củng cố đức tin của chúng ta vào sự đầy đủ của Kinh Thánh và sự cao trọng của Đấng Christ.

"Đức Chúa Trời, là Đấng ngày xưa đã phán dồn nhiều lần đủ cách, qua các đấng tiên tri cho các tổ phụ chúng ta, trong những ngày cuối cùng này, Ngài đã phán với chúng ta qua Con Ngài." (Hê-bơ-rơ 1:1-2)

3. Khích Lệ Tinh Thần Học Hỏi và Giải Nghĩa Lời Chúa Một Cách Cẩn Trọng: Người Meturgeman phải trung thành với nguyên bản đồng thời làm cho Lời Chúa trở nên dễ hiểu. Điều này nhắc nhở những người giảng dạy, giáo sư và cả mỗi tín hữu về trách nhiệm nghiên cứu Lời Chúa cách nghiêm túc (II Ti-mô-thê 2:15) và trình bày lại một cách chính xác, rõ ràng cho thế hệ mình. Chúng ta cần dựa trên nguyên tắc "Kinh Thánh tự giải nghĩa Kinh Thánh" dưới sự dẫn dắt của Đức Thánh Linh, chứ không thêm thắt những truyền thống hoặc quan điểm cá nhân làm sai lệch ý gốc.

4. Cảm Thông Với Những Người Tìm Kiếm Chân Lý: Người Do Thái thời Chúa Giê-xu trân quý Lời Chúa đến nỗi họ tạo ra cả một hệ thống dịch thuật và giải nghĩa phức tạp để gìn giữ và phổ biến nó. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta càng phải có lòng yêu mến, trân trọng Kinh Thánh là Lời được mặc khải trọn vẹn, và nhiệt thành đem sự hiểu biết về Đấng Christ – Lời Sống – đến cho mọi người.

Targum Do Thái không phải là Kinh Thánh được linh cảm, nhưng nó là một cửa sổ quý giá vào thế giới tâm linh và trí tuệ của Do Thái giáo trong thời kỳ Chuyển Giao (Intertestamental Period) – giai đoạn giữa Cựu Ước và Tân Ước. Nó giúp chúng ta thấy được sự chuẩn bị kỹ càng của Đức Chúa Trời trong lịch sử, khi Ngài bảo tồn dân tộc và ngôn ngữ, gìn giữ lòng khao khát hiểu biết Lời Ngài, và dọn đường cho sự xuất hiện của Chúa Giê-xu Christ, Ngôi Lời đã trở nên xác thịt.

Nghiên cứu Targum củng cố niềm tin của chúng ta rằng toàn bộ Kinh Thánh đều hướng về Chúa Cứu Thế Giê-xu. Nó nhắc nhở chúng ta hãy siêng năng học hỏi Lời Chúa, giải nghĩa cách trung thực, và trên hết, luôn quy mọi sự về Ngài – trung tâm của mọi sự mặc khải và của đức tin chúng ta.

"Vả, ấy là nhờ đức tin trong Đức Chúa Giê-xu Christ mà chúng ta được trở nên công bình... vì chẳng có sự phân biệt chi hết." (Rô-ma 3:22)